پرسش: آیا مصرف بامیه (در گروه سبزی ها) باعث تنظیم قند خون می شود و برای افراد مبتلا به دیابت مفید است؟
پاسخ دکتر محمد فصیحی، متخصص بیماری‌های عفونی و محقق طب سنتی:
بله، مصرف سبزی بامیه باعث کاهش قندخون می‌شود ولی چون مزاج سردی دارد، ممکن است در فرد مصرف‌کننده باعث استخوان‌درد و دل‌پیچه شود.
به همین دلیل توصیه می‌کنیم افرادی که مزاج سردی دارند حتما در خورش بامیه زردچوبه و فلفل سیاه بریزند یا اگر بامیه را به تنهایی می‌خورند کنار آن دارچین هم استفاده کنند.
تاثیر تغییر فصل بر کنترل بیماری دیابت و ضرورت افزایش کنترل قند خون در بیماران، به ویژه کودکان دیابتی
دکتر امیرکامران نیکو
دیابتولوژیست و مدیرعامل انجمن دیابت ایران
دیابت از جمله شایع‌ترین اختلالات متابولیک است که تغییرات محیطی می‌توانند در بروز یا شدت گرفتن علائم و عوارض آن تاثیرگذار باشند. یکی از این تغییرات که هم اکنون با آن مواجه هستیم آغاز فصل سرما و سال تحصیلی جدید است. در این فصل ساعت خواب و بیداری، میزان فعالیت و شیوع بیماری‌های عفونی و ویروسی تغییر پیدا می‌کند. این موضوع می‌تواند کنترل قند خون را برای افراد دیابتی به‌خصوص کودکان مبتلا به دیابت نوع 1 دشوار کند، بنابراین آگاهی از نکات لازم برای تنظیم دوز دارو و انسولین، تعداد دفعات کنترل قند خون و همچنین تغییر در عادت‌های روزمره در فصل سرما برای این افراد اهمیت ویژه‌ای دارد.
پرسش: شنیده‌ام لیموترش قند بالایی دارد و برای کسانی که دیابت دارند، توصیه نمی‌شود. این موضوع را تایید می‌کنید؟
پاسخ دکتر سیدضیاالدین مظهری، متخصص تغذیه و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران:
لیموترش جزو میوه‌هاست و همه میوه‌ها قند دارند اما میزان آن در میوه‌های مختلف تفاوت دارد.
به علاوه، یک عدد لیموترش هیچ افزایشی در تغییر میزان قندخون ندارد در حالی که یکی از منابع خوب تامین‌کننده ویتامین C است.
به عبارت دیگر، میوه‌هایی که مانند لیموترش اندیس گلایسمی پایینی دارند مشکلی برای مصرف‌کننده مبتلا به دیابت ایجاد نمی‌کنند.
پرسش: آیا نوشیدنی‌های کربوهیدرات‌داری که به صورت پودر هستند و باید با شیر یا آب مخلوط و مصرف شوند برای افراد مبتدی که بدنسازی کار می‌کنند، ضرری ندارد؟
پاسخ دکتر سیدضیاالدین مظهری، متخصص تغذیه و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران:
گرچه نوشیدنی‌های کربوهیدرات‌دار انرژی‌زا هستند ولی مصرف دائم و زیاد آنها پانکراس را برای ترشح انسولین تحریک می‌کند و در بلندمدت می‌تواند باعث آسیب‌رسیدن به پانکراس شود و در افرادی که زمینه ژنتیکی ابتلا به دیابت نوع 2 را دارند مشکل‌ساز می‌شود و دیابت نوع 2 زودرس در آنها ایجاد می‌کند.
وقتی فردی از راه تغذیه متنوع، متعادل و متناسب می‌تواند نیازهای بدنش را برآورده کند چرا از منابعی استفاده کند که انرژی مصنوعی ایجاد می‌کنند؟
در بسیاری از این مواد علاوه بر قندهای تصفیه‌شده، از ترکیب‌های محرکی مانند کافئین استفاده شده که برای سلامت هیچ فردی مفید نیستند.
