مواجهه با میز غذا در مهمانی‌های بزرگ، یکی از موقعیت‌هایی است که نقاب از شخصیت آدم‌ها برمی‌دارد
دکتر حامد محمدی‌کنگرانی
روان‌پزشک، عضو کمیته‌های روان‌درمانی و رسانه انجمن روان‌پزشکان ایران
حتما بارها در مجالس مختلف و در جمع‌هایی حضور داشته‌اید که بیشتر شرکت‌کنندگان آن را آراسته و مودب و با نقابی از آداب‌دانی بر چهره در طول مهمانی دیده‌اید تا اینکه ناگهان وقت صرف غذا رسیده و رفتار همین افراد بهت‌زده‌تان کرده. علت این رفتارها را هم از بعد فرهنگی می‌توان بررسی کرد، هم روان‌پزشکی چون رفتار از روان انسان منشأ می‌گیرد و فرهنگ هر جامعه از رفتارهای تک‌تک افراد، ولی قبل از هر چیز باید بدانیم که شخصیت همه انسان‌ها دو بخش دارد؛ سرشت یا مزاج و کاراکتر یا منش که این دو با هم متفاوتند. به همین دلیل ممکن است در کمال تعجب در مهمانی‌ای با این صحنه مواجه شویم که یک فرد مسن موقر تحصیلکرده، هنگام سرو شام مثل یک نوجوان ناآگاه از آداب اجتماعی، به میز غذا حمله‌ور می‌شود و اطرافیان را برای پر کردن بشقابش، کنار می‌زند؛ صحنه‌ای آشنا که در «موضوع ویژه» این هفته نگاهی به ریشه‌ها و علل آن انداخته‌ایم.
نگاه متخصص مغز و اعصاب/
اصطلاح نورآستنیا بیشتر برای بیمارانی به کار می‌رود که احساس ضعف مفرط دارند اما از نظر جسمی دچار مشکل خاصی نیستند.
در واقع این بیماران ضعفی دارند که بیشتر جنبه روانی دارد تا جسمی. واژه علمی‌تر که امروزه برای بیان این بیماری به کار می‌رود «نشانگان خستگی مزمن» است. مبتلایان به این نشانگان احساس خستگی، ضعف و کمبود انرژی و توان میکنند ولی همان‌طور که گفتم، علت بروز این حالت‌ها مشکل جسمی نیست و جنبه روانی دارد.
برای درمان این مشکل، پزشک بیمار را کاملا بررسی می‌کند تا مطمئن شود مشکل جسمی ندارد. با مشخص شدن وجود نداشتن مشکل جسمانی، به بیمار از این نظر اطمینان و او را برای مشاوره روان‌پزشکی، ارجاع می‌دهد تا وضعیتش بهتر شود.
البته داروهایی هم وجود دارد که می‌تواند به این بیماران کمک کند و یوگا و آرامش نیز در بهبود حال آنها موثر خواهد بود. برخی تصور میکنند موارد ابتلا به نشانگان خستگی مزمن به دلیل شیوه زندگی امروزی بیشتر شده در حالی که این بیماری در گذشته هم وجود داشته ولی تشخیص داده نمی‌شده است. البته نمی‌توان تاثیر تمدن و زندگی شهری را در ابتلا به این نشانگان نادیده گرفت. از طرفی این نوع حالت خستگی در افراد تحصیلکرده و مرفه‌تر جامعه بیشتر دیده می‌شود.
دکتر محمدرضا خدایی/ عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی
نورآستنیا که به نام خستگی مزمن هم معروف است، در تقسیم‌بندی‌های روان‌پزشکی، معمولا جزو بیماری‌هایی تلقی می‌شود که منشاء روان‌شناختی دارند. کوفتگی‌های عضلانی و دردهای غیراختصاصی در عضلات مبتلایان دیده می‌شود و علامت شایع و مهم آن، خستگی عصبی، زودرس و کم شدن انرژی همراه با علائم جسمی غیراختصاصی است.
