پرسشی از دکتر رباب حامدی روانشناس: با همسر سوگوار خود چگونه رفتار کنیم
سوگواری و مرگ عزیزان بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی انسان‌هاست. این تجربه هرچقدر هم که تلخ و دردناک باشد، به‌تدریج و به مرور زمان کمرنگ می‌شود و در نهایت فرد به زندگی عادی خود بازمی‌گردد. با این حال، حمایت عاطفی اطرافیان می‌تواند طول این دوران را کوتاه‌تر و تحمل آن را آسان‌تر کند. همسران از جمله افرادی هستند که در این زمینه نقش بسیار تاثیرگذاری را ایفا می‌کنند اما متاسفانه ناآگاهی از رفتارهای درست در زمان سوگواری، ممکن است ناخواسته باعث رنجش همسر داغدار و به تعویق افتادن بهبود او شود. در «همسران» این هفته دکتر رباب حامدی، روانشناس مرکز مشاوره دانشگاه علوم پزشکی تهران به ما می‌گوید چگونه و با چه رفتارها و ادبیاتی به همسر خود در این وضعیت آرامش ببخشیم.
محققان هشدار می‌دهند که شیرینی‌جات نباید به‌عنوان راهی برای کاهش استرس استفاده شوند، چرا که مسلما خوردن مقدار زیادی قند به کاهش میزان استرس در طولانی‌مدت کمک نمی‌کند. تقریبا همه افراد این تجربه را دارند که قند استرس را کاهش می‌دهد و این مساله را می‌توان از 80 درصد محصولات غذایی در بازار متوجه شد.
محققان دانشگاه کالیفرنیا چگونگی توانایی قند را در کاهش استرس و در نهایت جلوگیری از مصرف بی‌رویه حاصل از آن مورد بررسی قرار دادند. این بررسی در مجله متابولیسم منتشر شد و نشان داد هورمون استرس کورتیزول در زنانی که دو هفته ساکاروز یا قند و شکر خورده بودند، کاهش یافت. وقتی از آنها خواسته شد تعدادی مساله ریاضی انجام دهند، سطح کورتیزول آنها نسبت به زنانی که آسپارتام (شیرین‌کننده مصنوعی) خورده بودند، کاهش یافت.
در مرحله بعد، از مغز این زنان عکسبرداری MRI صورت گرفت و محققان پی بردند قند، فعالیت استرس را در هیپوکامپ کاهش می‌دهد. هیپوکامپ بخشی در مغز است که مسوول تنظیم دمای بدن، تشنگی، گرسنگی، خواب، ریتم شبانه‌روزی، میل جنسی و هورمون‌ها است.
قند یک کربوهیدرات ساده است، یعنی به سرعت در بدن تجزیه می‌شود و باعث می‌شود فرد برای پر کردن جای خالی آن قند بیشتری بخواهد. به گفته محققان، چرخه استرس- قند تکرار می‌شود تا عادت الگوهای خوردن بد را شکل دهد. اختلال‌های اضطراب مزمن، مساله‌ای در حال افزایش در آمریکایی‌هاست و شاید به همین خاطر مردم به مصرف بی‌رویه قند در غذاها و نوشیدنی‌ها روی آورده‌اند.
سال گذشته، 77 درصد آمریکایی‌ها اعلام کرده‌اند که به‌طور دائم علائم استرس دارند. تغذیه ضعیف اولین دلیل ایجاد استرس است و این مساله در افرادی که مقدار زیادی کافئین، غذاهای فراوری‌شده یا قند تصفیه شده- که همگی رژیمی ناکافی هستند- مصرف کرده‌اند، دیده شد. دانشگاه سینسیناتی، 10 سال پیش نتایج مشابهی را در موش‌های آزمایشگاهی گرفته و دیده شده بود که مصرف قند به موش‌ها در غلبه بر شرایط سخت کمک می‌کند. اما محققان پی‌بردند، شیرین‌کننده مصنوعی ساخارین نیز استرس را کاهش می‌دهد ولی اثر آن به اندازه قند نیست.
