«میزگرد تغذیه» درباره رژیمدرمانی خانم الهام علیقورچی با حضور دکتر شهناز اتابک فوقتخصص کلیه و مجاری ادراری دکتر منوچهر قارونی متخصص قلب و عروق و دکتر حسین ایمانی متخصص تغذیه
فرزانه فولادبند
«کمی اضافه وزن داشتم اما خیلی اذیتم نمیکرد تا اینکه بهعلت سردرد و فشارخون بالایی که دچارش شدم و به توصیه پزشکم رژیمدرمانی را شروع کردم و پس از 10 ماه بهبود پیدا کردم...» اینها بخشی از صحبتهای الهام علیقورچی، خانم خانهدار 33 ساله ساکن اسلامشهر است که طی 10 ماه وزنش را از 72 به 52 کیلوگرم رسانده است و علاوه بر 20 کیلوگرم کاهش وزن، بیماریاش کنترل و با نظر پزشک معالج داروهایش قطع شده است. شرح بیشتر ماجرا را در «میزگرد تغذیه» همین هفته بخوانید.
خانم الهام علیقورچی که وزنش را از 72 به 52 کیلوگرم رسانده، میگوید:
دکترم گفت گوشت و حبوبات نخور و وزن کم کن!
سلامت: چه شد به فکر کاهش وزن افتادید؟
کمی اضافه وزن داشتم اما با آن مشکلی نداشتم و به فکر کاهش وزن نبودم تا اینکه دچار سردرد شدم و یک هفته سردرد خیلی شدیدی داشتم. به پزشک مراجعه کردم و آزمایشهای کامل انجام دادم. مشخص شد علت سردردم، بالا بودن فشارخون است. فشارخونم به 22 هم رسیده بود. برای اینکه مشخص شود علت فشارخون بالا قلبی است یا کلیوی، بررسیهای لازم را انجام دادم. نتایج آزمایشها نشان داد بیماری کلیوی دارم و کلیههایم کم کار شدهاند. اگر دیرتر به پزشک مراجعه میکردم، کارم به دیالیز میکشید.
سلامت: برای درمان بیماریتان اقدام کردید؟
به پزشک متخصص کلیه مراجعه کردم و حدود یک سال کورتون مصرف کردم. گفتند گوشت قرمز و حبوبات نخورم و وزن کم کنم. توصیه کردند با توجه به بیماریای که دارم، برای دریافت برنامه غذایی مناسب به متخصص تغذیه مراجعه کنم.
سلامت: و شما این کار را انجام دادید؟
بله، به متخصص تغذیه مراجعه و رژیم غذایی را شروع کردم. با رعایت رژیم غذایی و روزی نیم ساعت پیادهروی، تقریبا هر 2 ماه، 3 کیلوگرم وزنم کم شد. در کل، طی 10 ماه 20 کیلوگرم وزن کم کردم.
:کمی درباره رژیم غذاییتان توضیح دهید. قبلا چطور غذا میخوردید و حالا چطور؟
قبلا صبحانه یک نان کامل و ناهار و شام مفصل میخوردم. گاهی فستفود میخوردم. الان صبح یک کف دست نان با پنیر و گردو، ناهار 6 قاشق غذاخوری برنج با انواع خورش تهیه شده با گوشت بوقلمون یا مرغ و شام ماهی با نان میخورم. روزی 1 یا 2 میوه در برنامه غذاییام وجود دارد. بیشتر از محصولات پروبیوتیکی و روغن کنجد استفاده میکنم. زیاد گوشت قرمز نمیخورم و فقط 2 هفته یکبار نصف سیخ کباب میخورم. مصرف نمک را کلا قطع کردهام. فستفود نمیخورم، سالاد زیاد مصرف میکنم و فقط چای سبز و چای ترش مینوشم.
سلامت: رعایت رژیم غذایی برایتان سخت نبود؟
هفته اول سخت بود اما بعد عادت کردم. الان یک سال است قند، شکر و نمک نخوردهام.
