رفت حاجی به طواف حرم و بازآمد
ما به قربان تو رفتیم و همانجا ماندیم*
مرجان یشایایی
دبیر گروه فارغ‌التحصیلان کلیمی ایران
فاجعه منا اولی نبود و با دلشوره‌ای عمیق باید گفت اگر در بر همین پاشنه بچرخد، آخری هم نیست. انگار تمام دلواپسی خانواده‌هایی که خود را برای خیرمقدم عزیزان از حج برگشته‌شان آماده می‌کردند و بعد آنها را در کمال ناباوری بعضی مرده و برخی نیمه‌جان میان انبوه بدن‌هایی دیدند که روی هم انباشته شده بودند، پول خون مسافران درگذشته در موج جمعیت است که آل‌سعود در اولین واکنش خود گفته‌اند، غرامت درگذشتگان را پرداخت خواهند کرد. اگر حتی با ساده‌دلی باور کنیم که سهل‌انگاری و قضا و قدر بوده است، باز هم از غم این فاجعه چیزی کم نخواهد کرد. باید پایانی بر این زنجیره دراز وقایع ناگوار وجود داشته باشد. پیش از این در 30 شهریور امسال جرثقیلی بر سر حجاج سقوط کرد و بیش از 100 تن از آنها را کشت، اینجا مقصر باد بود! قبل‌تر، در سال 1384، بیش از 360 حاجی بر اثر ازدحام در مراسم سنگ‌اندازی در منا کشته شدند و همین‌طور بروید تا سال 1376 که حریق عظیم در چادرهای زوار، بیش از 300 کشته برجا می‌گذارد و تیرماه 1368 که بیش از 1400 نفر داخل تونلی منتهی به اماکن مذهبی مکه، بر اثر از کار افتادن دستگاه‌های تهویه با وضعی فجیع جان دادند و چند واقعه تلخ دیگر در همین یکی-دو دهه اخیر که نه دلیلش معلوم شده و نه مسئولیتش را کسی پذیرفته است. مسئولیت با کیست؟ ظاهرا با هیچ‌کس! نه افتادن جرثقیل، نه آتش گرفتن چادرهای حجاج، نه سوءمدیریتی که باعث شده برای بار چندم، صدها زائر در ازدحام جمعیت جان بسپارند، هیچ مسئولی ندارد. هر بار که یکی از این اتفاقات تلخ مراسم حج را به سوگواره‌ای برای مردم جهان تبدیل می‌کند، سوالات بسیار و شک و تردیدهای فراوانی چند روزی یا فوقش چند هفته‌ای اذهان مردم و صفحات رسانه‌ها را پر می‌کند، تا واقعه‌ای دیگر و داغی دیگر. چرا به گفته دیلی‌تلگراف، دوربین‌ها و سیستم رایانه‌ای پیشرفته‌ای که شرکت انگلیسی «کراودویژن» با صرف هزینه‌ای هنگفت برای کنترل موج جمعیت در مراسم حج نصب کرده بود، درست در لحظه نیاز کارایی نداشت؟ چرا بخشی از راه‌های پیاده‌روی جمعیت در منا را بسته بودند؟ و چرا حتی با شروع ازدحام این راه‌ها باز نشده بود؟ چرا تا چند ساعت امکان کمک‌رسانی به مصدومان وجود نداشته است؟ چرا بعد از گذشت چند روز، هنوز امکان هیچ خبرگیری‌ای از مفقودان وجود نداشت؟ چرا امکانات کمک‌رسانی و امداد در مراسم حج آنقدر اندک و ناکارآمد است؟ و چرا آل‌سعود فکر می‌کنند با پرداخت غرامت، حتی اگر فرض کنیم انجام شود، هر مسئولیتی از دوش آنها برداشته شده است؟ و از همه مهم‌تر، راه‌های قانونی و دیپلماتیکی که بتوانند در آینده به حفظ جان حجاج کمک کنند، کدامند؟
یک گزارش میدانی از حادثه جانکاه حج در گفت‌وگو با نواب شمس‌پور امدادگر اعزامی سازمان هلال احمر به مراسم حج
فاجعه منا به روایت امدادگر هلال‌احمر
دکتر فاطمه خالقی
... و این مرگبارترین حادثه حج بود
• سال 1987: رژیم آل‌سعود دست به کشتار حجاج عمدتا ایرانی زد که به راهپیمایی آرام و به دور از خشونت «اعلام برائت از مشرکین» در طول مناسک حج واجب پرداخته بودند. در این واقعه275نفر از حجاج ایرانی، 85 عربستانی از جمله نیروی پلیس و 45 نفر از حجاج دیگر کشورها کشته و شماری نیز زخمی شدند.