دلایل مختلفی برای نورآستنیا مطرح شده؛ از علل جسمی گرفته تا مسائل اجتماعی، فرهنگی، وراثتی و... ولی در واقع مجموعه‌ای از این علت‌ها دست به دست هم می‌دهند تا این اختلال و بیماری را ایجاد کنند. گروهی هم معتقدند برخی ویروس‌ها، بیماری‌های غدد و اختلال‌های سیستم ایمنی بدن هم در ابتلا به این بیماری نقش دارند. بیماری‌های روان‌شناختی هم می‌توانند باعث بروز آن شوند که علت اصلی دچار شدن به نورآستنیاست و در کنارش دلایل دیگر نقش دارند. مبتلایان به نورآستنیا ممکن است از هر طیف سنی‌ای باشند ولی در خانم‌ها و در افراد بین سنین 35- 20 سالگی، یعنی همان سنینی که افسردگی هم بیشتر شیوع دارد، بیشتر دیده می‌شود. این بیماران ضعف، خستگی، بی‌حوصلگی، انرژی پایین، دردهای غیراختصاصی عضلات، سردرد و کم‌اشتهایی را تجربه میکنند و این علائم بدون هیچ علتی آنها را چند روز و چند هفته درگیر می‌کند. البته گاهی دوره‌های بهبود هم وجود دارد. فرد مبتلا به نورآستنیا احساس می‌کند بیشتر از آنچه باید، خسته می‌شود و اگر قبلا مثلا پس از2 ساعت کار فقط کمی خسته می‌شده، حالا پس از همین مدت، احساس خستگی و ضعف عضلانی شدیدی سراغش می‌آید بدون اینکه انرژی بیشتری صرف کرده باشد. این حالت نشان می‌دهد انرژی‌ای که در بدن مصرف می‌شود، انرژی روانی است و بیش از حد لازم صرف می‌شود و بدن را خسته می‌کند. در چنین وضعیتی، معمولا تمرکز فرد کم می‌شود و احساس کم‌حافظگی و فراموشی پیدا می‌کند. مشغله فکری هم در این بیماران بیشتر است.
مبتلایان به این بیماری معمولا شخصیت درون‌گرا دارند و کمتر می‌توانند در مورد مشکلاتشان صحبت کنند و خودخوری میکنند. گاهی طیفی از علائم و وسواس و افسرده‌خویی هم در آنها دیده می‌شود. علائم مبتلایان به نورآستنیا در برخی زمان‌ها مثلا هنگام عادت ماهیانه در خانم‌ها تشدید می‌شود. مساله این است که علت ابتلا به این خستگی عصبی هنوز دقیقا مشخص نشده است و برای درمان باید تشخیص افتراقی گذاشته شود و هرکس چنین علائمی را در خود مشاهده می‌کند، حتما به پزشک مراجعه کند چون برخی بیماری‌های جسمی، به خصوص بیماری‌های غدد و امراض مربوط به روماتولوژی، بیماری‌های ویروسی با اثر طولانی، اختلال‌های عصبی مثل ام‌اس و لوپوس هم ممکن است چنین نشانه‌هایی داشته باشند و خود را با خستگی نشان دهند. اگر تمام دلایل جسمی رد شد، فرد به روان‌پزشک ارجاع داده می‌شود و برای درمان، داروهایی تجویز و توصیه‌های رفتاری و شناختی انجام می‌شود چون این افراد مسائل زندگی را خیلی سخت می‌گیرند و موضوعات را پیچیده‌تر و با دید بزرگنمایی و ذره‌بینی می‌بینند. گروه درمانی و حضور افرادی با علائم یکسان و شبیه و در میان گذاشته تجربه‌هایشان با هم نیز می‌تواند موثر باشد. برخی از این بیماران، به اختلال‌های گوارشی مثل کولیت عصبی، سردرد، خستگی، گیجی و... هم دچارند که اینها هم درمان‌پذیر هستند و با طی دوره درمان، این مشکلات هم بهبود می‌یابند. نورآستنیا جزو بیماری‌هایی است که هر قشری را ممکن است درگیر کند ولی چون در افراد با سطح اجتماعی و فرهنگی بالا نمود بیشتر و کارشان معمولا نیاز بیشتری به انرژی دارد، به این اقشار بیشتر نسبت داده می‌شود ولی از نظر علمی چنین شیوعی اثبات شده نیست.
