بهترین زمان استفاده از گل گاوزبان چه وقتی است؟ بهتر است چه موادی به آن اضافه شود؟ آیا باید آن را دم کرد یا باید جوشاند؟

پاسخ دکتر محمدحسین صالحی‌سورمقی، متخصص فارماکوگنوزی و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی تهران:

    گل‌گاوزبان یک دمنوش آرامبخش است بنابراین بهترین زمان برای مصرف آن در ساعات پایانی شب و قبل از خواب است. برای اینکه قدرت اثر دارویی گل‌گاوزبان افزایش پیدا کند به آن لیموعمانی اضافه می‌کنند. اضافه کردن لیموعمانی که واریته‌ای از لیمو است، رنگ دمنوش گل‌گاوزبان را قرمز و خوش‌رنگ و آن را خوش‌طعم‌تر می‌کند. از قدیم‌ در ایران گل‌گاوزبان را با لیموعمانی مصرف می‌کرده‌اند. ضمن اینکه لیموعمانی هم به تنهایی آثار ضداسترس و آرامبخشی دارد.

در نتیجه ترکیب این 2 با هم اثرشان را تقویت می‌کند. البته دانه‌های سیاهرنگی داخل لیموعمانی وجود دارد که به شدت تلخ هستند. این دانه‌ها حتما باید بعد از شکستن لیموعمانی از داخل آن خارج شوند تا دمنوش گل‌گاوزبان را تلخ نکنند. با توجه به اینکه طبع گل‌گاوزبان و لیموعمانی هر 2 سرد است، معمولا مقداری نبات هم به‌عنوان مصلح به آنها اضافه می‌کنند تا طبیعت دمنوش خنثی شود. نکته دیگر اینکه، رنگ دمنوش گل‌گاوزبان مربوط به ترکیبات آنتوسیانین آن است.

آنتوسیانین‌ها با حرارت زیاد می‌شکنند و بی‌رنگ و بی‌خاصیت می‌شوند، بنابراین به هیچ‌وجه نباید گل‌گاوزبان را روی حرارت مستقیم قرار داد تا به مرحله جوش برسد بلکه باید آب جوش را روی گل‌گاوزبان ریخت و سپس قوری را در حرارت غیرمستقیم روی کتری یا سماور با شعله کم دم کرد. زمان دم کشیدن معمولا 20 دقیقه است.

هفته نامه سلامت/578

این که چگونه می‌توان مقاومت بدن را در زمان آلودگی هوا بالا برد و از عوارض این معضل بر روی سلامتی انسان پیشگیری کرد...

هر یک از مزه‌ها در طب سنتی، دارای مزاج خاصی هستند و افراد باید بر طبق مزاج خود به میزان متعادل مصرف کنند.

 کثیرالغذا: این نوع غذاها مقادیر زیادی اخلاط و همچنین انرژی زیادی تولید می‌کنند و در صورت مصرف آنها بدن تا زمان قابل توجهی سیر می‌شود.

قلیل الغذا: غذایی که انرژی کمی می‌دهد و بیشتر شکم پر کن است.

نکته

لازم به ذکر است که متخصصان تغذیه امروزی تمام مطالب ارائه شده در طب سنتی قدیم را قبول ندارند. به عنوان مثال در طب سنتی مصرف ماست و ترشی را مضر می‌دانستند که امروزه معتقدند مشکلی برای مصرف ندارند. مثال دیگر نوشیدن چای سالم (بدون مواد افزودنی) است که برای اکثریت افراد مناسب دانسته می‌شود. بنابراین ممکن است مطالبی تحت عنوان طب سنتی در این مقاله و مقالات مشابه در این مجله ارائه شود که از دیدگاه علم امروزی تغذیه قبول نشود.

جدول اقسام هجده‌گانه غذا از دیدگاه طب سنتی ادامه مطلب...

در صورت ابتلای بچه‏ های 4 یا 5 ساله به مسمومیت ‏های غذایی چه تغییرهایی باید در برنامه غذایی آنها ایجاد کرد و در وعده ‏های ناهار و شام چه غذاهایی برایشان پخت؟

پاسخ دکتر کوروش جعفریان، متخصص تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران:

معمولا کودکان با مسمومیت غذایی دچار اسهال و استفراغ می‌شوند. این مساله باعث می‌شود، هم بسیاری از مواد غذایی خورده شده و هم الکترولیت‌های مفید مانند سدیم و پتاسیم از بدن دفع شود. در نتیجه باید در دوره نقاهت غذاهایی به کودک داد که مواد از دست داده را جبران کند. از سوی دیگر، کودکی که دچار مسمومیت می‌شود بی‌اشتها یا کم‌اشتها شده و توانی برای خوردن مواد غذایی ندارد، بنابراین باید به‌تدریج و به‌طور آهسته به کودک کمک‌ کرد تا به رژیم‌ عادی قبل از مسمومیتش برگردد.