• سال 1990: بر اثر ازدحام جمعیت در تونل منتهی به مسجدالحرام و افتادن حجاج زیر دست و پای دیگران،1426نفر کشته شدند اما اینها پایان کار نبود.
• سال 1994: به علت ازدحامی که هنگام خروج حجاج از منا، روی پل جمرات روی داد،270 زائر جان خود را از دست دادند. مقامات عربستان بعدها مدعی شدند که تغییرهایی را برای جلوگیری از بروز حوادث مشابه انجام داده‌اند تا چنین حوادثی تکرار نشود اما 4 سال بعد در سال1998بار دیگر حادثه‌ای مشابه تکرار شد که در نتیجه آن 118 نفر از حجاج بیت‌ا...الحرام جان باختند.
• سال 2004: در روز عید قربان حادثه‌ای در منطقه رمی‌جمرات اتفاق افتاد که به شهادت 244 حاجی و مجروح شدن ده‌ها نفر دیگر انجامید. هرچند مقامات عربستانی با رخ دادن هرکدام از این اتفاقات تنها به عذرخواهی و پرداخت غرامت می‌پرداختند اما سریال این فجایع ادامه داشت.
• در سال 2006: حادثه مشابهی روی داد و بر اثر ازدحام جمعیت در ورودی شرقی پل رمی‌جمرات، 345 نفر کشته و289نفر زخمی شدند. حاکمیت عربستان که سعی داشت بی‌کفایتی خود را در تکرار این حوادث انکار کند، علت اصلی این حادثه را اصرار زائران برای حمل اسباب و اثاثیه خود هنگام رمی اعلام کرد. البته به این اتفاقات می‌توان آتش‌سوزی سال 1997 در منا که در آن 340 حاجی به شهادت رسیده و 1500 نفر دیگر نیز زخمی شدند و فروریختن یک هتل 8 طبقه در سال 2006 که منجر به کشته شدن 76 زائر، که همگی از قاره آسیا بودند، را نیز اضافه کرد.
• در سال 2015: در روز جمعه 20 شهریورماه که مصادف با 11سپتامبر بود، سقوط یک دستگاه جرثقیل باعث کشته‌شدن 107 نفر و مجروح شدن 238 نفر شد که اکثر جانباختگان از اتباع کشورهای هند، پاکستان، اندونزی و ایران بودند. در میان زخمی‌شدگان این حادثه، نام15زائر ایرانی هم دیده می‌شود و 11 ایرانی نیز جزو کشته‌شدگان هستند... و بالاخره همزمان با عید سعید قربان امسال نیز رسانه‌ها خبر کشته‌شدن بیش از 4700 حاجی را در رمی جمرات اعلام کردند.
هشدار وزارت بهداشت به حاجیان و خانواده‌ها درباره احتمال سرایت وبا و مرس
اگرچه دلتنگید، دست ندهید و روبوسی نکنید
حج امسال پرحادثه و پرحاشیه بود و با وجود آنکه مراسم پرفیض حج به پایان رسیده، همچنان تبعات حوادث بسیار تلخ به وقوع پیوسته در آن ادامه دارد. یکی از نگرانی‌های اصلی وزارت بهداشت در مورد مراسم حج، شیوع بیماری مرس در عربستان بود که در این زمینه آموزش‌هایی به حجاج و مسئولان کاروان‌ها داده شده بود، ولی این نگرانی‌ها با وقوع حادثه منا و زخمی و بستری شدن تعداد زیادی از حجاج ایرانی در بیمارستان‌های عربستان چندبرابر شد؛ به‌گونه‌ای که موضوع انتقال بیماری کروناویروس از طریق حجاج قوت گرفت. از طرف دیگر، با توجه به نزدیکی ماه محرم و صفر تعداد زیادی از هموطنان به کشور عراق سفر می‌کنند و نگرانی از انتقال وبا نیز وجود دارد. از آنجایی که در حال حاضر وزارت بهداشت عراق نسبت به شیوع وبا در چند شهر اصلی عراق هشدار داده ورود این بیماری به کشور دور از انتظار نیست وحتی یک مورد وبا نیز در قم مشاهده شده است، بنابراین وزارت بهداشت ستاد ویژه‌ای برای کنترل این 2 بیماری خطرناک تشکیل داده است.
