آیا برای ضدعفونی کردن سبزی و میوه میتوان از سرکه سفید به جای محلول ضدعفونیکننده سبزی استفاده کرد؟
پاسخ دکتر احمد عامری، دکترای بهداشت محیط و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران:
نه! میزان آلودگی سبزی ها قدری است که اگر ماده ضدعفونیکننده مناسبی در دسترس نداشتید، بهتر است از خوردن آن صرفنظر کنید، مگر آنکه بخواهید سبزیها را بپزید که البته در این شرایط سبزی باید حتما 3 مرحله گلگیری، انگلزدایی با مایع ظرفشویی و آبکشی کامل را بگذراند. خوشبختانه امروزه مواد ضدعفونی کننده مخصوص میوه ها و سبزی ها در بیشتر فروشگاهها موجودند و به راحتی میتوان آنها را تهیه کرد. قطعا نخوردن سبزی برای یک مدت کوتاه از خوردن آن قبل از اینکه ضدعفونی شوند و ممکن است آلودگیهای متعددی داشته باشند، بهتر است.
در میان انواع رنگهای خوراکی که در بستنی های میوه ای به کار می رود، کدامیک مضر و کدام بی خطر هستند؟
پاسخ دکتر امیر مرتضویان، متخصص صنایع غذایی، عضو هیات علمی دانشگاه علومپزشکی شهیدبهشتی:
مطابق تمام قوانین جاری کشور، استانداردهای مربوط و مجوزهای قانونی بهداشتی، فقط رنگهای طبیعی خوراکی میتواند در صنعت بستنی استفاده شود که هیچیک از آنها مضر نیستند و بر دیگری ارجحیت ندارند.
بد نیست بدانید بستنیها به 2 گروه کلی شیری و بدون شیر تقسیم میشوند که در هر دو نوع آنها از رنگهای طبیعی خوراکی که هیچ محدودیتی از نظر مصرف ندارند و از جنس موادغذایی هستند، استفاده میشود. برای این منظور، انواع رنگهایی که در رنگدانههای طبیعی موادغذایی از جمله میوه ها و سبزی ها وجود دارند، استخراج میشوند و با رعایت شرایط خوب ساخت در صنعت بستنی و سایر موادغذایی به کار میروند.
درست است ماده اولیهای که استفاده میشود، طبیعی است و هیچ خطری برای مصرفکننده ندارد اما باید از نظر میزان مصرف تعادل را رعایت کرد. رعایت این مساله در مورد طعمدهندهها و رنگدهندهها بسیار ساده است زیرا این مواد افزودنی، طعم و رنگ فرآورده را تغییر میدهند بنابراین اگر بیش از حد مصرف شوند، بازارپسندی و مقبولیت محصول از نظر مصرفکنندگان کاهش مییابد.
مثلا برای ایجاد رنگ صورتی در بستنی توتفرنگی از رنگ طبیعی چغندر قند استفاده میشود. حال اگر میزان رنگ بیش از حد باشد، با اینکه خطری برای مصرفکننده ندارد اما رنگ بستنی را از حالت رنگ طبیعی توتفرنگی خارج میکند، بنابراین هیچ تولیدکنندهای حتی از رنگ خوراکی طبیعی که مثلا بر پایه چغندرقند است، بیش از حد نیاز استفاده نمیکند تا محصولش کیفیت لازم را داشته باشد اما تقلب همیشه و در هر جایی امکانپذیر است.
ما هیچگاه نمیتوانیم با اطمینان صددرصد بگوییم که هیچ تقلبی در زمینه رنگ به کار رفته در موادغذایی در ایران یا در هر جای دنیا انجام نمی گیرد.
