امسال مراسم روز جهانی مبارزه با دخانیات و هفته ملی بدون دخانیات نسبت به سالهای گذشته پربارتر برگزار شد. وزارت بهداشت میان محصولات دخانی، تمرکزش را بر قلیان گذاشت و نسبت به افزایش مصرف قلیان در خانوادهها و جوانان و نوجوانان ایرانی هشدار داد. در همین راستا، کمپین گلدانها را قلیان کنیم نیز با مشارکت هنرمندان تشکیل شد. حتی کلیپها و تیزرهایی که برای آگاه کردن مردم از مضرات قلیان و سیگار ساخته شده بود، یک سر و گردن از محصولات مشابه سالهای قبل بالاتر بود. نمونه آن هم ساخت کلیپ انیمیشنی با صدای عادل فردوسیپور، در مورد سرطانزایی مواد دخانی و تاثیراتی که قلیان میتواند ایجاد کند. این کلیپ هفته گذشته از برنامه پربیننده نود نیز پخش شد. البته اطلاعرسانی در مورد محصولات دخانی بهویژه قلیان نباید فقط مختص روز جهانی بدون دخانیات باشد بلکه آگاه کردن مردم به یک روند مستمر و تاثیرگذار نیاز دارد. وزارت بهداشت در روز جهانی زندگی بدون دخانیات با برگزاری همایشی از دستاندرکاران مبارزه با دخانیات تجلیل کرد و مسوولان وزارت بهداشت ضمن بررسی چالشهای موجود در این عرصه بر افزایش قیمت سیگار تاکید کردند.
بازار مواد دخانی در کشور سودآورترین بازار اقتصادی است و عده زیادی تجارت مرگ میکنند و سم میفروشند که مردم دچار سرطان شوند. معاون بهداشتی وزارت بهداشت، ابتدا با بیان این مطلب، به بازار پرسود محصولات دخانی اشاره کرد و گفت: «متاسفانه تجار واردکننده، تولیدکننده و عرضهکنندگان دخانیات دنبال منافع خود هستند، بهگونهای که یک بسته سیگار400 تومان هزینه تولید دارد ولی نرخ فروش آن چند برابر این رقم است.» دکتر علیاکبر سیاری با تاکید بر اینکه هیچ بازار اقتصادیای در کشور این اندازه سودآور نیست، توضیح داد: «ایران تمام تلاش خود را برای کاهش مصرف دخانیات در کشور انجام میدهد، اما در رنکینگ سازمان بهداشت جهانی جایگاه ایران و سومالی از نظر سود بالای دخانیات، یکسان بود. هر زمان که وزارت بهداشت، تلاش میکرد حرکتی را در زمینه افزایش قیمت محصولات دخانی انجام دهد، با کلمه «افزایش قاچاق» تمام فعالیتها را خنثی میکردند.»
توجیه تولیدکنندگان محصولات دخانی، بیکاری کارگر ان است!
معاون بهداشت وزارت بهداشت تصویب پروتکل مبارزه با قاچاق دخانیات و ساماندهی مالیات آن را اقدام مثبتی ذکر کرد و گفت: «با این وجود ما هنوز نسبت به سایر کشورهای همسایه عقب هستیم. راهکار افزایش قیمت دخانیات، افزایش تعرفه و مالیات بر آن بود که با حمایتها در سال 94 موفق شدیم در این زمینه قدمی رو به جلو برداریم.» سیاری در ادامه اطلاعرسانی و محدودیت در عرضه مواد دخانیات برای مبارزه با آن را کافی ندانست و افزود: «قاچاقچیها میگویند تعطیلی صنعت دخانیات 7 هزار کارگر و 10 هزار کشاورز را بیکار میکند. راهحل این موضوع تغییر خط تولید و ایجاد شغل جدید است. چه ضرورتی دارد که هکتارهای زیادی از این سرزمین زیر کشت تنباکو باشد؟»
90 درصد موارد اعتیاد به سیگار قبل از 19 سالگی شروع میشود
مصرف سیگار در زنان 6 درصد و در مردان 20 درصد است، اما قلیان امروز به یک پرستیژ و تفریح برای خانوادهها تبدیل شده است. همچنین 80 تا 90 درصد موارد اعتیاد به سیگار از سنین کمتر از 19 سال آغاز شده است.
معاون بهداشتی وزارت بهداشت در ادامه حرفهایش نگرانی اصلی در مورد مصرف دخانیات را افزایش مصرف قلیان در خانوادهها ذکر کرد و از بررسیهای اخیر وزارت بهداشت در مورد قلیانهای مصرفی سخن گفت: «تنباکوهای معطر که این روزها خیلی شایع شده، سرطانزا هستند و طبق گزارشات رسیده، در این تنباکوها فلزات سنگین مشاهده شده است. فروشندگان قلیان یا مرگفروشان برای داغتر کردن بازار خود مواد روانگردان نیز به قلیانها اضافه و به جای آب از الکل استفاده میکنند. سال گذشته وزارت بهداشت چند محل را شناسایی کرد که هنگام سرو قلیان به آن حشیش و شاهدانه اضافه میکردند.» به گفته این مقام مسوول در وزارت بهداشت، جریانی در کشور وجود دارد که جوانان و نوجوانان را معتاد میکند و با رواج مصرف مواد روانگردان این اتفاق سریعتر میافتد زیرا مصرف موادمخدر سنتی 10 تا 15 سال زمان میبرد که فرد را زمینگیر و کارتنخواب کند، اما مخدرهای صنعتی با سرعت بیشتری فرد را زمینگیر میکند.
