توصیهها و هشدارهای قلبی به بهانه مرگ ناگهانی هادی نوروزی
دکتر محمد کشوری
متخصص قلب و فلوشیپ کاردیولوژی مداخلهای
بسیاری از افراد در اثر بیماری آترواسکلروزیس یا تصلب شرایین دچار سکته قلبی میشوند؛ بیماریای که مسئول یکسوم مرگ افراد بالای 35 سال است. 50 درصد از آقایان میانسال و 30 درصد از خانمهای میانسال در کشورهای پیشرفته علایمی از بیماری قلبی دارند. در 15 درصد مواقع، بیماران بدون هیچ علامت قبلی دچار مرگ ناگهانی ناشی از سکته قلبی میشوند. متاسفانه این بیماری و مرگ و میر در اثر آن در کشور ما نیز شایع است.
بیماریهای قلبی بسیار متنوع هستند. بعضی از آنها از بدو تولد وجود دارند که بیماریهای قلبی مادرزادی نام دارند. بیماریهای قلبی مادرزادی ممکن است زود تشخیص داده شوند یا بعد از چند سال بروز کنند ولی چون بیشتر زایمانها در بیمارستان و مراکز بهداشتی درمانی اتفاق میافتد تقریبا همه بیماریهای قلبی مادرزادی هنگام تولد با معاینه پزشک تشخیص داده میشوند. بیماریهای قلبی مادرزادی ممکن است بهدلیل نقصی در ساختار قلب مثلا وجود حفره در دیواره بطن بروز کنند.
اگر این سوراخها کوچک باشند، احتمال دارد با افزایش سن کودک خودبهخود بسته شوند ولی سوراخهای بزرگتر ممکن است مشکلاتی در مخلوط شدن خون اکسیژندار و بدون اکسیژن ایجاد کنند که در این صورت سوراخ باید با عمل جراحی بسته شود اما شیوع بیماریهای قلبی مادرزادی معمولا زیاد نیست و تمرکز ما بیشتر روی بیماریهای قلبی اکتسابی است.
مهمترین بیماریهای قلبی اکتسابی عبارتند از: نارسایی قلبی، بینظمی در ضربان قلب (آریتمی)، کاردیومیوپاتی و تصلب شرایین یا آترواسکلروزیس. در این میان، شیوع بیماری آترواسکلروزیس بیشتر از بقیه انواع آن است. آترواسکلروزیس یا تصلب شرایین، بیماریای است که در آن، بخشی از مجرای درونی رگ به دلیل رسوب پلاک یا مواد چربی، ضخیم شده و باعث گرفتگی در عروق کرونر میشود.
کشورهای غربی با تمهیداتی که انجام دادهاند تا حدود زیادی موفق شدهاند شیوع بیماری آترواسکلروزیس را در جمعیت کاهش دهند ولی در کشور ما با وضعیت کاری تنشزا، کاهش میزان فعالیت بدنی، افزایش آلودگیهای غذایی و هوایی و همینطور افزایش میانگین وزن، تعداد مبتلایان به این بیماری روز به روز در حال افزایش است.
منتظر درد نمانید!
اگرچه درد شایعترین علامت است ولی نباید منتظر آن ماند. بسیاری از بیماران فکر میکنند درد قفسه سینه باید حتما روی قلب احساس شود و به دست چپ گسترش پیدا کند، در حالی که در علم پزشکی هر دردی از ناحیه ناف تا زیر فک میتواند نشانه درد قلبی باشد. درد بیماری قلبی ناشی از تصلب شرایین معمولا به صورت فشارنده در پشت جناغ سینه احساس میشود و ممکن است به پشت یا بازوی چپ و حتی بازوی راست تیر بکشد. درد با افزایش فعالیت، غذا خوردن و استرس تشدید میشود اما تشخیص اینکه این درد واقعا مربوط به قلب است، از عهده بیمار خارج است، چون در خیلی از موارد ممکن است درد گوارشی و عصبی هم همین علائم را داشته باشد.
درد یک علامت هشداردهنده و نشانه آن است که تنگی در عروق قلبی وجود دارد. اگر میزان تنگی زیاد باشد و باعث مسدود شدن رگ و قطع خونرسانی به بافت عضلانی قلب شود، عارضهای به نام سکته قلبی اتفاق میافتد. اما مساله مهم این است که همه بیماران درد ندارند و ممکن است علامتهای دیگری مانند تنگی نفس، خستگی مفرط، کاهش سطح هوشیاری و... داشته باشند.