طبیعتا امکان تقلب به دلایل مختلفی در این باره وجود دارد زیرا رنگهای طبیعی خوراکی قیمت بالاتری نسبت به رنگهای سنتتیک یا مصنوعی دارند، رنگهای سنتتیک جذابیت رنگ بیشتری در ماده غذایی ایجاد میکنند، با مقدار کمتری از آنها رنگ بیشتری تولید میشود و... البته بستنیهای صنعتی ایران که دارای پروانه ساخت هستند و در واحدهای دارای مجوزهای قانونی تولید میشوند و مهر استاندارد دارند، مرتب تحت نظارت و بازرسی قرار میگیرند، بنابراین با اطمینان میتوان گفت که در واحدهای معتبر و دارای مجوزهای بهداشتی قانونی بهخصوص در صنعت بستنی به هیچ عنوان از هیچ رنگ سنتتیک و مضری استفاده نمیشود و بسیاری از شرکتهای واردکننده، انواع رنگهای طبیعی از طیف زرد، سبز، قرمز و حتی آبی که از بعضی جلبکهای آبی استخراج میشود وارد میکنند و هیچ محدودیتی از نظر ایجاد رنگهای متنوع طبیعی در کشور وجود ندارد.
پرسش: واژههای «تراریخته» و «فرادما» که این روزها در مورد محصولات غذایی می شنویم، به چه معناست؟ لطفا توضیح دهید.
پاسخ دکتر آراسب دباغمقدم، متخصص بهداشت موادغذایی:
پاسخ: تراریخته معادل کلمه ترانسژنیک و به معنای غذاهایی است که از لحاظ ژنتیکی دستکاری شده اند. به عبارت دیگر، مهندسان ژنتیک، ژنهای نامطلوب محصولات گیاهی را از آن خارج و ژنهایی که از دید ما مطلوب است، به آن اضافه میکنند تا محصولی با کیفیت و ماندگاری بالا به دست بیاورند. در اصلاح ژنتیکی معمولا کاری میکنند که محصول نسبت به آفت، سرما و گرما، خشکی بیماری و... مقاوم شود و در عین حال طعم و مزه بهتری داشته باشد. در نتیجه تولید محصولات تراریخته به سموم شیمیایی دفع آفات نباتی نیازی ندارد و از این جهت کاملا سالم هستند. در کشورهای پیشرفته، طبق قانون، اگر محصولی ترانسژنیک یا تراریخته باشد حتما باید روی بسته بندیاش قید شود اما در ایران هنوز کار زیادی در این زمینه انجام نشده است.
فرادما که با علامت اختصاری UHT نشان داده میشود، به نوعی به معنای استریل یک ماده غذایی مایع است اما استریلی که انجام می شود، واقعی نیست و نمیتوان گفت هیچ میکروارگانیسمی در آن وجود ندارد. به این نوع استریل، استریل تجاری گفته می شود. این اصطلاح بیشتر در صنعت شیر به کار میرود. در فرآیند فرادما حدود 120 درجه سانتیگراد حرارت به مدت 3-2 ثانیه به شیر داده میشود تا قسمت زیادی از میکروب های بیماریزا و غیربیماریزای آن از بین بروند. اگر دما و مدت زمانی که به شیر داده می شود بیش از این باشد، از نظر کیفی تغییر خواهد کرد. فرایند فرادما به منظور افزایش قابلیت نگهداری شیر انجام می شود بنابراین این باور که شیرهای با ماندگاری بالا دارای مواد نگهدارنده هستند، اشتباه است.