این حقیقت که قند بیشتر از شیرین‌کننده‌های مصنوعی استرس را کاهش می‌دهد، نباید باعث شود مردم برای کاهش استرس به قند پناه ببرند. در واقع باید برای کاهش استرس از خوردن خوراکی‌های حاوی کافئین و چربی و قند پرهیز کرد.
تفاوت ساختار مغز پرخاشگرها و دیگران
پژوهشگران در تحقیقات اخیر خود با تصویربرداری از مغز دریافتند که ساختار مغزی افراد پرخاشگر و خشن با ساختار مغزی افراد معمولی متفاوت است.
گروهی از پژوهشگران برای بررسی نوع فعالیت مغز هنگام تماشای فیلم‌های خشن، مطالعه‌ای انجام دادند. در این پژوهش، ابتدا از 54 شرکت‌کننده خواسته شد تا به پرسشنامه‌ای پاسخ دهند. پس از بررسی پاسخ‌ها، این افراد به 2 گروه پرخاشگر و غیرپرخاشگر تقسیم شدند. افراد پرخاشگر کسانی بودند که سابقه خشونت‌هایی مانند درگیری فیزیکی در زندگی داشتند و گروه دوم فاقد چنین سوابقی بودند. در مرحله بعد، فعالیت مغزی شرکت‌کنندگان حین تماشای فیلم‌های مختلف بررسی شد.
روز اول، یک فیلم خشن (با صحنه‌های تیراندازی و درگیری خیابانی) و روز دوم نیز یک فیلم هیجانی ولی غیرخشن (مثلا کمک به افراد نیازمند در هنگام بروز بلایای طبیعی) پخش شد. روز سوم هم هیچ فیلمی پخش نشد.
دانشمندان در این حین به بررسی میزان فعالیت متابولیک مغز که نشان‌دهنده اندازه عملکرد آن است، پرداختند. همچنین هر 5 دقیقه یکبار، فشار خون شرکت‌کنندگان نیز گرفته می‌شد و هر 15 دقیقه هم از آنها خواسته می‌شد تا احساس خود را بیان کنند.
دانشمندان متوجه شدند که در دوره‌ای که شرکت‌کنندگان فیلمی برای تماشا نداشتند و کار خاصی هم انجام نمی‌دادند، فعالیت در «شبکه پیش‌فرض» افراد پرخاشگر بیشتر از افراد معمولی بود. منظور از شبکه پیش‌فرض، بخشی از مغز است که وقتی کار خاصی داریم فعالیت می‌کند. این یافته نشان می‌دهد که ساختار مغزی افراد پرخاشگر با ساختار مغزی افراد معمولی و غیرپرخاشگر متفاوت است.
همچنین حین تماشای صحنه‌های خشن، قشر اوربیتوفرونتال مغز افراد پرخاشگر، فعالیت کمتری نسبت به همین قشر از مغز افراد غیرپرخاشگر داشت. در مواردی که فشار خون افراد غیرپرخاشگر بالا می‌رفت، فشار خون افراد پرخاشگر پایین می‌آمد.
توصیه‌ها و هشدارهای قلبی به بهانه مرگ ناگهانی هادی نوروزی
دکتر محمد کشوری
متخصص قلب و فلوشیپ کاردیولوژی مداخله‌ای
بسیاری از افراد در اثر بیماری آترواسکلروزیس یا تصلب شرایین دچار سکته قلبی می‌شوند؛ بیماری‌ای که مسئول یک‌سوم مرگ افراد بالای 35 سال است. 50 درصد از آقایان میانسال و 30 درصد از خانم‌های میانسال در کشورهای پیشرفته علایمی از بیماری قلبی دارند. در 15 درصد مواقع، بیماران بدون هیچ علامت قبلی دچار مرگ ناگهانی ناشی از سکته قلبی می‌شوند. متاسفانه این بیماری و مرگ و میر در اثر آن در کشور ما نیز شایع است.