نگاهی به وضعیت همه‌گیری فشارخون در ایران و جهان
فشارخون ایران چند است؟
دکتررضا پاکزاد ، اپیدمیولوژیست
مدارک جدید، رویارویی بشر را با اپیدمی فشار خون در جهان نشان می‌دهد. این بیماری پیامد تغییر شیوه زندگی و رژیم غذایی است. براساس گزارش‌های جهانی، سالانه یک میلیارد نفر تحت تاثیر مخرب فشار خون قرار می‌گیرند و این بیماری با خطر سکته قلبی و مغزی رابطه شدیدی دارد. شیوع این بیماری در کشورهای جهان متفاوت است به‌طوری که شیوع آن در آمریکای لاتین 11 تا 30 درصد، در آفریقا 33 درصد، در آمریکای شمالی 18 تا 22 درصد، در اروپا 44 درصد و در کشورهای آسیای شرقی 30-25 درصد گزارش شده است. در کل در سال 2000، 26 درصد کل جمعیت جهان به فشار خون مبتلا بوده‌اند و با توجه به تغییر الگوی زندگی، این میزان در حال حاضر بیشتر است.
مدارک جدید نشان می‌دهد شیوع بیماری فشار خون در ایران در حال افزایش سریع است و در آینده بسیار نزدیک باید آماده رویارویی با اپیدمی فشار خون باشیم. افزایش طول عمر و تغییر شیوه زندگی از جمله رژیم غذایی غربی، کم‌تحرکی و شهرنشینی مزید بر علت افزایش شیوع بیماری شده است بنابراین در آینده باید آمادگی کاملی برای برخورد با این بیماری داشته باشیم. فشار خون باعث اثر تخریبی روی ارگان‌های بدن می‌شود، به‌طوری که در درازمدت باعث از کارافتادگی و نارسایی کلیه‌ها می‌شود. همچنین فشار خون روی چشم اثر می‌گذارد و خطر ابتلا به بیماری‌های چشمی از جمله گلوکوم (آب سیاه) و کاتاراکت (آب مروارید) را افزایش می‌دهد.
نگاه متخصص اورولوژی
دکتر محمدحسین سلطانی
فوق‌تخصص اندویورولوژی و یورولاپاروسکوپی
عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی
مثانه عصبی اختلالی است که برخلاف اسمش ارتباطی با استرس و اعصاب بیمار ندارد. مبتلایان به مثانه عصبی، به‌طور ذاتی اعصاب سیستم خودکارشان (اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک) دارای نقص است. مثانه با سیستم عصبی پاراسمپاتیک منقبض می‌شود و با سیستم عصبی سمپاتیک استراحت می‌کند. وقتی تعادل عملکرد بین این دو به هم می‌خورد، فرد دچار انقباض مثانه می‌شود یعنی سیستم پاراسمپاتیک فعال است ولی گردن مثانه باز نمی‌شود. این عملکرد باعث می‌شود ادرار به خوبی تخلیه نشود و تخلیه‌نشدن ادرار در طولانی‌مدت، باعث تغییر شکل مثانه و ضخیم شدن دیواره می‌شود و مثانه از حالت تخم‌مرغی به شکل هرمی و مثلثی درمی‌آید. البته این مرحله، مرحله نهایی است. مثانه عصبی، طیف گسترده‌ای از علائم را ایجاد می‌کند. بعضی از بیماران هیچ علامتی ندارند. گاهی اولین علامت نارسایی کلیه است و بیمار نیاز به دیالیز دارد اما تکرر ادرار، شب‌ادراری به‌خصوص در کودکان بیشتر از 6 سال، سوزش ادرار، اختلال رشد کودک، عفونت ادراری مقاوم به