کروناویروس کوچک‌ترین موجود زنده‌ای است که تاکنون شناسایی شده و یکی از 200 ویروسی است که باعث سرماخوردگی می‌شود. این ویروس‌ها می‌توانند تغییر شکل دهند و قدرت کشندگی‌شان بیشتر می‌شود. یکی از ویروس‌هایی که تغییر شکل داده، کروناویروس است و از آنجایی که در منطقه مدیترانه شرقی بیشتر اتفاق افتاده به آن مرس نیز می‌گویند.
هشدار دکتر سیدفرزاد طلاکش دبیر ستاد کشوری ترویج مصرف تخم‌مرغ به مناسبت روز جهانی تخم‌مرغ
تخم‌مرغ شانه‌ای نخرید!
در «تقویم سلامت» یک روز خاص وجود دارد که شاید خیلی‌ها از وجودش بی‌خبر باشند؛ روز جهانی تخم‌مرغ! 9 اکتبر مصادف با 17 مهرماه روز جهانی تخم‌مرغ؛ محصولی که همواره سوال‌های زیادی درباره خرید و مصرف آن مطرح بوده و هست. سوال‌هایی مانند اینکه تخم‌مرغ شانه‌ای بهتر است یا بسته‌بندی؟
تخم‌مرغ را می‌توان در دمای محیط نگهداری کرد یا نه؟ و اینکه تفاوت تخم‌مرغ‌هایی با بسته‌بندی‌های مختلف چیست؟ از این‌رو، در صفحه «تقویم سلامت» این شماره پای صحبت‌های دکتر سیدفرزاد طلاکش، دبیر ستاد کشوری ترویج مصرف تخم‌مرغ نشستیم تا پاسخ سوال‌های خود را از ایشان بگیریم.
پرسش: آیا شیرینی های خشک هم در صورت مصرف نشدن باید در یخچال نگهداری شوند یا اینکه می‌توان آنها را در کابینت یا روی میز پذیرایی گذاشت تا به مرور مصرف شوند؟
پاسخ دکتر آراسب دباغ‌مقدم، متخصص بهداشت مواد غذایی:
شیرینی‌های خشک را نباید در یخچال نگهداری کرد زیرا وقتی شیرینی‌ها یا غذاهای خشک را در جای مرطوبی مانند یخچال قرار می‌دهید، رطوبت را به خود جذب می‌کنند و کیفیتشان پایین می‌آید.
بنابراین بهتر است شیرینی‌های خشک را به جای یخچال در جای خشک و خنکی نگهداری کنید که دور از دسترس حشرات باشد. حتی اگر روی آنها موادی مثل مارمالاد یا مربا وجود داشته باشد مشکلی برایشان ایجاد نمی‌شود.
پرسش: شنیده ام گوشت گوسفند را بعد از قربانی کردن، باید تکه کرد و چند ساعتی در یخچال گذاشت و سپس فریز کرد زیرا این کار به کاهش احتمال فسادپذیری گوشت کمک می‌کند؟ آیا این موضوع صحت دارد؟
پاسخ دکتر آراسب دباغ‌مقدم، متخصص بهداشت مواد غذایی:
ماهیچه‌های گاو، گوسفند یا به طور کلی دام وقتی تازه ذبح می‌شوند حاوی مقداری گلیکوژن هستند. اگر گوشت تازه ذبح‌شده داخل یخچال نگهداری شود، گلیکوژن آن طی فرایند گلیکولیز تجزیه می‌شود و اسید لاکتیک تولید می‌کند.
اسید لاکتیک pH گوشت را پایین می‌آورد و باعث تردی آن می‌شود و حضور میکروارگانیسم‌ها به‌خصوص ویروس‌ها را در گوشت کاهش می‌دهد. در نتیجه به طور طبیعی با انجام این فرایند گوشت سالم‌سازی می‌شود.
به همین دلیل توصیه می‌شود گوشت تازه ذبح‌شده را در یخچال بگذارید تا فرایند گلیکولیز آن انجام شود و بعد از 24 ساعت آن را به مصرف برسانید یا داخل فریزر بگذارید.
لازم به ذکر است انسان و دام تا وقتی زنده هستند تنفس می‌کنند و به عضلات اکسیژن می‌رسد، بنابراین گلیکوژن در حضور اکسیژن به قند تبدیل می‌شود و در عضله می‌سوزد ولی بعد از مرگ دیگر اکسیژنی به عضلات نمی‌رسد و گلیکوژن دیگر نمی‌تواند به قند تبدیل شود و طی فرایند گلیکولیز، اسید لاکتیک می‌سازد.