سلامت:هنوز هم باید وزن کم کنید؟
نه، با توجه به اینکه قدم 160 سانتیمتر است، به وزن مناسب رسیدهام. الان برنامه تثبیت وزن دارم که خیلی با رژیم کاهش وزنم فرق ندارد فقط کمی منابع غذایی حاوی کربوهیدرات و نان و برنجم بیشتر شده است.
سلامت: حرف یا نکته آخر؟
رژیمدرمانی برای من خیلی کارساز بود. الان حال خیلی بهتری دارم و خدا را شکر بیماریام کنترل شده و پزشک داروهایم را قطع کرده است.
نگاه متخصص تغذیه
توصیهها و هشدارهای دکتر حسین ایمانی به سوژه «میزگرد تغذیه»
بهترین برنامه غذایی برای بیماران کلیوی
سلامت: رژیم غذایی بیماران کلیوی چه ویژگیهایی دارد؟
این خانم یک مورد خاص کلیوی داشت؛ اوره و کراتینین خونش بالا رفته بود و لازم بود رژیم خاص بیماران کلیوی را رعایت کند. رژیم کلیوی از سختترین رژیمهای غذایی است و موارد متعددی از جمله مقدار پروتئین، فسفر، پتاسیم و سدیم در برنامه غذایی فرد باید کنترل شود تا اوره و کراتینین بالا نرود. حتی مقدار مایعات دریافتی نیز باید محدود باشد. پروتئین حیوانی باید به یک وعده در روز آن هم به مقدار
40 تا 60 گرم محدود شود. مقدار پروتئین نباید اینقدر کم شود که فرد دچار سوءتغذیه شود و بدن مجبور شود پروتئین مورد نیازش را از عضلات برداشت کند و نه آنقدر زیاد باشد که اوره و کراتینین بالا برود. بهدلیل اینکه مصرف زیاد فسفر باعث تحلیل رفتن استخوانها میشود، مصرف حبوبات، گوشت سفید و قرمز، شیر و لبنیات و غلات سبوسدار که فسفر زیادی دارند باید محدود شود. همچنین نوشابههای گازدار بهخصوص نوشابه سیاه که حاوی اسید فسفریک است به هیچوجه نباید استفاده شود. به افرادی که نارسایی کلیه دارند اما هنوز دیالیز نمیشوند، توصیه میشود از میوه و سبزیهایی با پتاسیم متوسط استفاده و مصرف میوه و سبزی با پتاسیم بالا را به یک واحد در روز محدود کنند. میوههایی مانند طالبی، خربزه، پرتقال و آلو و سبزیهایی مانند سیبزمینی و اسفناج پتاسیم بالایی دارند و در میوههایی مانند نارنگی، انگور و لیموشیرین و سبزیهایی مانند هویج، کدو و بادمجان پتاسیم کم است. رژیم کلیوی در هر فرد با در نظر گرفتن همه موارد و با توجه به جثه و قد به دقت تنظیم میشود.
سلامت: این خانم برای درمان بیماریاش مدتی از داروی کورتوندار استفاده کرده است. چرا افراد بعد از مصرف این داروها چاق میشوند؟
کورتون داروی سرکوبکننده سیستم ایمنی بدن است و افرادی که بیماری خودایمنی دارند، مجبورند مدتی داروی کورتوندار استفاده کنند. کورتون به چند دلیل باعث افزایش وزن میشود؛ باعث احتباس آب و نمک در بدن میشود، چربیسازی را در اندامهای فوقانی بدن مانند صورت، شکم، سینه و دست تحریک میکند و همچنین باعث افزایش اشتها و ولع به غذا میشود.
