در صورت ابتلای بچه های 4 یا 5 ساله به مسمومیت های غذایی چه تغییرهایی باید در برنامه غذایی آنها ایجاد کرد و در وعده های ناهار و شام چه غذاهایی برایشان پخت؟
پاسخ دکتر کوروش جعفریان، متخصص تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران:
معمولا کودکان با مسمومیت غذایی دچار اسهال و استفراغ می‌شوند. این مساله باعث می‌شود، هم بسیاری از مواد غذایی خورده شده و هم الکترولیت‌های مفید مانند سدیم و پتاسیم از بدن دفع شود. در نتیجه باید در دوره نقاهت غذاهایی به کودک داد که مواد از دست داده را جبران کند. از سوی دیگر، کودکی که دچار مسمومیت می‌شود بی‌اشتها یا کم‌اشتها شده و توانی برای خوردن مواد غذایی ندارد، بنابراین باید به‌تدریج و به‌طور آهسته به کودک کمک کرد تا به رژیم عادی قبل از مسمومیتش برگردد.
در این شرایط بهترین راهکار استفاده از محلول‌های مایع حاوی آب و الکترولیت‌ها از جمله ORS است. اگر کودک بتواند با ترفندهای مختلف محلول ORS را بنوشد، آب و املاح از دست رفته بدنش به‌تدریج به حالت طبیعی خود باز خواهد گشت.
علاوه بر این، درجه حرارت غذایی که به کودک داده می‌شود هم مهم است. بسیاری از کودکان نمی‌توانند درجه حرارت بالا یا خیلی پایین غذاها را تحمل کنند بنابراین مادر باید ذائقه و علاقه کودک را در نظر بگیرد و درجه حرارت غذا را مطابق با میل او تنظیم کند.
نکته مهم دیگر این است که هنگام اسهال و استفراغ غذاهایی به کودک بدهید که مشکلش را تشدید نکند زیرا برخی غذاها می‌توانند مشکل اسهال یا استفراغ را بدتر کنند.
مثلا نتایج مطالعه‌ها نشان می‌دهد استفاده از محصولات لبنی یا نوشابه‌های گازدار در کودکانی که اسهال دارند می‌تواند تشدیدکننده اسهال باشد، اما برخی مواد غذایی می‌توانند در رفع اسهال موثر باشند که از جمله آنها می‌توان به سیب، موز، نان، برنج و... اشاره کرد.
نکته دیگر استفاده از مکمل‌های غذایی است. نتایج مطالعه‌ها نشان می‌دهد مصرف محصولات پروبیوتیک می‌تواند تا حدودی مشکل اسهال را برطرف کند. این محصولات می‌توانند باکتری‌ها یا فلور طبیعی روده را تقویت کنند و مشکلات گوارشی ایجاد شده را تا حدودی بهبود ببخشند، اما طب سنتی را هم نباید در درمان مسمومیت‌های غذایی نادیده گرفت. استفاده از برخی دمنوش‌‌ها و عرقیات گیاهی می‌تواند در درمان اسهال و استفراغ و رفع مواد از دست رفته بدن موثر باشد.
البته همیشه هم با خوردن مواد غذایی نمی‌توان به نتیجه رسید، گاهی باید از خوردن برخی مواد غذایی پرهیز کرد. مثلا در دوران بیماری و نقاهت باید از مصرف غذاهای چرب و تند که ادویه زیادی دارند، غذاهای پرفیبر مانند سبزی‌های خام، برخی از مغزها، حبوبات، مواد غذایی حجیم، کافئین و آبمیوه‌های صنعتی به‌دلیل دارا بودن موادی مثل سوربیتول، گلوکز، فروکتوز و... که تشدیدکننده اسهال هستند، پرهیز کرد.
پرسش: دختر 2 ساله ای دارم که متخصص کودکان توصیه کرده به او روغن کنجد بدهم تا تقویت شود. آیا این روغن در میان روغن ها برای اطفال بهتر است؟ آیا روغن های کنجد فله ای را توصیه می کنید؟
پاسخ دکتر نیاز محمدزاده، متخصص تغذیه و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران
روغن کنجد یکی از بهترین روغن های موجود در بازار ایران است. این روغن کمتر از 15 درصد اسیدچرب اشباع دارد که بیشترین آن پالمیتیک‌‌اسید و استئاریک‌اسید و بیش از 85 درصد مجموع اسیدهای چرب آن غیراشباع است. اسید اولئیک و اسید لینولئیک بیش از 80 درصد کل اسیدهای چرب روغن کنجد را تشکیل می‌دهند.