چنین علائمی غیراختصاصی هستند ولی با داشتن این علائم حتما باید بیمار را به یک مرکز درمانی ارجاع داد. در این میان سالمندان و افراد مبتلا به دیابت باید بیشتر مراقب باشند چون علائم تنگی عروق کرونر و سکته قلبی در آنها کمی متفاوتتر از جوانان است. آنها ممکن است درد خفیفی داشته باشند یا اصلا درد نداشته باشند بنابراین اگر بیمار دیابتی یا سالمند با شکایتهای مبهمی مثل سنگینی مختصر در قفسه سینه، کاهش سطح هوشیاری ناگهانی و تنگی نفس به پزشک مراجعه کرد، باید حتما با دقت بیشتر و تستهای تشخیصی دقیقتری احتمال تصلب شرایین را در او جستجو کنیم.
چه باید کرد؟
اگر کوچکترین شکی به درد قلبی دارید، نباید وقت را تلف کنید. بهترین کار تماس با اورژانس (115) است. درمان بیماران در وهله اول دارویی است ولی امروزه با روشهای خاصی مانند آنژیوپلاستی و زدن بالون درون رگ دارای پلاک یا گذاشتن استنت برای جلوگیری از تنگی مجدد عروق میتوان جان بیماران را از خطر مرگ نجات داد. این روش درصد موفقیت بالایی دارد. البته اگر آنژیوپلاستی قبل از اینکه بیمار دچار سکته قلبی شود صورت گیرد، عوارض کمتری خواهد داشت. فقط در مواقعی که انسداد رگ شدید است و نمیتوان با آنژیوپلاستی رگ مسدودشده را باز کرد، ممکن است به جراحی نیاز باشد. بیماران بعد از باز شدن عروق انسدادی و نجات از سکته قلبی باید تحتنظر باشند. حتما باید اقدامات توانبخشی برای آنها انجام شود. چرا که یکسوم بیماران دچار عوارض قلبی به اختلالات روان مثل افسردگی مبتلا میشوند.
توصیهها و هشدارهای ضروری
اگر نگران سلامت قلب خود هستید، یادتان باشد که باید وزن خود را کنترل کنید؛ غذاهای طبیعی مصرف کنید و مصرف میوه و سبزی را بیشتر کنید. شاید این کار برای کسانی که سالها از غذاهای مضر استفاده کرده باشند، دشوار باشد ولی بهتدریج به رژیم غذایی ساده و سالم عادت خواهید کرد.
روزانه حداقل 30 دقیقه ورزش کنید و ترجیحا مسیری از خانه تا محل کارتان را پیاده و با سرعت طی کنید. فشار خون و قند خونتان را نیز کنترل کنید و اگر به این 2 بیماری مبتلا هستید، حتما تحتنظر پزشک بمانید و با او درباره نحوه خوب کنترل بیماریهایتان مشورت کنید. سیگار و قلیان را هم حتما کنار بگذارید، چرا که سیگار و قلیان در واقع 2 تفریح مرگبار و خطرناکند که سلامت قلب و زندگی را آشکارا تهدید میکنند.
نگاه متخصص طب ورزشی
دکترخسرو خرم، پزشک اسبق تیم ملی
ریشههای مرگ ناگهانی در خواب
مرگ ناگهانی در ورزشکاران اغلب در میادین ورزشی اتفاق میافتد و شایعترین علتش هم کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک و در درجه بعد آنومالیها یا بیماریهای عروق کرونر هستند. مرگ ناگهانی در خواب یا استراحت بهخصوص در جوانان علل دیگری دارد. اگر از موارد مسمومیت دارویی یا مصرف مواد بگذریم، علل و بیماریهای قلبی متعددی میتوانند منجر به مرگ ناگهانی در خواب شوند.
نشانگان بروگادا: این نشانگان را برادران بروگادا در دهه 90 میلادی شرح دادند. مهمترین مشخصه بیماری مرگ ناگهانی در استراحت یا خواب است. نوار قلب برای تشخیص بیماری کمککننده است. این بیماری یک اختلال ژنتیکی است که بر اثر آن در کارکرد کانالهای سدیمی اختلال وجود دارد.
نشانگان QT طولانی: این بیماری انواع مختلفی دارد. در نوع 3 این بیماری مرگ ناگهانی در خواب شایع است. این بیماری نیز منشاء ژنتیکی دارد و به علت اختلال در کانالهای یونی بهوجود میآید.
نشانگان QT کوتاه: این بیماری میتواند باعث مرگ ناگهانی در نوزادان و شیرخواران شود.
کاردیومیوپاتیها: از جمله کاردیومیوپاتیها نوع هیپرتروفیک است که اگرچه اغلب باعث مرگ ناگهانی در زمان ورزش و فعالیت فیزیکی میشود، ولی میتوانند باعث مرگ ناگهانی در خواب هم بشود. این بیماری با اکوکاردیوگرافی تشخیص داده میشود و در نوع هیپرتروفیک منشاء ژنتیکی دارد. اگر این بیماری در یکی از افراد خانواده تشخیص داده شود بقیه خانواده نیز باید بررسی شوند.
