علل ترشحات پشتحلق در گفتوگو با دکتر بابک ساعدی متخصص گوش و حلق و بینی
که من خموش ولی پشت حلق من غوغاست!
ستاره محمد
ترشح پشت حلق و افزایش آن یکی از شایعترین دلایل مراجعه افراد به متخصصان گوش و حلق و بینی محسوب میشود. این وضعیت معمولا آزاردهنده است و باعث گرفتگی صدا، سرفه و خارش گلو میشود؛ طوری که فرد مجبور است مدام صدای خود را صاف کند. این ترشحات اغلب با پایان دوره درمان به اندازه طبیعی و معمول خود باز میگردند اما گاهی اوقات مداومت پیدا میکنند و باعث میشوند فرد همواره احساس خشونت صدا داشته باشد. در چنین مواردی ممکن است افکاری مانند ابتلا به بیماریهای جدیتری مثل سرطان حنجره به ذهن خطور کند، به خصوص اگر رنگ، طعم و بوی ترشحات تغییر کرده باشد، اما دکتر بابک ساعدی، متخصص گوش و حلق و بینی و فلوشیپ جراحی پلاستیک صورت، این نگرانی را بیمورد میداند. به گفته این دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران، تغییر در ترشحات پشت حلق، حجم یا رنگ و بوی آن علل بسیار متعددی دارد؛ از سیگار گرفته تا آلرژیهای تنفسی، عفونتها، داروها و...
سلامت: ترشحات پشت حلق چگونه تولید میشوند و چه مکانیسمی دارند؟
مخاط بینی و سینوسها بهطور طبیعی دارای ترشحاتی هستند که باعث تمیز شدن راههای تنفسی فوقانی میشوند. به عبارت دیگر مژکهای موجود در این نواحی تمام اجسام خارجی، آلودگیهای هوا و مواد سمی را با ترشحات خود از روی مخاط پاک میکنند. جهت حرکت این مژکها به سمت سوراخهای خلفی بینی است بنابراین ترشحات از آنجا به شکل بلع دفع میشوند. حال اگر به هر علتی در حرکت مژکها اختلال ایجاد شود یا ترشحات آنها کیفیت مناسب را نداشته باشد، فرد احساس خلط پشت حلق پیدا خواهد کرد. از جمله علل این وضعیت میتوان به التهابات بینی، حساسیتها، سینوزیتها، عفونتها و سایر بیماریهایی اشاره کرد که در کارکرد بینی اختلال ایجاد میکنند. علاوه بر اینها افرادی که در مناطق خشک مثل تهران زندگی میکنند نیز ممکن است بهطور طبیعی دچار افزایش ترشحات بینی و پشت حلق شوند که این حالت در مقابله با خشکی هوای تنفسی ایجاد میشود. اگر هم این خشکی همراه با یک عفونت مثل سرماخوردگی باشد، طبیعی است که ترشحات تشدید میشوند. بهطور کلی افزایش ترشحات پشت حلق درجات متفاوتی دارد؛ برای مثال بعضی افراد در تمام طول روز و بعضی دیگر فقط هنگام خواب دچار آن میشوند. برخی ترشحات نیز الگوی فصلی دارند و فقط در فصل سرما افزایش پیدا میکنند. در هر صورت برای هریک از این موارد علل مختلفی مطرح است که عمده آنها از داخل بینی نشات میگیرند.
سلامت: علت افزایش خلط از چه راههایی قابل تشخیص است؟
در خیلی از موارد برای تشخیص بهتر لازم است اندوسکوپی سینوس انجام شود. در این روش با دوربین وارد بینی و سینوس میشویم و منشا ترشحات را پیدا میکنیم. به این ترتیب بیماری فرد مشخص میشود و مورد درمان قرار میگیرد.
سلامت:چگونه میتوان افزایش خلط ناشی از حساسیت تنفسی و سینوزیت را برطرف کرد؟
یکی از شایعترین دلایل افزایش خلط گلو، حساسیتها هستند که ممکن است در 25 تا 30 درصد از افراد اتفاق بیفتند. این حساسیتها داخل بینی خود را به شکل عطسه، آبریزش بینی و خلط ته حلق نشان میدهند. برای درمان آنها نیز اگر به صورت فصلی باشند باید فقط در فصل و اگر دائمی باشند باید همیشه دارو مصرف شود. دومین دلیل شایع افزایش خلط گلو، سینوزیت است که خود به 2 گروه حاد و مزمن تقسیمبندی میشود. درمورد سینوزیت حاد یک دوره مصرف کوتاهمدت 10 تا 14 روزه آنتیبیوتیک در کنار شستشوی بینی و بقیه درمانها به رفع خلط گلو کمک میکند. اما درمان سینوزیت مزمن یک مقدار طولانیتر است و حداقل 3 تا 6 هفته طول میکشد. از طرفی درمان آن ممکن است پاسخ 60 تا 70 درصدی داشته باشد بنابراین بعضی بیماران به جراحی آندوسکوپی سینوس نیاز پیدا میکنند.
