کنترل درد با استفاده از گرما و سرمای موضعی
ستاره محمد
سرما و گرمای موضعی از آسانترین و کمهزینهترین راههای تسکین درد هستند اما گاهی با استفاده از گرما، التهاب و تورم افزایش مییابد یا با فشردن کیسه یخ روی موضع، درد بیشتر میشود. هریک از این روشها برای تسکین دردهای خاصی به کار میروند و استفاده نادرست از آنها ممکن است حتی به بافت و عضو مورد نظر آسیب برساند. در «پوستر سلامت» این هفته به شیوه تسکین 7 نوع از دردهای شایع عضلانی اسکلتی پرداختهایم. با ما همراه شوید.
پوست ملتهب، داغ و متورم را گرم نکنید
دکتر فتانه اکبری
متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، عضو انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران
واکنشهای التهابی حاد همیشه با گرم شدن، قرمزی و پرخونی ناحیه همراه هستند؛ مثلا وقتی پایتان پیچ میخورد، محل پیچخوردگی قرمز، داغ و متورم میشود. از آنجا که گرما گردش خون را افزایش میدهد، التهابهای حاد را تشدید میکند بنابراین در این موارد استفاده از گرمای موضعی توصیه نمیشود بلکه سرماست که میتواند درد و التهاب حاد را کاهش دهد زیرا گردش خون را کم میکند و باعث میشود مواد التهابی کمتری در ناحیه آزاد شوند.
با رفع التهاب، سرما را کنار بگذارید
التهابهای حاد با توجه به شدت آسیب و ناحیه مورد نظر حداکثر 2 تا 3 روز طول میکشند. البته برای التهاب ناشی از بعضی بیماریها مثل نقرس و برخی انواع روماتیسم، نمیتوان مدت زمان مشخصی تعیین کرد. در این شرایط تا هر زمان که بیماری فعال و در فاز حاد باشد، نباید موضع را گرم کرد بلکه بهتر است از سرما استفاده شود اما بعد از کاهش التهاب (حاصل از ضربه، بیماری و...) و ورود آن به مرحله تحتحاد استفاده از سرما دیگر مفید نیست زیرا روند التهاب، ترمیم بافت و تسکین درد را طولانیتر میکند. در حالی که گرما در این مرحله با افزایش گردش خون و شستن مواد التهابی به کاهش درد و گرفتگی عضلات کمک میکند. گرما همچنین باعث کاهش خشکی مفاصل بیماران مبتلا به آرتروز میشود؛ مثلا معمولا انگشتها و زانوهای این بیماران وقتی صبحها از خواب بیدار میشوند، خشک است و به راحتی خم و راست نمیشود اما با کمک گرما میتوان این خشکی را کاهش داد.
نکته: برای کاهش سفتی و انقباض غیرارادی عضلات که در بعضی از بیماریهای سیستم اعصاب مرکزی، فلج مغزی یا قطع نخاع پیش میآید، میتوان از گرما یا سرمای موضعی کمک گرفت. با این حال اثر سرما در این موارد پایدارتر از گرماست.
سرمادرمانی طولانیمدت و خطر آسیب بافتی
سرما بهتر است 15 تا 20 دقیقه و گرما برای 20 تا 30 دقیقه روی موضع قرار گیرد. استفاده طولانیمدت از سرما ممکن است خونرسانی به بافت را مختل کند و باعث نکروز (مرگ بافت) شود. بعضیها عادت دارند از تشک گرمایشی برقی استفاده کنند و با آن بخوابند که این مورد نیز توصیه نمیشود بلکه در صورت پایدار بودن درد، استفاده از گرمای موضعی را میتوان با فواصل یک تا دو ساعته تکرار کرد. دمای مناسب سرما باید بین 0 تا 4 درجه سانتیگراد و گرما بین 41 تا 42 درجه سانتیگراد باشد. استفاده از وسایل سرمایشی با دمای پایینتر از صفر درجه (وسایل سرمایشی غیردرمانی مانند یخهای خشک) نیز اصلا توصیه نمیشود زیرا با خطر یخزدگی عضو همراه هستند. توجه داشته باشید که وسایل سرمایشی و گرمایشی را نباید مستقیم روی پوست قرار داد بلکه باید حتما از یک لایه محافظتی میان پوست و وسیله استفاده کرد. همچنین در مناطقی که عصب سطحی از زیر پوست عبور میکند (مثل کنار خارجی زانو، سر استخوان نازکنی یا گوشه داخلی آرنج) هیچوقت نباید از سرما استفاده کرد زیرا میتواند به عصب آسیب برساند.
وقتی سرما به کمک گرما میآید
التهابهایی که مزمن میشوند، به درمان سختتر جواب میدهند. در این موارد میتوان برای تسکین درد از سرما و گرما پشت سر هم (Contrast bath) استفاده کرد. به این صورت که ابتدا سرمای موضعی به کار میرود، سپس باید وسیله سرمایشی را از روی پوست برداشت و 15 تا 20 دقیقه صبر کرد تا حس پوست کاملا بازگردد. بعد از آن نیز از گرما استفاده میکنیم. در واقع، ابتدا با کمک سرما، جریان خون و میزان مواد التهابی در بافت کاهش پیدا میکند، سپس گرما گردش خون را افزایش میدهد و مواد التهابی باقیمانده در بافت را شستشو میدهد. درست مانند اینکه یک پمپ خون زیر پوست قرار داشته باشد. این شیوه معمولا برای کاهش درد و التهاب بخش خارجی آرنج (بیماری آرنج تنیس بازان) یا بعضی تاندونیتهای مفصل شانه (التهاب تاندون همراه با پارگیهای میکروسکوپی) و سایر التهابهای مزمن به کار میرود. در صورت لزوم نیز میتوان آن را با فواصل 1 تا 2 ساعته تکرار کرد.