فقط در یک صورت هنگام زنده بودن گلیکوژن می‌تواند به اسید لاکتیک تبدیل شود و آن زمانی است که بیش از حد ظرفیت عضله از آن کار بکشند.
مثلا اگر بدون هیچ تمرینی کوه بروید یا پیاده‌روی خیلی زیادی داشته باشید، عضلات پاهایتان دردناک می‌شوند و گرفتگی پیدا می‌کنند. این حالت به دلیل وجود اسید لاکتیک ایجاد می‌شود که بر اثر کار کشیدن زیاد از عضله تولید شده، اما در حالت عادی و برای انجام کارهای روزمره گلیکوژن به قند تبدیل می‌شود.
پرسش: بارها اتفاق افتاده که غذایی در یخچال یک هفته مانده است اما نه شکل ظاهریاش تغییر کرده و نه آثاری از کپک روی آن دیده می‌شود. حتی طعم آن نیز تغییر نکرده است. آیا خوردن این غذاها اشکال دارد؟
پاسخ دکتر آراسب دباغ‌مقدم، متخصص بهداشت مواد غذایی:
بله، اشکال دارد.
غذاهایی که اضافه آمده است را باید هر چه سریع‌تر خنک کنید، سپس آنها را در ظروف دردار کوچکی بریزید و در یخچال بگذارید.
پس از انجام این کارها حداکثر زمانی که می‌توان غذاها را در یخچال نگهداری کرد، 48 تا 72 ساعت است.
ضمن اینکه این غذا یک بار بیشتر نباید گرم شود. یعنی اگر غذایی را گرم کردید، اضافه آن را دوباره در یخچال نگذارید تا برای وعده بعدی مجددا گرمش کنید.
غذا باید به اندازهای که مصرف می‌شود، گرم شود، نه بیشتر.
طی این 48 تا 72 ساعت میکروارگانیسم‌ها داخل غذا فعالیت می‌کنند، هر چند اگر از نظر ظاهری مشکلی در آن ایجاد نشده باشد.
تصور مردم از غذای مسموم غذایی است که روی آن به وضوح کپک زده باشد یا بوی بسیار بدی بدهد. قطعا چنین غذایی را کسی نمیخورد.
اتفاقا ما با غذاهایی مسموم می‌شویم که از نظر ظاهری رنگ و بوی خوبی دارند و کسی از خوردنشان ناراحت نمی‌شود اما چند ساعت بعد علائم مسمومیت ظاهر می‌شود زیرا بسیاری از سم‌ها یا توکسین‌هایی که عامل مسمومیت غذایی هستند هیچ تغییری از نظر رنگ، بو و مزه در ماده غذایی ایجاد نمی‌کنند.
بنابراین توصیه می شود از خوردن غذاهایی که 48 تا 72 ساعت از زمان تهیه آنها گذشته - به خصوص غذاهایی که در یخچال نگهداری نشده - خودداری کنید، هر چند اگر از نظر ظاهری مشکلی نداشته باشند.
اگر غذایی باعث مسمومیتتان هم نشود بعد از این مدت زمان ارزش غذایی خود را از دست می‌دهد و فقط خاصیت سیرکنندگی دارد.
این مساله به‌خصوص در تغذیه کودکان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و غذاهای آنها باید تازه تهیه و خورانده شود.
پرسش: آیا درست است که اگر مواد غذایی کنسرو شده، به خصوص تن ماهی را یک بار بجوشانیم و همان وعده مصرف نکنیم (بدون باز شدن در آن) بعد از گذشت چند روز از جوشاندن آن امکان رشد بوتولینیم (سم بوتولیسم) در آن خیلی زیادتر است؟ اگر در تن ماهی پس از یک بار جوشاندن باز نشود، آیا برای وعده بعدی نیاز به جوشاندن مجدد دارد؟
پاسخ دکتر آراسب دباغ‌مقدم، متخصص بهداشت مواد غذایی:
قوطی‌های کنسروشده مواد غذایی از ماهی گرفته تا سایر مواد غذایی در کارخانه داخل اتوکلاو قرار می‌گیرند و استریل می‌شوند، اما باکتری کلستریدیوم بوتولینیوم، اسپور یا هاگی دارد که دمای اتوکلاو را تحمل می‌کند و از بین نمی‌رود، بنابراین بعد از مدتی داخل ماده غذایی کنسروشده رشد و سم تولید می‌کند.
این سم همان نوروتوکسین یا سم عصبی معروف بوتولیسم است که مصرف آن عوارضی مانند نابینایی و مرگ را به دنبال خواهد داشت.
