در طب سنتی به چند مورد نوشیدنی انرژی‌زا، به‌خصوص برای کودکان، نوجوانان و ورزشکارانی که به انرژی کافی در طول روز نیاز دارند، اشاره شده که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم:
1) نوشیدنی شیر بادام: مواد لازم برای تهیه این نوشیدنی شامل 50 گرم مغز بادام خام و پوست‌کنده، 10 بادام هندی خام، 3 قاشق غذاخوری عسل و 3 لیوان آب سرد یا شیر کم‌چرب می‌شود. برای تهیه این نوشیدنی انرژی‌زا باید بادام‌ها را همراه عسل و آب یا شیر داخل مخلوط‌کن بریزید و آنقدر آنها را با یکدیگر مخلوط کنید که مایع یکنواختی به دست بیاید. برای پوست کندن بادام‌های خام هم کافی است آنها را حدود 6 تا 8 ساعت خیس و سپس به سادگی، پوست آنها را جدا کنید. این نوشیدنی را می‌توان به‌عنوان یک میان‌وعده غذایی هم مصرف کرد.
2) شیر مخصوص انرژی‌زا: مواد لازم برای تهیه این نوشیدنی 20 مغز بادام خام و پوست‌کنده، 4 مغز گردو، 15 مغز پسته خام و پوست‌کنده، 5 مغز بادام هندی خام، 10 چلغوز خام و پوست‌کنده، 3 قاشق غذاخوری عسل، 7 خرمای رسیده و پوست‌کنده و بدون هسته، 1 قاشق غذاخوری کنجد خام، 1 قاشق غذاخوری پودر نارگیل، 5 لیوان شیر کم‌چرب یا آب سرد و نصف قاشق چایخوری زعفران ساییده است. برای تهیه این نوشیدنی انرژی‌زا هم باید تمام این مواد را داخل مخلوط‌کن بریزید و آنقدر آنها را با یکدیگر مخلوط کنید که مایع یکنواختی به دست بیاید.
3) شیر خرما: مواد لازم برای تهیه این نوشیدنی شامل 50 گرم مغز بادام خام و پوست‌کنده، 2 قاشق غذاخوری عسل، 10 خرمای رسیده و پوست کنده و بدون هسته و 3 لیوان آب سرد یا شیر کم‌چرب می‌شود. برای تهیه این نوشیدنی انرژی‌زا باید بادام‌ها را همراه خرما، عسل و آب یا شیر داخل مخلوط‌کن بریزید و آنقدر آنها را با یکدیگر مخلوط کنید که مایع یکنواختی به دست بیاید. این نوشیدنی علاوه بر افزایش نشاط و انرژی، برای آرتروز و پوکی استخوان هم بسیار مفید است.
دکتر غلامرضا کردافشاری
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
سازمان بهداشت جهانی اخیرا اعلامیه هشداردهنده‌ای را درباره خطرهای ناشی از مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا برای افراد جوان منتشر کرده است. آمارهای جهانی نشان می‌دهند بخش قابل‌توجهی از نوجوانان نیز به مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا تمایل پیدا کرده‌اند.
این سازمان، توصیه‌های مهمی را با هدف کاهش خطرهای ناشی از مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا به تمامی دولت‌های جهان ارائه کرده است:
حداکثر کافئین مجاز برای تولید همه محصولات خوراکی را اعلام کنید.
استفاده از برچسب‌های هشداردهنده را الزامی و فروش نوشیدنی‌های انرژی‌زا را به افراد زیر سن قانونی ممنوع کنید.
کارخانه‌های تولیدکننده را به رعایت کامل قوانین و مقررات در وارد کردن محصولات مختلف به بازار ملزم کنید.
روش‌های تشخیص و درمان مسمومیت ناشی از مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا را به فعالان حوزه مراقبت‌های بهداشتی آموزش بدهید.
تحقیقات درباره عوارض منفی ناشی از مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا بر سلامت افراد جوان را ادامه بدهید.
بد نیست این را هم بدانید که زیاده‌روی در مصرف هر ماده‌ای می‌تواند خطرناک باشد، پس مهم‌ترین توصیه در مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا رعایت اعتدال است.
برای اینکه خطرهای ناشی از مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا را کاهش بدهید، باید آموزش را به‌عنوان یک اصل مهم بپذیرید. همه مصرف‌کنندگان باید بدانند چه مقداری از کافئین در انواع نوشیدنی‌ها وجود دارد و همه والدین هم باید بدانند فرزندان‌شان دقیقا از چه نوشیدنی‌هایی استفاده می‌کنند. استفاده از نوشیدنی‌های تقلبی و بدون برچسب مجوزهای لازم بهداشتی و استاندارد، به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.
دکتر احمد باقری‌مقدم
متخصص پزشکی ورزشی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
بیشتر نوشیدنی‌های انرژی‌زا حاوی مقادیر زیادی کافئین هستند و به همین علت می‌توانند انرژی بدن را به صورت موقتی افزایش بدهند. قند و مواد دیگر هم در بعضی از انواع نوشیدنی‌های انرژی‌زا به‌کار می‌روند. با این‌حال، افزایش انرژی ناشی از مصرف این نوشیدنی‌ها واقعا کوتاه‌مدت است و می‌تواند با مشکلات مختلفی همراه باشد. برای مثال می‌توان به انواع نوشیدنی‌های انرژی‌زای حاوی قند اشاره کرد که در افزایش وزن نقش دارند. وجود کافئین بیش از حد یا ترکیبات شبه‌کافئین در این نوشیدنی‌ها نیز می‌تواند به چنین مشکلاتی منجر شود؛ عصبانیت، کج‌خلقی، بی‌خوابی، ضربان قلب شدید و افزایش فشارخون. در سال‌های اخیر، نگرانی‌ها درباره مضرات ناشی از مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا روبه‌رشد بوده است. یکی از گزارش‌های اخیر روزنامه نیویورک‌تایمز، این نگرانی‌ها را بیشتر هم کرده است. براساس این گزارش، به تازگی 13 مورد مرگ مرتبط با مصرف یکی از نوشیدنی‌های انرژی‌زا به سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) اعلام شده است. این نوشیدنی حدودا 215 میلی‌گرم کافئین دارد که برابر است با 2 فنجان قهوه. در ادامه با 11 مورد از مهم‌ترین مشکلات مرتبط با این نوشیدنی‌ها آشنا می‌شویم.