اگر ورزشکاری می‌خواهد مایعات پرانرژی بخورد می‌تواند برای جایگزین کردن آبی که هنگام ورزش از بدنش خارج می‌شود از یک ترکیب خانگی شامل آب، عسل، کمی نمک و مختصری جوش شیرین استفاده کند تا هم توانش را افزایش دهد و هم از افت فشارخونش جلوگیری کند.
شربت‌های خانگی مثل شربت آلبالو، سکنجبین، خاکشیر و... نیز نوشیدنی‌های طبیعی بسیار خوبی هستند که نه‌تنها به بدن آسیب نمی‌رسانند بلکه مفید هم هستند.
پرسشی که اینجا مطرح می‌شود این است که چرا افراد مبتدی که تازه کار بدنسازی را شروع کرده‌اند گرایش زیادی به مصرف کربوهیدرات و حتی پروتئین دارند و می‌خواهند ره صد ساله را یک‌شبه طی کنند.
پاسخ اینجاست که اگرچه پروتئین برای ادامه حیات و زندگی لازم است و در ساخت آنزیم‌ها، بهبود سیستم دفاعی، تامین نیازهای بدن به اسید آمینه‌های ضروری و... شرکت دارد اما استفاده فراتر از حد نیاز آن می‌تواند به کلیه‌ها فشار وارد کند.
وقتی کلیه‌ها بیش از توانشان کار کنند به‌تدریج آسیب می‌بینند و کارکردشان را از دست می‌دهند و از نظر فیلتراسیون مواد و تنظیماتی که برای اسمولاریته و آب بدن برعهده دارند دچار اشکال می‌شوند.
از آنجا که کلیه‌ها و کبد مهم‌ترین اعضای بدن برای سم‌زدایی و تنظیم pH مایعات بدن هستند بیشتر در معرض تهاجم پروتئین‌های اضافی قرار می‌گیرند. به‌خصوص اگر این مواد تقلبی و مورد تایید نباشند عوارض بیشتری در بدن ایجاد خواهند کرد که حتی می‌تواند باعث از بین رفتن کبد و در نهایت مرگ ورزشکار شود.
در اینجا از همه مربیانی که دانش تغذیه‌ای لازم را ندارند می‌خواهم ورزشکاران را به مصرف پروتئین ترغیب نکنند و این کار را به متخصصان فیزیولوژی ورزشی، پزشکی ورزشی یا متخصصان تغذیه‌ای که دانشی در زمینه تغذیه بدنسازان دارند، بسپارند.
پرسش: جوی دوسر با جوی معمولی و چاودار چه تفاوتی باهم دارد؟ کدام‌یک از این غلات، برای افرادی که قندخون بالایی دارند بیشتر توصیه می‌شود؟
پاسخ دکتر محمدحسن انتظاری، متخصص تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان:
جوی دوسر با جوی معمولی و چاودار تفاوت چندانی ندارند و انواع سبوس دار آنها منابع غنی از فیبر هستند و برای بدن مفیدند بنابراین با توجه به اینکه قندخون را یکباره بالا نمیبرند، بیماران دیابتی، افراد چاق، کسانی که چربی خون بالایی دارند و... می‌توانند به مقدار معین و به میزان توصیه‌شده به جای نان سفید از آن استفاده کنند.
البته توصیه بر این است که حتما از نان تازه جو به جای نان خشک جو استفاده کنید زیرا وقتی مواد غذایی خشک می‌شوند آبشان را از دست می‌دهند و در مقیاس وزنی کالری بیشتری نسبت به انواع تازه خود دارند.
به عبارت دیگر، 50 گرم نان خشک کالری بیشتری نسبت به 50 گرم نان تازه دارد. این قانون در مورد همه مواد غذایی خشک و تازه صدق می‌کند.