ماهیت این سم پروتئینی است و علت اینکه گفته می‌شود قوطی‌های کنسرو مواد غذایی قبل از مصرف جوشانده شوند این است که پروتئین سم در دمای 80 درجه سانتی‌گراد به مدت 5 دقیقه خنثی می‌شود و مصرف آن دیگر باعث مسمومیت نخواهد شد.
البته از لحاظ ریاضی احتمال اینکه سم بوتولیسم در مواد غذایی کنسروشده وجود داشته باشد یک قوطی در یک میلیون قوطی است که مشکل همین یک قوطی هم با جوشاندن حل خواهد شد.
اگر کنسرو را جوشاندید ولی استفاده نکردید، مشکلی نیست اما هر گاه خواستید در آن را باز کنید، دوباره قوطی را بجوشانید زیرا ممکن است طی این مدت تعدادی از هاگ‌های باکتری فعال شده و سم تولید کرده باشند.
به همین دلیل توصیه بر این است که همیشه همه قوطی‌های کنسروشده مواد غذایی را دقیقا قبل از مصرف بجوشانید.
پرسش: من خبرنگارم و به دلیل شغلم مجبورم ساعت ها از هندزفری استفاده کنم. آیا در طولانی مدت دچار کاهش شنوایی خواهم شد؟
پاسخ دکتر بابک ساعدی، متخصص گوش و حلق و بینی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران:
به طور کلی، اگر صدایی از حد مشخصی بالاتر باشد یا با مقدار کم اما در طولانی مدت وارد گوش شود، ممکن است باعث آسیب به گوش و کاهش شنوایی شود.
حد صوتی که می‌تواند این مشکل را ایجاد کند 70 دسیبل است. دسیبل واحد صوت است که با مقدار لگاریتمی افزایش پیدا می‌کند. ممکن است فردی در معرض65دسیبل قرار بگیرد اما به جای 1 یا 2ساعت، 4 یا 5 ساعت در روز به آن صدا گوش بدهد که در این صورت هم به مرور زمان دچار آسیب شنوایی خواهد شد.
استفاده از هندزفری به این دلیل که صداهای محیط را حذف می‌کند و صدا به طور مستقیم وارد گوش می‌شود، به‌خصوص اگر شدت صوت زیاد باشد قطعا به گوش آسیب وارد خواهد کرد.
برای اینکه متوجه شوید میزان صوتی که شنیده اید بیشتر از70 دسیبل بوده یا نه، بهترین کار این است که گوشی را از گوش هایتان بردارید و به صداهای محیط توجه کنید. اگر تا چند لحظه صداهای محیط را نشنیدید یعنی اینکه دچار کاهش شنوایی موقتی شده اید که نشان‌دهنده بالا بودن صدایی است که از هندزفری شنیده اید و این مساله می‌تواند زنگ خطری برای کاهش شنوایی دائمی باشد.
پرسش: چند روز پیش فیلم مستندی درباره روغن خرما دیدم. متخصصان خارجی و آشپزهای بین‌المللی در این فیلم ادعا می‌کردند که این روغن هم برای سلامت مصرف‌کننده مفید است و هم در بهبود روند پخت تاثیر مثبت دارد و باعث طلایی شدن مواد غذایی می‌شود. آیا این موضوع را تایید می‌کنید؟
پاسخ دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران:
احتمالاً آنچه دیده‌اید در مورد روغن هسته خرما بوده است. هسته خرما حدود 7/7 تا 7/12 درصد روغن دارد و رنگ آن زرد مایل به سبز کمرنگ است.
بیشتر اسیدهای چرب موجود در هسته خرما غیراشباع هستند و مقداری نیز اسید چرب لینولئیک که جزو اسیدهای چرب ضروری بدن است در آن وجود دارد و در کل از ارزش غذایی بالایی برخوردار است.
همچنین روغن هسته خرما نسبت به اکسیداسیون مقاوم است و قابلیت نگهداری خوبی دارد. البته تمام دانه‌ها و هسته میوه‌ها مانند هسته انگور مقداری روغن دارند که می‌توان آنها را استخراج کرد.
بارها گفته‌ایم که تمام روغن‌های مایع گیاهی بهتر از روغن‌های هیدروژنه شده نباتی یا روغن‌های جامد حیوانی هستند زیرا روغن‌های اشباع‌شده خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی را افزایش می‌دهند اما اینکه روغنی باعث بهبود کیفیت پخت شود را تایید نمی‌کنم زیرا همه روغن‌ها هنگام طبخ شرایط یکسانی دارند و به نظر می‌رسد این مساله کمی بزرگنمایی است.