با این حال، نباید در استفاده از این روغن زیادهروی کرد و میزان مصرف آن باید متناسب با مقدار مورد نیاز بدن کودک باشد زیرا مصرف بیش از حد نیاز روغن باعث چاقی و مشکلات قلبی-عروقی، بهویژه بعد از 2 سالگی خواهد شد.
سعی کنید برای ارتقای سلامت کودکان در برنامه غذایی‌شان علاوه بر مصرف روغن کنجد که اسیدهای چرب امگا6 دارد از ماهی و گردو که تامین کننده اسیدهای چرب امگا3 هستند نیز استفاده کنید.
توصیه می شود به جای خرید روغن های فله ای که سلامت، استاندارد بودن، تاریخ مصرف و میزان خالص بودن آنها زیر سوال است از روغن های کارخانهای معتبر و بسته بندی شده که دارای مهر استاندارد، مجوز بهداشت و تاریخ تولید و انقضا هستند، استفاده کنید.
این مساله به خصوص در مورد کودکان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
پرسش: چندی پیش گوسفندی قربانی کردیم که پیش از ذبح از دستمان فرارکرد و حدود 40 دقیقه ای دوید. شنیده ام گوشت دام هایی که به آنها استرس وارد شده یا قبل از ذبح اینطور دویده و خسته باشند کیفیت خوبی ندارد. آیا استفاده از ماهیچه های این گوسفند در سوپ فرزند 7 ماهه ام ضرری ندارد؟
پاسخ دکتر آراسب دباغ‌مقدم، متخصص بهداشت مواد غذایی:
در بحث مصرف گوشت‌ها مبحثی به نام گوشت شکار وجود دارد که به بررسی گوشت انواع شکار می پردازد. بر این اساس گوشت شکار دو نوع است؛
یکی وقتی است که شکارچی شکارش را از دور می‌بیند و می‌زند و تعقیب و گریزی در کار نیست و استرس چندانی به حیوان وارد نمی شود.
نوع دیگر، شکاری است که شکارچی آن را نشان کرده و سپس تعقیبش می‌کند. از این رو ممکن است شکار برای فرار از کشته شدن کیلومترها راه بدود اما همچنان از تعقیب شکارچی و سگانش در امان نباشد. در این شرایط هورمون‌های استرس که مهم‌ترین آنها آدرنالین نام دارد، در خون حیوان آزاد می‌شود و باعث می‌شود بعد از سر بریدن حیوان، خون به اندازه کافی خارج نشود و در بدن باقی بماند.
در نتیجه فسادپذیری گوشت افزایش می‌یابد و این مساله تا حدودی روی طعم گوشت اثر می‌گذارد. از سوی دیگر وقتی حیوان برای فرار از کشته شدن شروع به دویدن زیاد می‌کند ذخایر گلیکوژن بدنش به سرعت به قند ساده تبدیل و مصرف می‌شود، اما بعد از ذبح مرحله گلیکولیز به‌دلیل وجود هورمون‌های استرس بالا در خون به خوبی انجام نمی‌شود و گوشت مورد نظر نسبت به سایر گوشت‌ها سفت‌تر است.
هر چند این گوشت کیفیت لازم را ندارد اما مصرف آن از نظر بهداشت مواد غذایی بلامانع است و می‌توانید برای فرزند خردسالتان هم از آن استفاده کنید.
بچه‌ها شما می‌دانید یک بشقاب غذای سالم یعنی چی؟ یعنی یک بشقاب پر از غذا؟ نه! یعنی بشقابی که فقط یک غذا توی آن باشد؟ نه! یعنی یک بشقاب که همه غذای توی آن خورده شده باشد؟ هم آره و هم نه! یعنی بشقابی که کنارش نوشابه باشد؟ نه! پس یک بشقاب غذای سالم یعنی چی؟ یک بشقاب غذا که می‌تواند هم ما را سیر، هم قوی کند و هم ما را چاق نکند؟ اگر امروز مطلب این صفحه را بخوانید، می‌فهمید که یک بشقاب غذای سالم یعنی چی.
یک بشقاب غذای سالم مثل این بشقاب 4 قسمت دارد؛ ? قسمتی که توضیحش را می‌توانید در «بچه‌های سلامت» این هفته بخوانید.