ضمن اینکه قند موجود در مواد غذایی خشک سریع‌تر هضم می‌شود و قندخون را یکباره بالا میبرد و با فرایندهایی که در بدن رخ می‌دهد به سرعت هم پایین می‌آید.
در نتیجه فرد با فاصله کمی مجددا احساس گرسنگی می‌کند و باید غذا بخورد و این مساله برای افرادی که نام بردیم، مفید نیست.
گزارش اول
هفته گذشته در تهران همایشی برگزار شد که میزان شیوع دیابت را در کشور بررسی می‌کرد. دکتر علیرضا استقامتی در این همایش از ابتلای 9 میلیون ایرانی به دیابت تا 15 سال آینده خبر داده بود. این در حالی است که در سال 89 در راستای فاز دوم برنامه کشوری دیابت، 440 هزار نفر از افراد بالای 30 سال در 6 کلان‌شهر بزرگ کشور مورد ارزیابی قرار گرفتند که در آنها عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیری مانند دیابت بررسی شده بود. دکتر شهین یاراحمدی، رئیس اداره غدد و متابولیسم وزارت بهداشت در گفت‌وگو با «سلامت» در مورد نتایج این بررسی توضیح می‌دهد: «در مطالعات ما مشخص شد 13 درصد افراد بالای 30 سال دچار بیماری دیابت هستند و 13 درصد نیز وضعیت پردیابت دارند یعنی قند خون ناشتای آنها 100 تا 125 است و اگر قندشان کنترل نشود، به دیابت مبتلا می‌شوند. همچنین 14 درصد کلسترول بالا و 11 درصد فشار خون بالا داشته و 37 درصد دچار اضافه وزن بودند (BMI آنها بین 25 تا 5/27 بود). ضمنا 20 درصد چاق بودند و تنها 35 درصد از افراد سالم بودند، بقیه 1 یا 2 علامت خطر بیماری دیابت را داشتند.»
گزارش «سلامت» از سمینار نقش پرستاران در کنترل دیابت
پرنیان پناهی
افرادی که سابقه بستری در مراکز درمانی دارند، می‌دانند که پزشک شاید در طول روز فقط یک یا دو بار بر بالین بیمار حضور پیدا کند. حتی گاهی ویزیت‌ها به صورت مجازی و تلفنی انجام می‌شود و این پرستاران هستند که همواره در کنار بیمارند و به نیازهای او پاسخ می‌دهند. نقش پرستاران در بهبود بیماران آنقدر پررنگ است که شاید بدون وجود آنها درمان دشوار به نظر برسد. در این راستا اولین سمینار رایگان «اهمیت نقش پرستاران در کنترل و درمان دیابت» در هتل پارسیان آزادی تهران با مشارکت سازمان نظام پرستاری و با حضور پرستارانی از بیمارستان‌های سراسر تهران برگزار شد. در این جلسه یک‌روزه، متخصصان دیابت از جمله دکتر سعید کلباسی (فوق‌تخصص غدد، فلوشیپ دیابت و دانشیار دانشگاه شهیدبهشتی)، دکتر امیرکامران نیکوسخن (متخصص دیابت و مدیرعامل انجمن دیابت ایران)، دکتر مهریار خسروشاهی (متخصص دیابت و مدیر بخش شمال غرب انجمن دیابت ایران)، دکتر هما یادگاری (فوق‌تخصص غدد و عضو انجمن متخصصان غدد درون‌ریز) و دکتر فاطمه شکیبافر (متخصص تغذیه و مدیر پروژه دهکده دیابت در سال 93) به تازه‌های دیابت، عوارض بیماری، دارودرمانی و اهمیت نقش پرستاران و آموزش در پیشگیری و کنترل این بیماری پرداختند.