بیماری عروق کرونر: چه این بیماری از نوع اکتسابی باشد (به علت تصلب شرایین) و چه به علل مادرزادی، اغلب باعث مرگ ناگهانی حین فعالیت فیزیکی میشوند ولی میتوانند باعث مرگ ناگهانی در خواب هم باشند.
رابطه تغذیه و تصلب شرایین
دکتر تیرنگ نیستانی
متخصص تغذیه و رژیمدرمانی، عضو هیاتعلمی دانشگاه علومپزشکی شهیدبهشتی
بیماری آترواسکلروزیس یا تصلب شرایین ارتباط نزدیکی با افزایش وزن دارد. آنچه باید مورد توجه قرار گیرد، غذاهای دریافتی بیمار است. باید دید فاصله ترکیب رژیم غذایی بیمار با یک رژیم عادی چقدر است؛ مثلا آیا درصد دریافت چربیهای اشباع و ترانس که متهمان اصلی این بیماری هستند، زیاد است؟ اگر زیاد باشد، خیلی زود باید درصدد تعدیل آن برآمد. آیا بیمار دستکم 2 تا 3 وعده سبزی و میوه در روز مصرف میکند؟ آیا برنامه غذایی بیمار منظم است؟ بعضی از بیماران صبحانه یا شام را حذف و در عوض ناهار را چند برابر میکنند. آیا بیمار لبنیات مصرف میکرده و اگر مصرف میکرده نوع آن چه بوده؛ پرچرب یا کمچرب؟ وضعیت فعالیت بدنی بیمار نیز باید مدنظر قرار گیرد. آیا بیمار فعالیتی داشته که باعث افزایش ضربان قلب شود؟ بهطور کلی اگر موارد فوق قبل از ابتلای فرد به بیماری رعایت نشده باشد، میتوان گفت شیوه زندگی او بسیار بد بوده و حتما باید اصلاح شود تا از بروز مجدد بیماری جلوگیری شود.
نگاه متخصص قلب و عروق
دکتر محمدرضا رجبی، عضو هیاتعلمی دانشگاه علومپزشکی شاهد
ریشههای ایست قلبی در جوانی
در ایست قلبی یا همان مرگ ناگهانی قلب، از زمان رخداد علائم قلبی در بیمار تا زمان فوتش کمتر از یک ساعت طول میکشد ولی مرگ ناگهانی علتهای دیگری هم دارد که ریشه قلبی ندارند. در این مواقع حتی در کشورهای پیشرفته هم اغلب نمیتوانند بعد از کالبدشکافی علت ناگهانی مرگ را پیدا کنند.
ایست قلبی در افراد کمتر از 35 سال با افراد بیشتر از 35 سال متفاوت است. در ایست قلبی جوانان کمتر از 35 سال ناهنجاریهای قلبی مادرزادی مطرح میشود. هیپرتروفی یا ضخامت دیواره قلب نوعی از کاردیومیوپاتی است که یکی از علل شایع مرگ ناگهانی در ورزشکاران محسوب میشود.
اختلالات ریتم قلبی مادرزادی هم ممکن است حین ورزش شدید باعث تشدید اختلالات ضربان قلب و از کار افتادن آن شود. ناهنجاریهای عروق کرونر و تنگی دریچه آئورت هم از علل دیگر هستند ولی ایست قلبی بعد از 35 سالگی در اثر بیماریهای عروق کرونر یا تنگی عروق است. ناهنجاریهای مادرزادی قلبی الزاما فقط در سنین پایین باعث ایست قلبی نمیشوند و افراد مسن هم با این عارضه فوت میکنند. ناهنجاریهای قلبی مادرزادی قابلشناسایی و در بعضی از مواقع قابل درمان هستند.
متاسفانه طیف وسیعی از کسانی که ناهنجاری مادرزادی دارند، بدون علامتاند. به همین دلیل افرادی که میخواهند ورزش حرفهای انجام دهند، حتما باید قبل از آن از نظر قلبی بررسی شوند.
نوار قلب، تست ورزش و اکوکاردیوگرافی ناهنجاریهای مادرزادی قلبی را تشخیص میدهند. اگر نتیجه آزمایشهای چنین افرادی مثبت بود باید از ورزشهای شدید و رقابتی اجتناب کنند. یکی از راههای جلوگیری از ایست قلبی تعبیه دستگاههای شوک داخل قلب است.
ورزشهای حرفهای بهخصوص ورزشهای ایزوتونیک به مرور روی قلب تاثیر میگذارند و توان قلب را افزایش میدهند و حجم آن را بزرگ میکنند ولی این تغییرات خوشخیم هستند و عمدتا به نفع سیستم قلبی-عروقی است. حفرات قلبی ورزشکاران حجم خونی زیادتری را دربرمیگیرند و پمپاژ قلب بیشتری دارند. این تغییرات به قلب افرادی که ناهنجاریهای مادرزادی ندارند آسیبی نمیرسانند ولی در یک قلب مشکلدار ممکن است باعث ایست قلبی شوند.