پرسش: به تازگی کیک های پروبیوتیکی وارد بازار شده است که تولیدکننده آن مدعی است نقش زیادی در سلامت دستگاه گوارش افراد، بهخصوص کودکان دارد. آیا این ادعا صحیح است؟ آیا با یک بار مصرف هم می توان از اثر مفید این محصولات بهره برد؟
پاسخ دکتر وحید مفید، متخصص صنایع غذایی و عضو هیات مدیره انجمن پروبیوتیک و غذاهای فراسودمند:
از آنجا که پروبیوتیکها شامل برخی باکتری‌ها هستند، طبیعتا نسبت به حرارت حساسند اما اخیرا بعضی از شرکت های تولیدکننده، انواع مقاوم به حرارت را شناسایی کردهاند و با کمک گرفتن از برخی روشها از آنها در مقابل گرما محافظت میکنند و داخل محصولات پروبیوتیکی که حرارت میبینند به کار میبرند تا تاثیرگذاری لازم را داشته باشند. مقاله‌هایی هم در این زمینه وجود دارد که برخی از آنها می‌توانند تاثیر پروبیوتیکی داشته باشند هرچند که ممکن است کارایی آنها مانند محصولات لبنی پروبیوتیک نباشد. لازم به ذکر است که پروبیوتیکها زمانی می‌توانند در بدن فرد تاثیر داشته باشند که هم به صورت زنده وارد سیستم گوارش شوند و هم میزان آنها به حداقل استاندارد برسد. این حداقل استاندارد برابر 10 به توان 6 یا 7 باکتری پروبیوتیک زنده در هر میلیلیتر یا در هر گرم از ماده غذایی است.
قطعا یک بار مصرف این محصولات تاثیر چندانی در بدن ندارد اما اگر فردی برای یک دوره چند روزه از محصولات پروبیوتیک‌دار استفاده کند، باکتری‌ها وارد سیستم گوارشش می شوند و می‌توانند برای یک دوره چند روزه یا چند هفته ای فعال باقی بمانند و اثر لازم داشته باشند. به همین دلیل توصیه می کنیم مدام از محصولات پروبیوتیک استفاده کنید تا همیشه از فواید آنها بهره مند شوید.
هفته نامه سلامت-شماره525- صفحه با خوانندگان
پرسش: آیا خوردن یک وعده دسر شیری بسته بندی شده در صبحانه یا یک کاسه غلات صبحانه ای با شیر، یک وعده صبحانه کامل محسوب می شود؟
پاسخ دکتر سیدعلی کشاورز، متخصص تغذیه و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران:
من خیلی موافق مصرف غلات صبحانه نیستم. بهخصوص اگر کسی قصد کاهش یا کنترل وزن داشته باشد، بهتر است از این غلات استفاده نکند. هرچند غلات صبحانه می توانند از لحاظ داشتن مواد مغذی جای نان و پنیر را بگیرند اما به این دلیل که در روغن طبخ شده اند، انرژی بسیار بیشتری نسبت به نان و پنیر دارند و خاصیت چاق کنندگی شان بالاست. از نظر ما یک وعده غذایی کامل، وعدهای است که معمولا 3 نوع غذا از اجزای گروه های چهارگانه داشته باشد؛ گروه اول نان، برنج، ماکارونی، سیبزمینی، گروه دوم لبنیات یا منابع پروتئینی کلسیم دار، گروه سوم گوشت قرمز، مرغ، ماهی، تخم مرغ، حبوبات یا منابع پروتئینی آهن دار و گروه چهارم سبزیها و میوه‌ها هستند بنابراین اگر فردی فقط نان و پنیر یا غلات صبحانه با شیر بخورد، یک وعده غذایی کامل نداشته است و باید آن را با خوردن خوراکی هایی از گروه‌های دیگر کامل کند.
دسرهای شیری هم که تکلیفشان روشن است؛ این مواد سرشار از چربی هستند و مصرف مداوم آنها خطر چاقی را به دنبال خواهد داشت اما متاسفانه بسیاری از والدین ذائقه فرزندانشان را به این گروه از خوراکی‌ها عادت دادهاند در حالی که ارزش تغذیه‌ای چندانی هم ندارند.
پرسش: دختر 3 ساله ام اصلا علاقه ای به خوردن شیر ندارد اما ماست و دوغ دوست دارد. چه کنم شیر بخورد؟ روزی چند واحد ماست و دوغ باید بخورد تا جای شیر را پر کند؟
پاسخ دکتر میترا زراتی، متخصص تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران:
علاقه نداشتن کودکان به مصرف شیر به زمان کودکی و عادت‌های والدین آنها مربوط است. قطعا کودکی که شیر خوردن والدینش را ببیند و شیر از همان سال های خردسالی وارد رژیم غذایی اش شود، در سالهای بعد هم از خوردن شیر اکراه نخواهد داشت. درحال حاضر می توانید شیر را با روشهای مختلفی وارد رژیم غذایی فرزندتان کنید؛ مثلا ترکیب‌هایی مانند شیرموز، شیر کاکائو (در صورتی که کودک اضافه وزن نداشته باشد) شیر برنج، فرنی و... که حاوی مقدار قابل توجهی شیر است می‌توان به راحتی در رژیم‌غذایی کودک گنجاند.