نگاه متخصص تغذیه
دکتر فاطمه شکیبافر
مدیر پروژه دهکده دیابت
پرستاران باید اطلاعات خود را به‌روز کنند
در کشور ما فقط 2 انجمن در زمینه آموزش دیابت فعالیت می‌کنند؛ انجمن دیابت ایران و انجمن دیابت گابریک. هر دوی این انجمن‌ها غیردولتی و مردم‌نهاد هستند. به عبارتی، وزارت بهداشت هنوز سازمان مشخصی را موظف به آموزش دیابت به دیابتی‌ها نکرده است. فعالیت این دو انجمن نیز بیشتر در تهران است و در شهرستان‌ها کمتر به این امر پرداخته می‌شود. به این ترتیب نمی‌توان تمام بیماران دیابتی کشور را پوشش داد. پس رسالت همه پرستاران این است که به افراد دیابتی کمک کنند در مورد بیماری خود آموزش ببینند. در حال حاضر، دیابتی‌ها در تمام بخش‌های بیمارستان‌ها بستری هستند. این افراد بیشتر از پزشک با پرستاران ارتباط دارند و پاسخ خیلی از سوال‌های خود را از آنها جویا می‌شوند و از آنجا که علم دیابت روز به روز در حال تغییر است، آموزش ندادن منظم به پرستاران ممکن است باعث شود اطلاعات نادرست به بیماران بدهند بنابراین همان‌طور که پزشکان مرتب در سمینارها، کنگره‌ها و جلسات دانشگاهی و... شرکت می‌کنند، برنامه‌های آموزشی باید برای پرستاران نیز تدارک دیده شوند تا بتوانند علم خود را به روز کنند. این جلسه نیز با همین رسالت برگزار شد.
نگاه متخصص دیابت
دکتر امیرکامران نیکوسخن
مدیرعامل انجمن دیابت ایران
خشت اول کنترل دیابت آموزش است
طبق آمار فدراسیون بین‌المللی دیابت، در سال گذشته بیش از 400 میلیون نفر دیابتی در دنیا داشته‌ایم. اگرچه شیوع دیابت در ایران نسبت به کشورهای منطقه کمتر است ولی آمار آن در کشور ما اصلا کم نیست. ایران در حال حاضر جمعیت جوانی دارد و با افزایش خانواده‌های تک‌فرزندی، جمعیت میانسال در نسل بعد افزایش پیدا خواهد کرد بنابراین اگر شیوه زندگی افراد همین‌طور بماند، شیوعی انفجاری در جمعیت دیابتی‌ها خواهیم داشت. از طرفی، درآمد سرانه کشور پایین است و هزینه‌ای که صرف درمان دیابت می‌شود، بسیار اندک. خوشبختانه امروزه بیشتر داروهای دیابت در ایران موجود هستند اما هنوز هم وضعیت دیابت اسفبار است و روز به روز به تعداد افرادی که بر اثر عوارض دیابت از جمله پای دیابتی بستری می‌شوند، افزوده می‌شود زیرا آموزش در زمینه دیابت در ایران تقریبا برابر با صفر است.
آموزش دیابت در وهله اول باید همگانی و عمومی و سپس اختصاصی برای مبتلایان به دیابت انجام شود. مطالعات در این زمینه نشان داده‌اند فقط با تغییر شیوه زندگی می‌توان 40 تا 60 درصد خطر ابتلا به دیابت را کاهش داد. علاوه بر اینها، پزشکان، پرستاران، مسوولان سلامت و سیاستگذاران بهداشتی نیز باید به مساله آموزش اهمیت دهند، برای افراد دیابتی وقت بگذارند و آنها را به پیشگیری از عوارض دیابت تشویق کنند. مورد بعدی در امر آموزش، رسانه‌ها هستند که متاسفانه امروزه اطلاعات و تبلیغات کافی برای مردم ندارند. سازمان‌های بیمه‌گر نیز باید به این باور برسند که هزینه‌های دیابت را بپردازند، همان‌طور که در سایر کشورهای پیشرفته این کار انجام می‌گیرد. پرداخت هزینه‌های پیشگیری خیلی بهتر از پرداخت هزینه‌های عوارض است اما بسیاری از بیمه‌ها در کشور ما هزینه تست قند خون را نمی‌دهند اما مجبورند هزینه پیوند کلیه را تامین کنند. این موضوع از نظر هیچ دانش بیمه‌ای درست نیست. در سوئد هر فردی که دیابت می‌گیرد، باید ظرف 2 هفته به یکی از آموزشگاه‌های محلی دیابت مراجعه کند تا به این ترتیب تشویق شود وارد مسیر صحیح کنترل دیابت شود. افراد دیابتی باید بدانند که پزشک و دارو معجزه نمی‌کنند. متاسفانه در ایران خط اول و آخر درمان دیابت، دارو است، در حالی که اولین و مهم‌ترین قدم آموزش است. هر دیابتی باید دفترچه کنترل روزانه داشته باشد و مرتب قند خود را ثبت کند تا در زمان مراجعه به پزشک نیز از آن بهره گیرد. مساله مهم دیگر حمایت روانی و اجتماعی از فرد است. بعد از آن هم تغذیه، ورزش و در آخر دارو.