درمان، زور زدن هنگام ادرار کردن و... از علائم این بیماری هستند. مثانه عصبی علامت اختصاصی و منحصری ندارد. سیستم ادراری و گوارشی در انسان‌ها ارتباط نزدیکی به هم دارند. نوزادانی که با مقعد بسته متولد می‌شوند کودکانی هستند که در آینده احتمال ابتلایشان به مثانه عصبی بسیار بالاست. یبوست طولانی‌مدت در کودکان نیز می‌تواند نشانه‌ای از نقصان سیستم عصبی خودکار باشد که در آینده شانس ابتلا به مثانه عصبی را بیشتر می‌کند. درمان به فراخور وضعیت بیمار است. مثلا برای بیماری که مثانه پرفشار دارد می‌توان از داروی ضدپاراسمپاتیک استفاده کرد. برای بیمارانی که گردن مثانه‌شان هنگام تخلیه ادرار با بدنه مثانه هماهنگ نیست هم می‌توان دارو تجویز کرد. در بیمارانی که به درمان‌های مختلف جواب نمی‌دهند به‌تدریج مثانه کوچک می‌شود و فشار درون آن بالا می‌رود.
در این مرحله بیمار باید تحت عمل جراحی پیوند مثانه قرار گیرد. در این جراحی بخشی از مثانه باز می‌شود و قسمتی از روده برای بزرگ کردن حجم مثانه به آن پیوند زده می‌شود. همه بیماران مبتلا باید تا آخر عمر تحت‌نظر پزشک باشند.
بسیاری از ناراحتی‌های دستگاه ادراری ریشه در مشکلات دستگاه عصبی دارند
دکتر محمد اربابی
روان‌پزشک و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران
دستگاه ادراری انسان، توسط سیستم عصبی هدایت می‌شود. این عضو ارتباط نزدیکی با سیستم اعصاب خودکار یا همان سمپاتیک و پاراسمپاتیک دارد. بنابراین خیلی از افرادی که دچار یکی از حالت‌های هیجانی می‌شوند یا بیماری جسمی دارند که مشکل روان‌پزشکی مانند افسردگی یا اضطراب ایجاد می‌کند، ممکن است عملکرد سیستم عصبی خودکار ادراری‌شان تغییر کند و علائم ادراری پیدا میکنند. اغلب بیماران هم به متخصص کلیه مراجعه میکنند ولی مشکل از جای دیگری است و نیاز به بررسی‌های روان‌شناختی دارند. سیستم کلیه و مجاری ادراری با عملکرد سیستم عصبی ارتباط نزدیکی دارند که می‌توان این ارتباط را در موارد زیر مشاهده کرد:
لنفوم بیماری‌ای است که در آن سلول‌های لجام‌گسیخته سرطانی در غدد و عروق لنفاوی گسترش پیدا میکنند. این بیماری معمولا با بزرگ شدن غدد لنفاوی زیر گردن، کشاله ران و زیر بغل مشخص می‌شود. البته بزرگی غدد لنفاوی همیشه به معنای ابتلا به سرطان نیست. افرادی که به آنفلوانزا مبتلا می‌شوند هم امکان دارد دچار بزرگی غدد لنفاوی زیر گردن شوند ولی تورم غدد لنفاوی باید پیگیری شود. اغلب بیماران علاوه بر احساس توده‌ای متورم در نواحی گفته شده، از تب بالا، تعریق زیاد به‌ویژه شب‌ها، کاهش وزن بدون دلیل، خارش بدن، درد شکم و استفراغ، کاهش اشتها، خستگی، سرفه و تنگی‌نفس هم شکایت میکنند اما اولین و شایع‌ترین علامت لنفوم، بزرگی و تورم غدد لنفاوی است که به ندرت ممکن است دردناک باشد.