ماست و دوغ جایگزین بسیار خوبی برای شیر هستند به شرط آنکه برای تهیه دوغ نمک زیادی استفاده نشده باشد. باید بتوانید با روشهای مختلف روزی یک و نیم لیوان 240 سی سی شیر یا ماست را در رژیم‌غذایی کودک بگنجانید. کودکی به سن فرزند شما باید روزی 2 و نیم تا 3 واحد لبنیات مصرف کند که هر واحد مخصوص کودکان، نصف لیوان است.
لازم به ذکر است که پنیر جزو گروه لبنیات برای کودکان محسوب نمی شود ولی به دلیل پروتئین بسیار خوبی که دارد، بهتر است روزانه در حد نصف قوطی کبریت در رژیم‌غذایی آنها قرار گیرد.
پرسش : آیا شیرهایی که در بازار با عنوان شیرنارگیل، شیرموز، شیرطالبی و ... به فروش میرسند، واقعا حاوی این میوه ها هستند و خوردن آنها مواد مفید شیر و میوه را همزمان به بدن می رساند؟ آیا این نوشیدنی‌ها برای کودکان نیز مفید است؟
پاسخ دکتر وحید مفید، متخصص صنایع غذایی و رئیس کمیته فنی انجمن صنایع لبنی کشور:
شیرهای طعمدار میوهای معمولا حاوی درصد بالایی شیر و درصد کمی پوره یا کنسانتره میوه هستند. به‌طور کلی، اضافه کردن اسانس میوه به شیر طبق مقررات استاندارد مجاز نیست. قطعا مواد مفیدی که در کنسانتره یا پوره میوه وجود دارد، معادل میوه تازه نیست ولی به هرحال ترکیب‌های اصلی میوه در آنها وجود دارد. اتفاقا استفاده از شیرهای طعمدار بهترین گزینه برای کودکانی است که تمایلی به خوردن شیر ساده و معمولی ندارند. وقتی طعم شیر با طعم میوهای مخلوط می‌شود، تمایل کودکان برای مصرف آن افزایش می یابد در نتیجه می‌توان مصرف آنها را برای کودکان توصیه کرد اما خوردن این شیرها تامین کننده نیاز بدن به میوه‌ها نخواهد بود.
پرسش: آیا آبمیوه های بسته بندی شده دارای مواد نگهدارنده هستند؟ این ترکیب‌ها به چه نامی روی بسته بندی درج می‌شوند؟ دریافت آنها برای بدن چه عوارضی دارد؟
پاسخ دکتر محمدحسین عزیزی، متخصص صنایع غذایی و استاد دانشگاه تربیت مدرس:
همه کارخانه های تولید آبمیوه صنعتی از مواد نگهدارنده استفاده نمی کنند. برخی از آنها با انجام اقداماتی از جمله محیط بهداشتی، استریل‌کردن آبمیوه و بسته بندی آن در پاکت های چندلایه امکان آلودگی محصول را به صفر کاهش می دهند. در نتیجه دیگر نیازی به استفاده از مواد نگهدارنده ندارند اما برخی دیگر از کارخانه ها به جای استریل کردن محصولشان، از مواد نگهدارنده‌ای مانند
بنزوات سدیم استفاده میکنند و نام آن را در قسمت ترکیبات روی بسته بندی میآورند. میزان این ماده در آبمیوه های صنعتی در حد مجاز و استاندارد است و مصرف آن عارضه ای ندارد. مصرف مداوم و طولانی مدت آبمیوه‌های صنعتی بهخصوص برای کودکان توصیه نمی شود زیرا این محصولات علاوه بر مواد نگهدارنده حاوی مقداری اسانس، شکر و رنگ هستند که مصرف زیاد آنها مضر است و باعث چاقی و اضافه وزن می‌شود. البته برخی کارخانه ها مدعی هستند که آبمیوه‌های تولیدی آنها کاملا طبیعی و بدون رنگ و شکر است. با توجه به اینکه کارخانه ها موظف هستند مواد افزودنی و ترکیبات کامل محصول خود را روی بسته بندی قید کنند، می‌توانید محصولاتی را برای مصرف انتخاب کنید که طبیعی تر هستند و افزودنی های کمتری در آنها به کار رفته است.