سلامت: راه پیشگیری از این نوع چاقی چیست؟
مقدار نمک و چربی دریافتی در رژیم غذایی باید محدود شود و با توجه به قد و وزن از مقدار محدودی چربی غیراشباع استفاده شود. کالری رژیم غذایی نباید از حد مجاز بالاتر برود. فعالیت بدنی باید بیشتر شود و اشتها با مصرف غذاهایی مانند سبزیها و آب فراوان کنترل شود. البته در بیماران کلیوی برعکس سایر افراد مصرف مایعات زیاد و غلات و نان سبوسدار بهدلیل داشتن فسفر زیاد توصیه نمیشود.
سلامت: چرا مصرف نمک را برایشان ممنوع کردهاید؟
مصرف سدیم زیاد خطر فشارخون بالا را افزایش میدهد. در بیماران کلیوی و قلبی، سدیم زیاد باعث احتباس آب در بدن و ایجاد ورم در اندامهای تحتانی و قوزک پا میشود. ماده اصلی نمک، سدیم است. یک قاشق چایخوری نمک یک گرم سدیم دارد در حالی که سدیم دریافتی این بیماران نباید از 2هزار میلیگرم بالاتر برود. این افراد باید نمکدان را از سفره بردارند و از مصرف مواد غذایی با سدیم بالا مانند غذاهای آماده و فرآوری شده، سوسیس و کالباس، فستفود و انواع سس که عملکرد کلیه را مختل میکنند، پرهیز کنند. همچنین توصیه میکنم به هیچ عنوان از نمکهای طبی یا نمک پتاسیم که به جای یون سدیم یون پتاسیم دارد، استفاده نکنند زیرا پتاسیم بالا باعث آریتمی قلبی میشود و ناهنجاری قلبی ایجاد میکند.
سلامت: شما به خانم علیقورچی توصیه کردهاید چای سبز و چای ترش بنوشد و از لبنیات پروبیوتیکی و روغن کنجد استفاده کند. علت چیست؟
بررسیها نشان دادهاست چای سبز و چای ترش باعث کاهش فشارخون میشود. البته بهدلیل اینکه بیماران کلیوی نباید در دریافت مایعات زیادهروی کنند، این نوشیدنیها را به مقدار مجاز برایشان درنظر گرفتم. به علاوه، پروبیوتیک در صنایع غذایی لبنی وجود دارد و قرص و کپسول پروبیوتیک هم موجود است. این ترکیبها حاوی 7 نوع باکتری مفید است که باعث عملکرد خوب دستگاه گوارش و کاهش سطح ترکیبهای اورونیک (ترکیبهای اورهدار) در بدن میشود. برخی روغنهای کارخانهای نیز سدیم زیادی دارند و این بیماران باید از روغنهایی مانند روغن زیتون و کنجد با سدیم کمتر استفاده کنند. من روغن کنجدی که به روش کمپرس سرد تهیه شده، مواد افزودنی ندارد و در مقایسه با روغن زیتون مقاومت حرارتی بالایی دارد، توصیه میکنم.
سلامت: با توجه به اینکه محدودیت در رژیم غذایی بیماران کلیوی زیاد است آیا لازم است این افراد از مکمل استفاده کنند؟
از آنجا که این بیماران در مصرف ویتامین A، فسفر، سدیم و پتاسیم محدودیت دارند، مصرف مولتی ویتامین مینرال برایشان لازم است. از آنجا که مصرف غذای گوشتی در این افراد کم است و ممکن است در طول زمان دچار کمخونی شوند، باید مکمل اسید فولیک هم مصرف کنند. درصورت وجود کمخونی فقر آهن، آهن خوراکی یا تزریقی نیز تجویز میشود. در برخی افراد در صورتی که خون بیمار زیاد رقیق نباشد، میتوان زیرنظر متخصص از مکمل ویتامین E و امگا3 نیز استفاده کرد.
سلامت: رژیمدرمانی در بهبود این خانم خیلی موثر بوده است. لطفا در اینباره توضیح دهید.