دکتر سعید کلباسی/فوق‌تخصص غدد، فلوشیپ دیابت/دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی
پرستاران ساعت‌ها با بیماران در ارتباط هستند اما پزشک فقط در عرض 3 تا 7 دقیقه بیمار را ویزیت می‌کند و وقت کافی برای آموزش به او ندارد بنابراین نقش پرستار نه‌تنها کمتر از پزشک نیست، چه بسا می‌تواند خیلی هم بیشتر باشد زیرا نگاه بیمار همیشه به پرستار است. پرستاران باید ضمن مراقبت از بیمار دیابتی به او آموزش دهند که درمان دیابت فقط مصرف قرص و انسولین نیست، بلکه دارو در کنار تغذیه، ورزش و مسائل روانی فقط بخشی از درمان را تشکیل می‌دهد. پایه اصلی درمان دیابت، آموزش است. متاسفانه بسیاری از افراد دیابتی با بیماری خود و اصول درمان آن آشنایی کافی ندارند. حتی بعضی از آنها هنوز معنی هموگلوبین A1C (معیاری برای سنجش میانگین قند 3 ماهه اخیر) را نمی‌دانند و درمان را فقط در مصرف داروهای خارجی و گرفتن وقت ویزیت از پزشکان بنام می‌دانند؛ این در حالی است که ایران 2 برابر جمعیت کل سوئیس بیمار دیابتی دارد!
البته نه‌تنها در ایران بلکه در پیشرفته‌ترین کشورهای دنیا نیز کمتر از 50 درصد بیماران دیابتی مناسب درمان می‌شوند. با یک نگاه به اقوام و اطرافیان خود متوجه می‌شوید که چقدر شیوع دیابت افزایش یافته است. دلیل آن نیز در تغییر شیوه زندگی، کم‌تحرکی، مصرف فست‌فودها و افزایش استرس خلاصه می‌شود. دیابت نوع 2 یک بیماری پیشرونده است و اغلب زمانی تشخیص داده می‌شود که
3 تا 5 سال از شروع آن گذشته است.
نکته مهم برای پرستاران این است که بدانند هر بیمار دیابتی باید براساس سن و شرایط خود درمان شود.
آیا گروه حبوبات، از نخود گرفته تا انواع لوبیا، از نظر خواص، میزان قند، نشاسته و پروتئین با یکدیگر تفاوت دارند؟ آیا افرادی که قصد کاهش وزن دارند، می توانند از همه آنها استفاده کنند؟
پاسخ دکتر سوده رازقی، متخصص تغذیه و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی:
حبوبات گروهی از سبزیجات بسیار کم‌چرب و غنی از آهن، فولات و پتاسیم هستند و علاوه بر نشاسته، مقادیر قابل‌توجهی پروتئین و فیبر دارند.
نشاسته موجود در حبوبات آهسته هضم و جذب می شود و در نتیجه نسبت به بسیاری از مواد غذایی موجود در گروه نان و غلات مانند نان لواش و برنج سفید، کمتر روی قند خون اثر میگذارد.