تسلیت به اخلاق
حجت الاسلام ابراهیم اخوی
روانشناس بالینی
خبر تلخ درگذشت کاپیتان تیم پرسپولیس، کام ما را تلخ کرد و در کنار جان‌باختگان فاجعه منا، روزهای غمگینی را برای هر ایرانی رقم زد. اما کنار این رخدادها، برخی واکنش‌ها و رفتارهای زننده، سنگینی این اندوه را چندبرابر کرد. خبرهایی که از گوشه و کنار این اتفاق شنیده شد و در رسانه‌ها انعکاس یافت، باعث شد تا افول ارزش‌های انسانی و اخلاقی را تسلیت بگوییم و بی‌تفاوت از کنار آن عبور نکنیم. هنوز ساعتی از فوت کاپیتان نگذشته بود که یکی از سامانه‌های جویای ثروت، این پیامک را مخابره کرد: «خبر فوری: کاپیتان تیم پرطرفدار درگذشت! جزئیات با ارسال 90 هزینه 35 تومان.» برای اولین بار شاهد بودیم که از افراد حضوریافته برای تشییع یک قهرمان پول می‌گیرند! سایت‌های ورزشی عربی نیز در اقدامی زننده به‌دلیل برخورد حرفه‌ای مرحوم نوروزی در بازی با یکی از بازیکنانشان، فوت ایشان را باعث خوشحالی خود دانستند و از عبارت‌های ناشایستی استفاده کردند.
این رفتارها که هشداری جدی برای زندگی اخلاقی است، پیام‌آور چیرگی ثروت برای ارزش‌های انسانی است که اگر به تماشاچی بودن بسنده کنیم، معلوم نیست عمق این دره سقوط چند متر بوده و تا کجا جامعه ایرانی و ورزشی را با خود به قعر بکشد. آیا ما زندگی به شیوه فیلم‌های غربی را پذیرفته‌ایم که در آن، برخورد با انسان، سبک‌تر از برخورد با حیوان است و هر فردی فقط به‌دلیل داشتن قدرت می‌تواند تمام انسانیت را زیر پا له کند یا هنوز بر اصالت انسانی خود تکیه زده‌ایم و با افتخار از آن دفاع می‌کنیم؟
گزارشی از شایعات و حواشی مرگ ناگهانی کاپیتان پرسپولیس
چرا هادی نوروزی دچار ایست قلبی شد؟
لیلی خرسند خبر مرگ که می‌رسد، صدای شیون که بلند می‌شود، معمولا سری تکان می‌دهند و شروع می‌کنند به حرف و شایعه. اول از اخلاق و منش مرحوم می‌گویند؛ خاطره‌ای تعریف می‌کنند و کمی بعد، کار اصلی شروع می‌شود: پیدا کردن دلیل مرگ! تفاوتی هم نمی‌کند که مرگ برای همسایه و فامیل اتفاق افتاده باشد یا برای یکی از چهره‌های سرشناس. پزشک قانونی هم که نظر بدهد، قبول نمی‌کنند. حرف آنها یکی است، همان که از اول گفته‌اند!
بعد از مرگ هادی نوروزی، کاپیتان تیم فوتبال پرسپولیس هم همین روند تکرار شد. نزدیک ساعت 6 صبح که خبر منتشر شد، اولش کسی باورش نشد. آخر مگر می‌شود ورزشکار بود، پسر آرام تیم بود و در سن 30 سالگی سکته کرد؟ اما ناراحتی‌هایشان خیلی طول نکشید و تحلیل‌ها از وضعیت جسمانی و شرایط روانی او شروع شد. یکی احتمال داد به‌دلیل مصرف دارو سکته کرده باشد. تحلیلش این بود که هادی مصدوم بوده و با توجه به شرایط تیم در رده‌بندی جدول و نیاز مبرم به برد، پزشک تیم همه تلاشش را کرده تا او زودتر به بازی‌ها برسد و به خاطر همین هم دوز داروهایی را که برای او تجویز کرده، بالا برده است. بعضی‌ها هم سکته کاپیتان را به درگیری روز قبل او با علی‌اکبر طاهری، سرپرست باشگاه پرسپولیس ربط دادند؛ اینکه خواسته‌هایی داشته ولی طاهری توجه نکرده، بعدش هادی عصبانی شده و آن اتفاق برایش افتاده است. این نظریه‌های در حالی صادر شد که پزشکان حاضر در بیمارستان نتوانستند با قطعیت دلیل مرگ را اعلام کنند و گفتند پزشک قانونی نظر نهایی را اعلام خواهد کرد. خانواده هادی و دوستانش در کنار همه ناراحتی‌هایشان مجبور شدند دوباره این شایعات را تکذیب کنند. ادامه مطلب...