در این شرایط بهترین راهکار استفاده از محلول‌های مایع حاوی آب و الکترولیت‌ها از جمله ORS است. اگر کودک بتواند با ترفندهای مختلف محلول ORS را بنوشد، آب و املاح از دست رفته بدنش به‌تدریج به حالت طبیعی خود باز خواهد گشت.

علاوه بر این، درجه حرارت غذایی که به کودک داده می‌شود هم مهم است. بسیاری از کودکان نمی‌توانند درجه حرارت بالا یا خیلی پایین ‌غذاها را تحمل کنند بنابراین مادر باید ذائقه و علاقه کودک را در نظر بگیرد و درجه حرارت غذا را مطابق با میل او تنظیم کند.

نکته مهم دیگر این است که هنگام اسهال و استفراغ غذاهایی به کودک بدهید که مشکلش را تشدید نکند زیرا برخی غذاها می‌توانند مشکل اسهال یا استفراغ را بدتر کنند.

مثلا نتایج مطالعه‌ها نشان می‌دهد استفاده از محصولات لبنی یا نوشابه‌های گازدار در کودکانی که اسهال دارند می‌تواند تشدیدکننده اسهال باشد، اما برخی مواد غذایی می‌توانند در رفع اسهال موثر باشند که از جمله آنها می‌توان به سیب، موز، نان، برنج و... اشاره کرد.

نکته دیگر استفاده از مکمل‌های غذایی است. نتایج مطالعه‌ها نشان می‌دهد مصرف محصولات پروبیوتیک می‌تواند تا حدودی مشکل اسهال را برطرف کند. این محصولات می‌توانند باکتری‌ها یا فلور طبیعی روده را تقویت کنند و مشکلات گوارشی ایجاد شده را تا حدودی بهبود ببخشند، اما طب سنتی را هم نباید در درمان مسمومیت‌های غذایی نادیده گرفت. استفاده از برخی دمنوش‌‌ها و عرقیات گیاهی می‌تواند در درمان اسهال و استفراغ و رفع مواد از دست رفته بدن موثر باشد.

البته همیشه هم با خوردن مواد غذایی نمی‌توان به نتیجه رسید، گاهی باید از خوردن برخی مواد غذایی پرهیز کرد. مثلا در دوران بیماری و نقاهت باید از مصرف غذاهای چرب و تند که ادویه زیادی دارند، غذاهای پرفیبر مانند سبزی‌های خام، برخی از مغزها، حبوبات، مواد غذایی حجیم، کافئین و آبمیوه‌های صنعتی به‌دلیل دارا بودن موادی مثل سوربیتول، گلوکز، فروکتوز و... که تشدیدکننده اسهال هستند، پرهیز کرد.

هفته نامه سلامت/537

خانمی 38 ساله هستم که شب‌ها خواب خوبی ندارم و بارها از خواب بیدار می‏شوم. به همین دلیل روزها بی‏ حوصله و خواب‏ آلود هستم. آیا می‏ توانم برای خواب بهتر شب ‏ها از داروهای خواب‏ آور استفاده کنم؟

پاسخ دکتر محمدرضا خدایی، روان‌پزشک و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی:

بسیاری از افراد جامعه ما به دلایل مختلفی از بی‌خوابی یا اختلال‌های خواب رنج می‌برند که مشکل بسیاری از آنها با رعایت نکته‌های مربوط به بهداشت خواب، استفاده نکردن از تلفن‌همراه و تبلت در بستر و پیش از خوابیدن، تنظیم ساعت خواب و بیداری، مصرف نکردن مایعات فراوان قبل از خواب، نخوردن غذاهای سنگین و حجیم در وعده شام و نوشیدن خواب‌آورهای طبیعی مانند دم‌‌کرده گل‌گاوزبان، سنبل‌الطیب، بابونه، بیدمشک و... حل می‌شود و نیازی به مصرف داروهای خواب‌آور ندارند بنابراین نباید به صرف اینکه خواب خوبی ندارید به مصرف خودسرانه دارو روبیاورید.

داروها شمشیر دولبه هستند یعنی هم می‌توانند منفعت داشته باشند و هم مضر باشند. برای تجویز یک دارو پزشک ابتدا منافع آن را نسبت به مضراتش می‌سنجد و در صورتی که منافع آن بیشتر باشد مصرف آن را توصیه می‌کند. قطعا اگر داروها با نظر پزشک و درست استفاده شوند بسیار مفید خواهند بود ولی اگر خودسرانه و اشتباه مصرف شوند می‌توانند به فرد آسیب بزنند.

توصیه می‏کنم ابتدا موارد مربوط به بهداشت خوابتان را به‏ طور کامل رعایت کنید و در صورتی که مشکلتان حل نشد برای درمان به کلینیک ‏های اختلال خواب مراجعه کنید.

هفته نامه سلامت/537

رادیو معارف / برنامه خانه مهر / سلسله گفتارهای سلامت در خانواده

با کارشناسی دکتر سیدمهدی میرغضنفری / متخصص طب سنتی