در واقع، نشاسته پس از هضم در دستگاه گوارش به صورت قند در بدن جذب می شود. پاسخ بدن به ورود قند از دستگاه گوارش به خون، ترشح انسولین است. انسولین قند را به بافتهایی مانند عضلات هدایت می کند. به این ترتیب، قند برای تولید انرژی در سلول مقصد مانند سلولهای عضلانی، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
هر چقدر هضم نشاسته کندتر باشد، قند آهسته تر وارد جریان خون می شود، بنابراین باعث افزایش ناگهانی یا افت شدید قند خون نمی شود و حبوبات از این خاصیت فوق العاده برخوردارند.
بنابراین مصرف حبوبات به بیماران مبتلا به دیابت یا کسانی که عدم تحمل گلوکز دارند پیشنهاد می شود.
همان‌طور که اشاره شد حبوبات حاوی پروتئین هم هستند ولی پروتئین حبوبات کامل نیست.
به این معنی که پروتئین حبوبات چند نوع از اسید آمینه های مورد نیاز بدن را به مقدار کافی تامین نمی کند بنابراین بهتر است حبوبات در ترکیب با غلات به صورت عدس پلو، ماش پلو، آش و... یا با لبنیاتی مثل کشک یا ماست مصرف شود.
همچنین گنجاندن آجیل ها و دانه های روغنی در برنامه غذایی روزانه به کسانی که قصد دارند حبوبات را بیشتر مصرف کنند پیشنهاد می شود.
حبوبات در کنار آجیل ها نیز به پروتئین کامل تبدیل می شوند.
حبوبات مختلف از نظر سرعت هضم و جذب، همچنین مقدار و نوع پروتئین تفاوتهایی با یکدیگر دارند. برای مثال سویا جزو خانواده حبوبات محسوب می‌شود ولی برخلاف سایر حبوبات یک پروتئین کامل است. جوانه حبوبات نیز پروتئین زیادی دارد. برای مثال 100 گرم جوانه ماش یا عدس حاوی 1/13 گرم پروتئین است. در حالی که هر 100 گرم لپه، لوبیا یا عدس 9-8 گرم پروتئین دارند. میان حبوبات،
نخود کندترین هضم و جذب و بنابراین کمترین اثر را روی قند خون دارد و پس از نخود، عدس، لوبیا قرمز، لوبیا چیتی، ماش و لوبیا سفید در جایگاه های بعد قرار دارند.
گزارش اول
هفته گذشته در تهران همایشی برگزار شد که میزان شیوع دیابت را در کشور بررسی می‌کرد. دکتر علیرضا استقامتی در این همایش از ابتلای 9 میلیون ایرانی به دیابت تا 15 سال آینده خبر داده بود. این در حالی است که در سال 89 در راستای فاز دوم برنامه کشوری دیابت، 440 هزار نفر از افراد بالای 30 سال در 6 کلان‌شهر بزرگ کشور مورد ارزیابی قرار گرفتند که در آنها عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیری مانند دیابت بررسی شده بود. دکتر شهین یاراحمدی، رئیس اداره غدد و متابولیسم وزارت بهداشت در گفت‌وگو با «سلامت» در مورد نتایج این بررسی توضیح می‌دهد: «در مطالعات ما مشخص شد 13 درصد افراد بالای 30 سال دچار بیماری دیابت هستند و 13 درصد نیز وضعیت پردیابت دارند یعنی قند خون ناشتای آنها 100 تا 125 است و اگر قندشان کنترل نشود، به دیابت مبتلا می‌شوند. همچنین 14 درصد کلسترول بالا و 11 درصد فشار خون بالا داشته و 37 درصد دچار اضافه وزن بودند (BMI آنها بین 25 تا 5/27 بود). ضمنا 20 درصد چاق بودند و تنها 35 درصد از افراد سالم بودند، بقیه 1 یا 2 علامت خطر بیماری دیابت را داشتند.»