اخلاق پزشکی
الگوهای چهارگانه رفتار ارتباطی
دکتر حمیدرضا نمازی
عضو گروه اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران
الگوهای رفتار ارتباطی در اخلاق ارتباط افراد با هم، یکی از رازآمیز‌ترین امور عالم است. هزار و یک عامل دست به دست هم می‌دهند تا کسی جذب دیگری شود یا از کسی دل بکند. البته در نظر مردمان، فقط یکی - دو عامل اصلی به چشم می‌آید اما حتی خود انسان‌ها هم هیچ وقت کامل متوجه نمی‌شوند چرا کسی به چشمشان می‌نشیند یا از چشمشان می‌افتد. کسانی که از منظر علوم انسانی، روابط آدمیان را تحلیل می‌کنند، الگوهای رفتار ارتباطی را از این حیث، مهم می‌دانند. به4 الگوی رفتار ارتباطی از منظر اخلاق توجه شده است:
?) الگوی رفتار ارتباطی سلطه‌پذیر: آدم‌های سلطه‌پذیر همان کسانی‌ا‌ند که توان «نه» گفتن ندارند و از مواجهه کلامی می‌گریزند. بچه‌های درسخوانی که تقلب می‌رسانند عموما در این گروه جا می‌گیرند. افراد سلطه‌پذیر در لحظه به همه «بله» می‌دهند اما چون توان مدیریت همه تعهداتشان را ندارند، مجبورند با دروغ، کدورت مردمان دلخور را رفع کنند. سلطه‌پذیر‌ها از تعارض با دیگران می‌گریزند و البته همیشه از بی‌مهری دیگران شکوه می‌کنند.
?) الگوی رفتار ارتباطی سلطه‌گر: افراد سلطه‌گر، زبان بازی می‌کنند و دیگران را به چشم موقعیت و امتیاز می‌نگرند. سلطه‌گرها افراد را به رودربایستی می‌اندازند و تلاش می‌کنند با غلو و تمجید از دیگران، کار خود را پیش ببرند. سخت می‌توان دریافت که فردی با این همه زبان‌بازی و تکریم ظاهری، قصد سلطه بر ما را دارد. افراد سلطه‌گر همیشه نگران و مضطربند که نکند مجالی را برای زرنگی و فریب دیگران از دست داده باشند.
?) الگوی رفتار ارتباطی پرخاشگر: آدم‌های پرخاشگر داد و فریاد می‌کنند و این پیش‌فرض را دارند که با ایجاد فضای رعب و ترس می‌توانند به خواسته خود برسند. کرامت و حرمت افراد برای ایشان مهم نیست و مثلا به بهانه اینکه ما در کار با کسی شوخی نداریم، بر سر دیگران فریاد می‌کشند. هدف اصلی هم سلطه پیدا کردن بر دیگران است. به تعبیری، افراد پرخاشگر هدف سلطه‌گر را آشکارا دنبال می‌کنند. مدیران پرخاشگر، نمونه مشخص این الگو هستند.