تحقیقات انجمن سرطان ایالات‌متحده آمریکا نشان می‌دهد این گروه از افراد بیشتر در معرض ابتلا به لنفوم هستند.
ابتلا به لنفوم در مردان بیشتر از زنان دیده می‌شود. این بیماری در مردم بعضی از مناطق دنیا مانند آمریکا، کانادا و اروپای شمالی بیشتر از جاهای دیگر دیده می‌شود. معمولا سن بروز ابتلا به لنفوم قبل از 20 سالگی یا بعد از 55 سالگی است.
در خانواده‌هایی که یک کودک مبتلا به لنفوم دارند، احتمال ابتلای خواهر و برادر نیز بالا می‌رود. این خطر در دوقلوهای همسانی که یک قل از آنها گرفتار شده، خیلی بیشتر است. همچنین قرارگرفتن در معرض موادشیمیایی خطرناک و پرتودرمانی به دلیل بیماری، احتمال ابتلا به لنفوم را بالا می‌برد.
منبع: MNT knowledge center
پرسشی از دکتر آرش محمدی‌توفیق فوق‌تخصص جراحی عروق
پرنیان پناهی
بعضی از بیماران مانند خانم‌هایی که جراحی ماسکتومی (تخلیه پستان) شده‌اند، بعد از جراحی، دچار تورم دست می‌شوند. دکتر آرش محمدی توفیق، فوق‌تخصص جراحی عروق و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، می‌گوید: «علت تورم دست خارج کردن غدد لنفاوی و انسداد عروق لنفاوی دچار سلول‌های سرطانی است اما انسداد عروق لنفاوی فقط به دلیل جراحی نیست و بیماری‌های دیگری هم ممکن است باعث مسدود شدن عروق لنفاوی و تورم عضو شوند.»
رایج‌ترین راهکارهای کاهش وزن در گوشه و کنار جهان
در گوشه و کنار دنیا، افراد به دنبال روش‌هایی هستند که به آنها در کاهش وزن کمک کند. در برخی کشورها عادت‌های خاصی وجود دارد که پیروی از آنها به ما نیز می‌تواند کمک کند وزنمان را متناسب نگه‌داریم؛ مثلا در برخی از کشورهای اروپایی وقتی وارد رستوران می‌شوید، روی میزتان سوپ و آب معدنی می‌گذارند تا با خوردن آنها کمی حجم معده‌تان پر شود. برعکس، در کشوری مثل کانادا اگر آب بخواهید، باید سفارش بدهید و به همین علت بیشتر افراد وسوسه می‌شوند نوشابه‌های گازدار سفارش دهند. شاید اگر رستوراندارهای کانادایی روش رستوراندارهای اروپایی را در پیش بگیرند، به سلامت عمومی مردمشان کمک بیشتری شود. در «پوستر تغذیه» این هفته با راهکارهایی آشنا می‌شوید که در کشورهای مختلف دنیا رواج دارد و مردم با به کار بستن آنها به حفظ تناسب اندامشان کمک میکنند.
توصیه‌های تغذیه‌ای دکتر محمدحسن انتظاری برای کاهش درد و التهاب در نواحی مختلف بدن
ندا احمدلو
تغذیه به‌عنوان دانشی میان‌رشته‌ای می‌تواند راه‌حل‌های مناسبی برای بهبود شرایط ما بدهد تا بتوانیم زندگی‌ای همراه با سلامت و به دور از بیماری داشته باشیم. یکی از مشکلاتی که معمولا با بالا رفتن سن سراغ افراد می‌آید، افزایش درد و التهاب در قسمت‌های مختلف بدن از جمله کمر و زانو است. در صفحه «سفره سالم» این شماره با دکتر محمدحسن انتظاری، متخصص تغذیه و استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان درباره رژیم‌های ضددرد و افزایش‌دهنده درد گفت‌وگو کرده‌ایم.