پرسش: مدتی پیش به منزل مادربزرگم در روستا رفته بودم. تصادفا متوجه شدم تاریخ انقضای بعضی موادغذایی سر آمده است. مثلا تاریخ انقضای روی بسته چای مربوط به سال 1391 بود یا تاریخ انقضای روغن سال 1392سرآمده بود اما طی آن چند روز ما بدون اینکه بدانیم از همه این مواد خوردیم. دچار چه عواقب و عوارضی خواهیم شد؟
پاسخ دکتر آراسب دباغمقدم، متخصص بهداشت موادغذایی:
پاسخ: معمولا چای وقتی بیش از حد میماند دچار کپکزدگی میشود و کپکها آنقدر ریز هستند که با چشم دیده نمیشود. برخی کپکها سم آفلاتوکسین تولید میکنند. این سم میتواند روی کبد تاثیر بگذارد و مشکلات کبدی به دنبال داشته باشد. در مورد روغن تاریخ گذشته هم همینطور است زیرا عدد پراکسید روغن مانده افزایش مییابد که آن هم میتواند به کبد آسیب برساند. البته بدن ما و بهخصوص کبد قابلیت و قدرت بازسازی و بازتوانی خود را دارد اما این قابلیت و پتانسیل، ظرفیتی دارد بنابراین مصرف ناخواسته یک بار موادغذایی منقضی ممکن است عارضه چندانی برای بدن نداشته باشد اما برخی افراد بهدلیل عوامل خطری که همیشه با خود دارند بیشتر در معرض خطر هستند و البته تجمع این عوامل خطر با هم میتواند آسیب بیشتری به بدن وارد کند. مثلا ممکن است فردی در عین حال که هر شب از مشروبات الکلی استفاده کند، اهل دخانیات باشد، زیاد فستفود بخورد، در صنایع شیمیایی کار کند و مرتب با مواد صنعتی در تماس باشد و... چنین افرادی با خوردن مثلا چای یا روغن تاریخ گذشته بیشتر در معرض خطر خواهند بود. با این حال مصرف موادغذایی تاریخ گذشته عاملی است که گاهی به تنهایی هم میتواند برای بدن بسیار خطرناک باشد و عوارض متعددی ایجاد کند.
پرسش : ما معمولا جگر مرغ را اول با آب میپزیم بعد آبش را دور می ریزیم و سپس سرخ میکنیم. به این دلیل که میگویند حاوی آنتی بیوتیک است. آیا این روش استفاده صحیح است؟
پاسخ دکتر آراسب دباغمقدم، متخصص بهداشت موادغذایی:
بعضی از آنتی بیوتیک ها، چه در گوشت باشند چه در جگر، وقتی هنگام پخت حرارت می بینند، مقدارشان کاهش پیدا میکند اما این موضوع شامل همه آنتی بیوتیک ها نمی شود.
ضمن اینکه بسیاری اوقات مقداری هم که کاهش پیدا میکند، باز به حد بی خطر و مطمئن نمی رسد چون آنتی بیوتیک ها در بدن معمولا با ترکیبهای دیگری پیوند خورده و به راحتی خارج نمی شوند.
به همین دلیل توصیه میکنیم اگر از پرورش و تغذیه مرغ، اطمینان خاطر لازم را ندارید، سراغ مصرف جگر آن نروید، مگر اینکه کاملا از سلامت آن مطمئن باشید یا آن را از جاهای معتبر که زیر نظر سازمان دامپزشکی هستند، تهیه کنید.
این مشکل در مورد گوشت و جگر گوسفند کمتر وجود دارد زیرا بیش از 95 درصد مرغهای کشور ما صنعتی هستند که خواه ناخواه در آنها دارو مصرف می شود و متاسفانه بسیاری از مرغداریها مدت زمان منع مصرف بعد از تزریق دارو را رعایت نمی کنند، اما بیش از 70 درصد پرورش گوسفند در کشور ما بهطور سنتی انجام می شود و گوسفندان داروی زیادی نمی گیرند که بخواهیم نگران وجود دارو در جگر آنها باشیم.
هفته نامه سلامت-شماره525- صفحه با خوانندگان
پرسش: شنیدهام که به محض تماس با تخم مرغ، حتی تخم مرغهای بسته بندی شده، باید دست ها را با صابون شست. آیا این کار لازم است؟
پاسخ دکتر آراسب دباغمقدم، متخصص بهداشت موادغذایی:
تخم مرغهای بسته بندیشده یا تخم مرغهای صنعتی، از مرحلهای به نام کندلینگ یا تابش نور عبور میکنند تا مشکلات داخلی، ترکهای ریز و آلودگیهای سطحی آنها تشخیص داده شود، بنابراین تخم مرغ بسته بندیشدهای که شناسنامه دار است، نباید آلودگی خاصی داشته باشد و نیازی به شستن وسواس گونه دستها بعد از تماس با آن نیست
اما تخم مرغهای محلی معمولا به فضولات مرغ آلوده هستند، در نتیجه احتمال آلودگی این تخم مرغها به باکتریهای خطرناکی مانند سالمونلا وجود دارد. در چنین شرایطی سالمونلا نهتنها دستها یا ظروفی را که در تماس با تخممرغ هستند آلوده میکند بلکه میتواند از راه منافذ موجود در پوسته تخم مرغ به داخل آن نیز نفوذ کند.