?) الگوی رفتار ارتباطی قاطعیت: افراد قاطع نه زبان‌بازی می‌کنند و نه اهل بلندکردن صدا و پرخاشگری‌اند. 4 ویژگی، افراد قاطع را تعریف می‌کند؛ صراحت، صداقت، احترام به طرف مقابل و حفظ استقلال خود. جمع این 4 ویژگی کار دشواری است و تجربه و مهارت می‌خواهد. قاطعیت کیمیای روابط انسانی است.
زندگی‌مثبت
اعتیاد از دخانیات تا تلفن همراه
دکتر فربد فدائی
روان‌پزشک، مدیر گروه روان‌پزشکی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی
در چند دهه اخیر پژوهش‌های عمده‌ای در مورد کسب و تداوم رفتارهایی که ذاتی نیستند انجام شده و 2 نوع فرایند مرتبط اما متمایز در این زمینه مشخص شده است؛ یکی فرایند یادگیری عمل – نتیجه و دیگری فرآیند یادگیری محرک – پاسخ. فرایند اول زمانی است که انجام کاری منجر به پاداش می‌شود. برای نمونه، خواندن پیامک تلفنی مطلب ضروری را به شما می‌گوید بنابراین شما مرتب پیامک‌های تلفنی را بررسی می‌کنید تا مطالب ضروری را دریابید و به این نحو پاداش می‌گیرید. این نوع یادگیری برای کسب رفتارهای نو حیاتی است و بادامه- جسم مخطط بطنی و قشر پیشانی اطراف چشم- در آن نقش دارد.
اگر این رفتارها زیاد تکرار شود به‌تدریج اهمیت پاداش برای انجام آنها کم می‌شود و به صورت عادت درمی‌آید بی‌آنکه دیگر پاداش و نتیجه مثبتی در کار باشد.
در این فرایند مسیرهای عصبی جسم مخطط پشتی- جانبی و قشر مغزی پشتی- جانبی جلوی پیشانی نقش دارد. نکته مهم تکرار بیش از حد رفتار است که منجر به برقراری عادت می‌شود. در نوجوانان، با توجه به حساسیت بیش از حد به دریافت پاداش و در عین حال عدم بلوغ نسبی، سامانه‌های مهاری عصبی منجر به آسیب‌پذیری بیشتر آنها نسبت به برقراری رفتارهای عادتی می‌شود.
این موضوع هم درباره رفتارهایی که در آغاز مفید است و سپس در اثر تکرار بیش از حد به عادت مقاومت‌ناپذیر تبدیل می‌شود، صدق می‌کند مانند استفاده از اینترنت یا تلفن همراه و هم درباره رفتارهایی که از آغاز هم زیانبخش است مانند مصرف مواد که ابتدا نوعی احساس کاذب رضایت و سرخوشی می‌دهد و سپس در اثر ادامه، خود این رفتار بدون آنکه دیگر رضایت و سرخوشی هم در کار باشد به صورت اعتیاد مهلک درمی‌آید که فرد مانند یک ماشین الکتریکی که مدارهای آن به نحو خاصی تنظیم شده باشد یک رفتار را مانند خرید و مصرف مواد انجام می‌دهد بی‌آنکه دیگر احساس سرخوشی کاذب هم در کار باشد. بنابراین در مورد همه رفتارهای مثبت زندگی روزمره باید مراقب بود که از اعتدال خارج نشوند در غیر این صورت اعتیاد در کار خواهد بود.
گفت‌وگو با دکتر امیرهوشنگ احسانی درباره یکی از مشکلات پوستی شایع در گرما
دلیل و درمان عرقجوش
ندا احمدلو
عرقجوش یا جوش‌های ناشی از گرما یکی از بیماری‌های نسبتا شایع پوستی در آب‌وهوای گرم است که سالانه میلیون‌ها نفر را درگیر می‌کند. عرق‌جوش‌ها، دانه‌های ریز و قرمزی هستند که گاهی نوک آنها سفید و گاهی قرمز است. با این مقدمه، در «پوست و مو»ی این شماره، گفت‌وگویی با دکتر امیرهوشنگ احسانی، متخصص پوست و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران ترتیب داده‌ایم تا بیشتر با این مشکل پوستی، دلایل ابتلا به آن و راه‌های درمانش آشنا شویم.