دکتر خسرو صادقنیت، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت نیز در ادامه همایش روز جهانی مبارزه با دخانیات، تصویب پروتکل مبارزه با قاچاق دخانیات را یک گام اساسی برای شروع مبارزه با دخانیات دانست و به اقدامات جدید وزارت بهداشت برای کنترل دخانیات اشاره کرد: «ورود خدمات مشاوره ترک دخانیات به شبکه بهداشت و درمان کشور از جمله اقدامات سال گذشته وزارت بهداشت در حوزه کاهش مصرف دخانیات بود. همچنین ساماندهی عرضه دخانیات و اجرای برنامه کنترل قاچاق از جمله برنامههای امسال این وزارتخانه است.»
مصرف قلیان آن هم دورهمی و گروه جمعی و خانوادگی انگار دلپذیرتر است و بسیاری از خانوادهها بدون سختگیری نسبت به مصرف قلیان تصور میکنند، قلیان مضرات سیگار را ندارد و به راحتی آن را در میهمانیها و جشنهای خود استفاده میکنند. این اتفاق چه عواقبی میتواند داشته باشد؟ رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت درحاشیه این همایش در گفتوگو با «سلامت» در مورد نگرانیهایی که در خصوص مصرف قلیان وجود دارد، گفت: «بیخطر بودن قلیان نسبت به سیگار ترفندی است که تولیدکنندگان محصولات دخانی به کار میبرند، در صورتی که بررسیهای ما عکس این ادعا را نشان داده است. به طور مثال در تنباکوهای معطر بدترین نوع تنباکوها استفاده میشود و به آن مواد معطر زده میشود تا قابلاستفاده باشد و از آن نگرانکنندهتر این است که 70 تا 80 درصد تنباکو به اصطلاح معطر اصلا تنباکو ندارد و در آن مواد شیمیایی صنعتی به کار رفته که اغلب از حلالهای آروماتیک است و سرطانزا هستند.» دکتر صادقنیت با بیان اینکه در این حلالها ترکیبات سرطانزا مانند بنزن و ترکیبات آن وجود دارد، توضیح داد: «بنزن میتواند در عرض 3 سال سرطان خون ایجاد کند و خطر سرطان را به شدت افزایش میدهد. البته این مساله به آن معنا نیست که هر کس قلیان بکشد، سرطان خواهد گرفت، اما بنزن مادهای است که سرطانزایی آن ثابت شده است.» به گفته این مقام مسوول در وزارت بهداشت، 4 ردهبندی برای سرطانزا بودن مواد از سوی سازمان جهانی بهداشت اعلام شده که از 1 تا 4، میزان سرطانزا بودن آن کم میشود. بنزن جزو موادی است که در رتبههای نخست سرطانزایی قرار دارد.
رابطه قلیانهای خانوادگی و بیماریهای جمعی
دکتر صادقنیت گفت: «نگرانی دوم در مورد قلیان این است که در فضاهای سربسته مانند خانه یا رستورانها به طور گروه جمعی مصرف میشود و افرادی که خودشان قلیان نمیکشند نیز در معرض دود گروه دوم قرار دارند. در حقیقت، هر فردی که یک وعده قلیان میکشد، انگار 100 نخ سیگار یعنی 5 پاکت سیگار مصرف کرده و فردی که کنار این فرد نشسته، انگار نصف پاکت سیگار مصرف کرده، بنابراین افرادی که همجوار با افراد قلیانی هستند نیز آسیب میبینند.»
دود قلیان در خانه میماند
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت به ابعاد دیگر مضرات مصرف قلیان در خانه نیز اشاره کرد: «وقتی قلیان در خانه مصرف میشود، دود آن روی وسایل خانه مثل فرش، مبل و میز مینشیند که به آن دود گروه سوم گفته میشود. دود گروه سوم در تماس پوست به آن جذب میشود و در این شرایط نگرانی در مورد کودکان و افراد سالمند وجود دارد. مطالعات ما نشان داده 90 درصد افراد سیگاری در سنین زیر 18 سال با دود سیگار یا قلیان به طور غیرمستقیم مواجه بودهاند، بنابراین ما نگران نسل آینده هستیم که با این روند به محصولات دخانی گرایش پیدا کنند.» در ادامه این همایش خانم شادرخ سیروس، کارشناس فنی سازمان جهانی بهداشت، پیام مدیر کل مدیترانه شرقی، دکتر علاءالدین الوان را خواند که در این پیام بر سادهسازی پاکتهای سیگار به گونهای که فقط حاوی پیامهای بهداشتی باشد، تاکید شد. همچنین در این همایش از دکتر محمد کیاسالار، سردبیر هفتهنامه «سلامت»، به دلیل سرودن ترانهای با مضمون ترک دخانیات تجلیل شد. این قطعه که موسیقی آن توسط ستار اورکی (آهنگساز فیلمهایی مانند «جدایی نادر از سیمین» و «فروشنده») تهیه و تنظیم شده بود، در همین مراسم با صدای مهرداد شهسوارزاده (خواننده پاپ) اجرا و رونمایی شد.
مهدیه آقازمانی