سلامت: آیا انحراف بینی با افزایش خلط گلو در ارتباط است؟
انحراف بینی به خودی خود نمیتواند باعث افزایش ترشحات بینی و خلط شودلکه زمینهساز سینوزیت است و سینوزیت باعث افزایش این ترشحات میشود بنابراین چنین تصوری که ترشحات بینی و خلط با عمل جراحی انحراف بینی رفع میشود، کاملا غلط است و این عمل بهطور مستقیم هیچ تاثیری در بهبود ترشحات بینی نمیگذارد.
سلامت: چرا افرادی که دچار مشکلات معده هستند بیشتر دچار خلط گلو میشوند؟
به غیر از اختلالات مربوط به بینی، برخی بیماریهای دیگر نیز میتوانند باعث افزایش خلط گلو شوند. یکی از این موارد ریفلاکس خارج از مری و برگشت محتویات اسیدی معده به حلق و حنجره است. درواقع این مواد اسیدی ممکن است به خلف بینی گسترش پیدا کنند و به شکل واکنشی باعث افزایش ترشحات پشت حلق شوند. این ترشحات حجم خیلی زیاد و حالت چرکی ندارند اما تا مشکل معده و ریفلاکس برطرف نشود، خلط گلو نیز کاهش نمییابد.
سلامت: آیا سیگار و قلیان حجم ترشحات پشت حلق را افزایش میدهند؟
سیگار و قلیان از 2 راه میتوانند باعث افزایش خلط ته حلق شوند؛ مورد اول اینکه بیماریهای سینوزیت و حساسیت هر دو با مصرف دخانیات تشدید و تقریبا به درمان مقاوم میشوند. از طرفی ترشحات فیزیولوژیک بینی برای بیرون راندن مواد سمی حاصل از دود سیگار و قلیان افزایش مییابد بنابراین مصرفکنندگان دخانیات به شکل تشدیدیافته دچار خلط گلو میشوند.
سلامت: مصرف کدام موادغذایی و داروها باعث افزایش خلط گلو میشود؟
رینیت (التهاب بینی) غیرآلرژیک یکی دیگر از دلایل افزایش خلط ته حلق است مواجهه با مواد تحریککننده مانند سموم شیمیایی و آلودگی هوا یا مصرف خوراکیهایی مثل فلفل و ادویهجات از عوامل تاثیرگذار بر این رینیتها هستند. 2 گروه بزرگ از داروها نیز میتوانند با تشدید رینیتهای غیرآلرژیک باعث افزایش خلط گلو شوند؛ گروه اول داروهای کاهنده فشارخون و گروه دوم داروهای تاثیرگذار بر هورمونهای بدن از جمله داروهای ضد بارداری، ضد افسردگی و داروهای اعصاب. در واقع این داروها ممکن است بر نوروترانسمیترهای مربوط به بینی تاثیر بگذارند و ترشحات حلق را افزایش دهند.
سلامت: خشکی بینی و کاهش ترشحات پشت حلق چه علتی میتواند داشته باشد؟
ترشحات بینی و حلق ممکن است به چند علت کاهش پیدا کند در زمان قدیم که جراحی بینی خیلی معمول نبود عفونتهای داخل بینی بیشتر اتفاق میافتاد. این عفونتها نیز خود باعث کاهش ترشحات بینی یا رینیت آتروفیک میشدند. البته این بیماری بیشتر در مناطقی شایع بود که سطح بهداشتی پایینی داشتند. امروزه با اینکه آمار جراحیهای بینی افزایش یافته است اگر جراح از تکنیک مناسب استفاده نکند و اجزای طبیعی داخل بینی برداشته شوند، باز هم ممکن است فرد به صورت ثانویه دچار احساس خشکی بینی و کاهش ترشحات ته حلق شود.
سلامت: آیا رنگ و طعم خلط خبر از بیماری خاصی میدهد؟
خلط در حالت عادی نباید وجود داشته باشد. در مورد حساسیتها و رینیتهای غیرآلرژیک نیز ترشحات باید شفاف و بدون بو باشند. البته رنگ خلط خیلی قابلافتراق نیست اما ترشحات زرد، سبز، قهوهای و خاکستری رنگ و بدبو میتوانند نشانه وجود چرک باشند که این حالت بیشتر درمورد سینوزیت مطرح است. گاهی اوقات افراد شکایت میکنند که داخل خلطشان خون هم دیده میشود. هرچند این عامل مهم است و باید بررسی شود اما شایعترین علت آن همان سینوزیت است. البته خلط خونی اگر همراه با ترشحات خونی داخل بینی باشد به احتمال زیاد بر اثر عوامل خون دماغ ایجاد شده است. ترشحات ته حلق در بعضی موارد به شکل جسم خارجی نیز احساس میشوند. این حالت بیشتر در کودکانی رخ میدهد که ممکن است اجسام خارجی را داخل بینیشان کرده باشند.