1. ایست قلبی
درحالی که برنامه‌های محاسبه‌گر کافئین به ما نشان می‌دهند مصرف چه مقدار از نوشیدنی‌های انرژی‌زا می‌تواند کشنده باشد، این فرمول برای همه افراد یکسان نیست، مثلا افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای قلبی، فقط بعد از مصرف چند نوشیدنی انرژی‌زا، دچار ایست قلبی می‌شوند. بنابراین، پیش از مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا یا کافئین، از سلامت قلب خودتان مطمئن شوید. یکی از تحقیقات اخیر نشان می‌دهد نوشیدنی‌های انرژی‌زا باعث ایجاد انقباض‌های قوی در قلب می‌شوند که واقعا برای افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی مضر است.
2. میگرن
زیاده‌روی در مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا می‌تواند به سردردهای شدید منجر شود که از علائم ترک کافئین است. تغییر دادن میزان کافئین مصرفی در طول روز، می‌تواند باعث سردردهای بیشتر و شدیدتر شود.
3. اضطراب
افرادی که دارای تنوع ژنتیکی در گیرنده‌های آدنوزین هستند، معمولا بعد از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند نوشیدنی‌های انرژی‌زا با افزایش اضطراب مواجه می‌شوند. افزایش دوز مصرفی کافئین، حتی می‌تواند این افراد را با حملات وحشت شدید مواجه کند.
. اختلال خواب
نوشیدنی‌های انرژی‌زا برای بیدار نگه‌داشتن افراد، مفید به نظر می‌رسند اما در صورت سوء‌مصرف، می‌توانند فرد را دچار بی‌خوابی کنند. این کمبود خواب، فرد را با اختلال در کارکردهای مختلف ذهن و بدن مواجه می‌کند. رانندگی یا انجام کارهایی که به تمرکز زیادی نیاز دارند، خطرناک است.
5. دیابت نوع2
از آنجایی که بسیاری از نوشیدنی‌های انرژی‌زا حاوی قند بسیار زیادی هستند، درنهایت می‌توانند به سلول‌های تولیدکننده انسولین آسیب برسانند. این وضعیت هم نتیجه‌ای ندارد، جز ابتلا به بیماری دیابت نوع2.
6. اعتیاد
ممکن است هر کسی به مصرف کافئین و نوشیدنی‌های انرژی‌زا اعتیاد پیدا کند. افراد در این وضعیت، در صورت مصرف نکردن نوشیدنی‌های انرژی‌زا، با اختلال کامل عملکردی مواجه می‌شوند. حتی این امکان وجود دارد که افراد، هر روز نسبت به خریدن چند قوطی از نوشیدنی‌های انرژی‌زا دچار استرس شدید شوند.
7. عصبانیت مفرط
زیاده‌روی در مصرف کافئین با استفاده از نوشیدنی‌های انرژی‌زا، بعضی از افراد را به نگرانی شدید و حتی لرزش ناشی از عصبانیت شدید دچار می‌کند. این وضعیت درنهایت می‌تواند انجام وظایف مختلف روزانه را با اختلال جدی مواجه کند یا باعث مشکلات عاطفی شود. نتایج بعضی از تحقیقات نشان می‌دهند کافئین می‌تواند اختلال اضطرابی را تشدید کند.
8. واکنش‌های حساسیت‌زا
بسیاری از ترکیب‌های موجود در نوشیدنی‌های انرژی‌زا می‌توانند باعث بروز انواع واکنش‌های حساسیت‌زا شوند؛ از خارش جزیی گرفته تا تنگی مسیر تنفسی.
9. فشارخون بالا
محصولات کافئین‌دار مانند نوشیدنی‌های انرژی‌زا می‌توانند فشارخون افراد را افزایش بدهند. این اتفاق برای افرادی که فشارخون عادی دارند، نگران‌کننده نیست اما افراد مبتلا به بیماری فشارخون بالا را با خطر بروز سکته مغزی و انواع مشکلات ناشی از این بیماری مواجه می‌کند.
10. مسمومیت با ویتامین B3
ویتامین B3 (نیاسین) در بسیاری از نوشیدنی‌های انرژی‌زا به‌اندازه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد که باعث هیچ آسیبی نمی‌شود و حتی می‌تواند خاصیت درمانی داشته باشد. با این‌حال، مصرف همزمان مکمل‌های خوراکی حاوی ویتامین B3 با نوشیدنی‌های انرژی‌زا، احتمال مسمومیت با این ویتامین را افزایش می‌دهد. علائم مسمومیت ویتامین B3 عبارت‌اند از: برافروختگی پوست، سرگیجه، ضربان قلب سریع، استفراغ، خارش، نقرس و اسهال.
11. استرس
یکی از تحقیقات محققان مایوکلینیک نشان می‌دهد که مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا، ترشح هورمون استرس را افزایش می‌دهد. براساس این تحقیق، سطح نوراپی‌نفرین با مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا به‌طور متوسط 74 درصد افزایش پیدا می‌کند.
منبع: livestrong
ترجمه: ندا احمدلو