در نتیجه اگر فردی تخم مرغ را کامل نپزد و به شکل نیم پز یا عسلی استفاده کند، دچار آلودگی و عوارض ناشی از مصرف آن خواهد شد. سالمونلا عامل یکی از شایعترین مسمومیتهای غذایی است بنابراین شستن دستها بعد از تماس با تخم مرغهای آلوده به فضولات مرغ الزامی است.
هفته نامه سلامت-شماره525- صفحه با خوانندگان
پرسش: می گویند مرغ های چینی به کشور وارد شده اند که تخم مرغ قهوه ای رنگی شبیه به تخم مرغ رسمی می گذارند و آن را با قیمت های بالاتر در سوپرمارکتها میفروشند. آیا این موضوع صحت دارد؟
پاسخ، دکتر فرزاد طلاکش، دامپزشک و رئیس انجمن تخم مرغ شناسنامه دار:
این گفته کاملا اشتباه است زیرا از لحاظ مقررات دامپزشکی، به هیچوجه اجازه ورود مرغ زنده به این شکل داده نمیشود. رنگ تخم مرغ به نژاد مرغ بستگی دارد و بازارپسندی آن (رنگ سفید یا قهوهای) به سلیقه مردم هر کشور مربوط میشود و از نظر ارزش تغذیه ای، تفاوتی بین تخم مرغهای سفید و قهوه ای وجود ندارد؛
مثلا در کشور ما و کشورهای آمریکا، آمریکای لاتین، آمریکای جنوبی، عراق، ترکیه و... بازارپسندی تخم مرغهای سفید بیشتر است در حالی که مردم بیشتر کشورهای اروپایی تخم مرغهای با پوسته قهوهای را بیشتر می پسندند. به همین دلیل 98 درصد تخم مرغی که در کشور ما تولید می شود، پوست سفید دارد و فقط 1تا 2 درصد تخم مرغ با پوسته قهوهای تولید میشود که آن هم از گذشته بهصورت تخم مرغ نطفه دار وارد کشور شده، جوجه کشی شده و در حال حاضر تخم مرغهایی با پوسته قهوه ای تولید می کنند.
البته با اینکه تخم مرغهای محلی که معمولا قهوه ایرنگ هستند، از نظر ارزش غذایی تفاوتی با تخم مرغ صنعتی ندارند، خوشمزه تر از تخم مرغهای صنعتی هستند زیرا مرغهای بومی تحتاسترس های پرورش صنعتی نیستند ضمن اینکه از غذاهای طبیعی تر که معمولا بقایای سفره یا سبزی های مختلف است، تغذیه می شوند. در نتیجه طعم و مزه تخمی که می گذارند، بهتر از مرغ های صنعتی است که در فضای کوچکی نگهداری می شوند، سر ساعت نور میگیرند یا نورشان قطع می شود، سر ساعت غذا میخورند و تنوع غذایی زیادی ندارند زیرا همه این موارد به مرغ استرس وارد میکند. استرس هم در بدن مرغها واکنش هایی ایجاد میکند که در نهایت باعث میشود تخمی که میگذارند، طعم و مزه تخم مرغ محلی را نداشته باشد.