مهندس محسن فرهادی، معاون فنی بهداشت محیط وزارت بهداشت
برخورد قضایی قاطع با نانوایی‌های متخلف
سال‌هاست بحث افزودنی‌های غیرمجازی مانند جوش شیرین، جوهر لیمو و بلانکیت به نان‌های سنتی مطرح است و به عوامل مختلفی مثل فصل و نانوا یا کارگری که نان را تهیه می‌کند، بستگی دارد. به‌طور مثال، برخی نانواها در فصل گرما برای افزایش ماندگاری خمیر به آرد، نمک بیشتری اضافه می‌کنند ولی این تخلف‌ها آنقدر نیست که نگران‌کننده باشد و در مجموع در حد 2 تا 3 درصد است.
در مورد بلانکیت نیز همین‌طور است ولی مشکلی که در این زمینه وجود دارد این است که تشخیص بلانکیت در خمیر هم برای مردم و هم برای بازرسان ما سخت بوده و ما باید از خمیر نمونه بگیریم و کار آزمایشگاهی انجام دهیم تا از وجود بلانکیت مطمئن شویم. البته راه‌های غیرمستقیمی نیز برای تشخیص افزودنی‌ها به نان وجود دارد که در حال حاضر بازرسان ما در حال تجهیز به کیت‌های موبایل هستند تا از این طریق کنترل روی نان‌های سنتی بیشتر شود.
در کل، هر چه نظارت بازرسان بر نان‌های سنتی بیشتر باشد امکان تخلف نیز کمتر خواهد بود. بازرسان ما در بازدید از نانوایی‌ها اعلام کرده‌اند که افزودن هر نوع افزودنی به نان سنتی غیرمجاز است ولی گاهی گفته می‌شود که نانواها از مضرات ماده‌ای مانند بلانکیت بی‌اطلاع هستند و تحت تاثیر تبلیغات برخی افراد سودجو قرار می‌گیرند در حالی که اصلا این‌گونه نیست و آن تعداد کمی که از بلانکیت استفاده می‌کنند، آگاهانه این کار را انجام می‌دهند، هدفشان نیز تغییر کیفیت نان به منظور افزایش فروش‌شان است و اقدام ما در مواجهه با این نانوایی‌ها برخورد قضایی و پلمپ آن خواهد بود. البته استفاده از بلانکیت در همه مناطق کشور یکسان نیست و در نانوایی‌های استان تهران این تخلف بیشتر دیده می‌شود و به ترتیب در تهیه نان‌های بربری، تافتون و لواش این ماده بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جالب است بدانید نان سنگک از نظر میزان افزودنی‌های غیرمجاز سالم‌ترین نان است و با وجود آنکه ممکن است آرد آن نسبت به گذشته سبوس کمتری داشته باشد و حتی از آرد نان‌های دیگر تهیه شود ولی فرمولاسیون و نحوه پختش به شکلی است که اصلا نمی‌توان به آن جوش شیرین یا سایر افزودنی‌ها را اضافه کرد.
در کل، ما برای مقابله با نانواهایی که افزودنی‌های غیرمجاز به نان می‌زنند 3 اقدام را انجام داده‌ایم؛ اول آنکه از توان خود اصناف و اتحادیه نانواها استفاده می‌کنیم به صورتی که اصناف خودشان بر عملکرد زیرمجموعه‌شان نظارت داشته باشند.
دومین اقدام، تشدید کنترل بیشتر ما بر نانوایی‌هاست به گونه‌ای که در صورت مشاهده تخلف برخورد قضایی قاطع انجام می‌دهیم و سومین اقدام ما این است که با کمک سازمان غذا و دارو، نانوایی‌ها رتبه‌بندی شوند تا با این کار رقابت سالم بین آنها ایجاد کنیم.