خانم علیقورچی با اراده رژیم کلیوی و رژیم کاهش وزن را رعایت و 20 کیلوگرم وزن کم کردهاند. با کاهش وزن، سطح فاکتورهای التهابی در بدن پایین میآید و باعث بهبود بیماری میشود. کاهش وزن نیز کاهش و کنترل فشارخون را به دنبال دارد. این خانم با رژیم کلیوی هم وزن کم کردهاند هم بیماریشان بهبود پیدا کرده و در مدت چند ماه داروهایشان قطع شده است.
سلامت: با توجه به اینکه به وزن ایدهال رسیدهاند، از این به بعد باید چطور غذا بخورند و چه پرهیزهایی داشته باشند؟
باید وزنشان را همیشه کنترل کنند، فعالیت بدنی داشته باشند، در مصرف خوراکیها زیادهروی نکنند و با احتیاط غذا بخورند. البته در رژیم نگهدارنده مقدار کالری فقط 100 تا 300 کیلوکالری بیشتر میشود. همچنین در برنامه غذایی ایشان همه املاح باید حساب شده باشد.
نگاه فوقتخصص کلیه
رابطه چاقی و نارسایی کلیه
دکتر شهناز اتابک
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
بعد از انجام آزمایشها و بررسیهای لازم برای خانم علیقورچی مشخص شد کراتینینشان 5/1 و کارکرد کلیهشان 67 درصد است که این مقدار کارکرد کلیه برای خانمی به سن ایشان خیلی پایین بود. در سال 93 نمونهبرداری کلیه برای خانم علی قورچی انجام گرفت و مشخص شد به نوعی گلومرولونفریت مبتلا هستند. متاسفانه این بیماری در ایران شایع است و وزن بالا یکی از عوامل خطرساز نارسایی کلیه است. پس از تشخیص بیماری درمان شروع شد. پایه درمان ایشان کورتون و کاهش وزن نیز از اصول اولیه درمان بود. بیماران کلیوی محدودیتهایی در رژیم غذایی دارند و برنامه غذاییشان را حتما باید متخصص تغذیه تنظیم کند.
پس از مدتی با رژیمدرمانی و مصرف دارو کارکرد کلیه بهتدریج به حالت طبیعی برگشت و در آخرین آزمایشی که انجام دادند، کراتینینشان به یک رسید و داروها قطع شد. البته همچنان تحتنظر هستند و چند ماه دیگر نیز وضعیتشان بررسی خواهد شد.
نگاه متخصص قلب و عروق
کنترل فشار خون در بیماران کلیوی
دکتر منوچهر قارونی
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
فشارخون بالا اغلب بدون علامت است و اتفاقی تشخیص داده میشود اما وقتی فشارخون خیلی بالا برود، فشار داخل جمجمه بالا میرود و علایمی مانند سردرد، سرگیجه، تلوتلو خوردن، دوبینی و تهوع بروز میکند و خطر سکته مغزی وجود دارد. این نوع فشارخون خطرناک و کشنده است و حتما باید کنترل و درمان شود. تاثیر کاهش وزن بر کاهش فشارخون چندان قابل توجه نیست. مثلا اگر فشارخون فردی حدود 20 باشد، با کاهش وزن به 18 میرسد اما هنوز بالاست، بنابراین افرادی که فشارخون بالا دارند، حتما باید با دارو فشارخونشان را کنترل کنند.
در مورد خانم علیقورچی که فشارخون کلیوی دارند و کراتینین خونشان بالاست، نوع داروی کاهنده فشارخون متفاوت است و از هر دارویی نمیتوان استفاده کرد. این بیماران برای کنترل فشارخون باید از داروهایی استفاده کنند که از طریق کلیه دفع نشوند و در کبد متابولیزه شوند. در کل، باید درمان بیماریشان زیرنظر متخصص کلیه و مجاری ادراری پیگیری شود و برای کنترل فشارخون داروی مناسب استفاده کنند.