مسئولان و دستاندرکاران تولید نان از مشکلات نانهای سنتی میگوین
ندا احمدلو
چندی پیش دکتر رسول دیناروند، رئیس سازمان غذا و دارو از ارتقای کیفیت نان خبر داد و گفت: «قصد داریم برنامههای مربوط به ارتقای کیفیت نان را در سال جاری عملیاتی کنیم اما این را هم میدانیم که مشکلات پیش روی این برنامهها، بهگونهای است که نمیتوانیم مشکل ارتقای کیفیت نان سنتی را بهسادگی و در طول چند ماه حل کنیم.» دیناروند در گفتوگو با «سلامت» درباره برنامههای عملیاتی برای ارتقای کیفیت نان سنتی نیز گفت: «برنامه طولانیمدت ما برای بالا بردن کیفیت نانهای سنتی، بر پایه تغییر در شیوه پخت و پز و بالا بردن نظارت بر تولید این نانهاست. بهعلاوه، میخواهیم با حذف جوششیرین از مواد اولیه نانهای سنتی، بالا بردن کیفیت آردهای مصرفی، جلوگیری از حرارتدهی مستقیم، کنترل حرارت واردشده به نان و کنترل و کاهش میزان نمک مصرفی در این نانها، گام موثری در افزایش کیفیت نانهای پرطرفدار سنتی در کشور برداریم.»
قاسم زراعتکار، رئیس اتحادیه نانوایان تهران درباره دلیل پایین بودن کیفیت نان سنتی و راهکارهای ارتقای کیفیت آن به «سلامت» گفت: «پایین بودن کیفیت آرد مورد استفاده برای نانهای سنتی، بزرگترین مشکلی است که پیش روی ما قرار دارد. بهعبارت سادهتر، اگر بخواهیم نانهای باکیفیتی تهیه و عرضه کنیم، نباید نول از آرد مصرفیمان کشیده شود.» مدیرعامل شرکت تعاونی نانوایان تهران تاکید کرد: «نول کشیده شده از آردهای نان سنتی به قنادیها یا صنایع تولید ماکارونی داده میشود و کار تولید نان سنتی را با مشکلهایی مواجه میکند.» وقتی از زراعتکار پرسیدیم غنیسازی آردها کمکی به ارتقای کیفیت نانهای سنتی میکند؟ پاسخ داد: «درست است که غنیسازی آرد با آهن یا برخی از ویتامینها میتواند ارزش تغذیهای و کیفیت نان را بالا ببرد اما واقعیت این است که اگر نولکشی از آردها انجام نگیرد، اصلا نیازی هم به غنیسازی آرد وجود نخواهد داشت. به تعبیری دیگر، اینکه ما نول آرد را بکشیم و آن را با آهن غنی کنیم، یعنی اضافهکاری بیهودهای انجام دادهایم.» وی با اشاره به اینکه در چندسال گذشته و سالهای دورتر، تعریف مشخصی از کیفیت نان سنتی ارائه نشده است، افزود: «اگر معاونت سلامت وزارت بهداشت یا سازمان غذا و دارو، تعریف مشخصی از کیفیت نان ارائه بدهند و استانداردهایی برای تولید نان سنتی تعریف کنند، با آغوش باز، این تعریفها و استانداردها را میپذیریم و سعی میکنیم تا نانهایی با الگوهای ارائهشده، تولید و عرضه کنیم.»
هشدار به زائران حج و مسافران امارات متحده عربی و قطر
دور شیرخام شتر و محصولاتش را خط بکشید!
دکتر فرشید رضایی
کارشناس ارشد اداره مراقبت مرکز مدیریت بیماریهای واگیر
بعد از گذشت حدود 3 سال از شناسایی اولین مبتلایان و قربانیان مرس ویروسی در عربستان، هنوز طغیانهای کوچک و بزرگ آن در بیمارستانهای شهرهای مختلف عربستان شناسایی میشود. آنچه از این همه طغیانهای بیمارستانی نگرانکنندهتر است، شناسایی و کشف بیمارانی است که سابقه هیچگونه تماس با خفاش، شتر، بیمار شناخته شده مبتلا به کوروناویروس نداشتهاند و حتی در بیمارستانی که یک مورد قطعی یا محتمل مرس در آن بستری باشد، حضور نداشتهاند. به اینگونه بیماران، موارد «تکگیر» میگویند و هیچگونه سرنخی وجود ندارد که بتوان متوجه شد چگونه مبتلا شدهاند. در یک ماه اخیر، حدود 90 درصد مبتلایان عربستان سعودی از اینگونه موارد تکگیر بودهاند و همین موضوع باعث نگرانی کارشناسان جهانی بهداشت شده است. آخرین گزارشهای رسمی جهانی حاکی از آن است که این ویروس در عربستان نهتنها در بیمارستانها، بلکه در سطح جامعه نیز به طور مرموز و ناشناسی در گردش است. از این رو به مسافرانی که قصد سفر به امارات متحده عربی، عربستان سعودی، قطر، عمان، اردن یا کره جنوبی دارند، توصیه میشود که نهتنها بهداشت فردی و شستشوی مکرر دست را در ضمن سفر رعایت کنند، بلکه در مورد خوراکیهایی که مصرف میکنند نیز دقت داشته باشند و نوشیدنی و مواد خوراکیای مصرف کنند که از سلامت آن اطمینان دارند. از مصرف شیرخام شتر و محصولات آن نیز تا اطلاع ثانوی جداً پرهیز کنند. همچنین از آنجا که این ویروس بهخصوص در مراکز درمانی در گردش است و هنوز کسی نمیداند که کدام بیمارستان در این کشورها به این ویروس آلوده است، بهتر است حتیالمقدور از مراجعه به بیمارستانهای این کشورها خودداری کرد و چنانچه در حین سفر یا در عرض 2هفته اول پس از بازگشت به کشور احساس بیماری با علائم تنفسی وجود داشت، علاوه بر استفاده از ماسک برای جلوگیری از انتقال بیماری به دیگران، حتما به پزشک در مورد سفر اخیر و حضور در بیمارستانهای کشورها یا برخورد با بیمار مشکوک یا تماس با شتر (در صورت تماس) اطلاع داد.
پرسش: آیا این درست است که بیشتر ربهای گوجه فرنگی موجود در بازار کهنه هستند و نباید آنها را خرید؟ آیا اینکه میگویند علاوه بر گوجهفرنگی از مواد دیگری مثل پوست سیب زمینی یا کدو در تهیه ربها استفاده میشود صحیح است؟
پاسخ دکتر محمد فصیحی، متخصص عفونی و محقق طب سنتی:
ربی که در صنعت تهیه و وارد بازار می شود، رب سال و رب پارسال است. رب سال ربی است که در تابستان و از گوجه فرنگی های همان سال تهیه می شود. کارخانه های تهیه رب، کارخانه های چهارفصلی نیستند و معمولا علاوه بر رب، محصولات دیگری هم تولید میکنند. آنها در فصل تابستان مقدار زیادی رب تهیه می کنند که البته همه آنها به فروش نمی رسد. باقیمانده رب های تهیهشده در ظروف پلاستیکی ریخته میشود و برای اینکه کپک نزنند لایهای نمک روی آنها میریزند. این رب ها به تدریج تا تابستان سال آینده وارد بازار می شوند. به این ربها رب پارسال می گویند. توصیه ما به مردم این است که در فصل تابستان به جای رب، از گوجه فرنگی تازه استفاده کنند تا هم از مواد غذایی مفید آن بهره ببرند و هم از نظر ایمنی غذا خیالشان آسوده باشد. در حالت عادی رب باید فقط مخلوطی از گوجه فرنگی، نمک و یک ماده ضدقارچ باشد اما متاسفانه در این صنعت تقلب زیادی انجام میگیرد که البته مقداری از آن مربوط به دیدگاه مصرفکنندگان است. خیلی ها دوست دارند رب گوجه فرنگی قرمز خوشرنگ باشد. درحالی که وقتی گوجهفرنگی پخته میشود، هیچگاه چنین رنگی نمیدهد. از اینرو بسیاری از کارخانه ها به رب پختهشده رنگ قرمز خوراکی اضافه می کنند. برخی هم دوست دارند غلظت رب به قدری زیاد باشد که به شکل قالبی از ظرفش خارج شود. متاسفانه تولیدکنندهها هم با افزودن برخی مواد طبیعی و غیرطبیعی از جمله آنچه به آنها اشاره کرده اید، این کار را انجام میدهند.