کما به زبان ساده مانند یک خواب طولانی است، با این تفاوت که با تکان دادن یا صدا زدن، فرد از خواب بیدار نمی‌شود. کما در علم پزشکی وضعیتی اورژانسی است که به دلیلی فرد هوشیاری خود را به مدت طولانی از دست می‌دهد. جای امید است که خیلی از بیماران می‌توانند هوشیاری خود را به‌دست آورند و به زندگی برگردند اما برای بازگرداندن آنها به زندگی، به درمان و مراقبت‌هایی حین کما نیاز است.
در قسمت بالای ساقه مغز ساختاری وجود دارد که مسئول هوشیار نگه داشتن انسان است. قشر مغز نیز بخشی از این وظیفه را برعهده دارد. اگر قشر مغز آسیب ببیند هوشیاری بیمار از بین می‌رود. به طور کلی، اگر صدمه‌ای به مغز برسد که نتواند نیاز مغز به انرژی را تامین کند، ارتباط مغز با ساقه مغز قطع و فرد وارد مرحله کاهش هوشیاری می‌شود تا بتواند با همان مقدار خون کاهش‌یافته نیاز مغز را برطرف کند.

       کما به علل مختلفی ممکن است رخ دهد. اختلالات متابولیک در مراحل پایانی بعضی از بیماری‌های کبدی، کلیوی و سرطان‌ها باعث می‌شود بیمار هوشیاری خود را از دست بدهد و وارد کما شود. در ضربه‌های مغزی هم اگر تکان‌های مغز به رابط‌هایی که سلول‌های عصبی را به هم وصل می‌کنند، آسیب بزند، کاهش هوشیاری رخ می‌دهد. بالا رفتن فشار داخل مغز نیز روی تشکیلات هوشیار نگهدارنده ساقه مغز اثر می‌گذارد و باعث اختلال در عملکرد آن و در نهایت کما می‌شود.

       همان‌طور که گفته شد، کما دلایل متنوعی دارد. گاهی با برطرف کردن علت می‌توان هوشیاری بیماران را بازگرداند. مثلا اگر فشار مغز در اثر خونریزی بالا رفته، با کمک عمل جراحی آن حجم از خونریزی برداشته می‌شود تا فشار از روی مغز کم شود یا اگر عاملی مانند از کار افتادن کلیه و ورود سموم داخل خون، باعث کما شده عامل اولیه با دیالیز برطرف می‌شود. خروج زودتر بیمار از کما باعث کاهش عوارض می‌شود. بعضی از بیماران چند سال در کما می‌مانند و برمی‌گردند ولی چنین بیمارانی بعد از بازگشت به ندرت می‌توانند به فعالیت‌های عادی زندگی قبل از کما برگردند و درجاتی از مشکل‌های حافظه‌ای و عملکرد فیزیکی در آنها باقی می‌ماند.

       مشکل‌های رایج بیماران از این قرار است:
• بیماران دچار سفتی مفاصل می‌شوند: بیمارانی که به کما رفته‌اند معمولا به علت ثابت ماندن و بی‌تحرکی دچار انقباض‌های عضلانی می‌شوند. این بیماران بعد از برگشت نمی‌توانند راه بروند و مفاصل‌شان خیلی سفت می‌شود. برای جلوگیری از این عارضه بیمار باید هنگام کما فیزیوتراپی ‌شود.

       • عضلات بیماران تحلیل می‌رود: گاهی به علت استفاده نکردن بیماران از عضلات، عضلات تحلیل می‌روند یا دچار آتروفی می‌شوند. با فیزیوتراپی بیماران می‌توان جلوی آتروفی را گرفت.

       • احتمال بروز زخم بستر زیاد می‌شود: مورد بعدی که در بیماران دیده می‌شود زخم بستر است که به علت تماس طولانی‌مدت بدن با یک سطح صاف ایجاد می‌شود. زخم بستر مستعد عفونت است. برای این بیماران بهتر است از تشک‌های مواج استفاده کرد. حتی باید مدام موقعیت بیمار را تغییر داد تا سطح تماسی بدن از تشک فاصله بگیرد و خون در پوست جریان یابد. زخم بستر در بیماران چاق بیشتر دیده می‌شود.

تغذیه دهانی توصیه نمی‌شود
       تغذیه بیماران باید کنترل شود چون این بیماران قادر به بلعیدن غذا نیستند. غذا باید نیمه‌جامد باشد. برای بیمارانی که به مدت طولانی در کما هستند استفاده از لوله بینی به معده توصیه نمی‌شود. بهتر است مسیری از پوست شکم به معده باز و از آن مسیر به بیمار غذا داده شود.

احتمال عفونت ادراری و تنفسی
       تخلیه ادرار در خیلی از بیماران باید از طریق سوند فولی انجام شود. سوند فولی به مدت طولانی می‌تواند عفونت شدید ادراری ایجاد کند. عفونت‌های تنفسی نیز شایع است. بیشتر بیماران به دلیل مشکل‌های تنفسی به دستگاه وصل هستند. بهتر است راه مستقیمی از طریق سوراخی در گلو ایجاد شود تا با عبور لوله مسیری برای ورود اکسیژن به ریه‌ها باز شود. عفونت ریه به این دلیل است که ترشحات یا استفراغ بیمار باعث بسته شدن مجاری تنفسی و ورود آنها به ریه می‌شود. فیزیوتراپی تنفسی و آزمایش ادرار کمک می‌کند تا عفونت خیلی زود شناخته شود و درمان مناسبی برای آن انجام گیرد.

ممکن است حجم مغز کاهش یابد
       چون سلول‌های مغزی عملکردی ندارند مغز به تدریج کوچک می‌شود. این وضعیت در کمای طولانی دیده می‌شود که خیلی خطرناک است. کوچکی مغز شانس برگشت بیمار را کمتر می‌کند. اگر هم بیمار برگردد با مشکل‌های عدیده ذهنی روبرو خواهد بود. البته بعضی از داروها می‌توانند کارکرد سلول‌های مغزی را حفظ کنند یا شدت عارضه را به حداقل برسانند.

هفته نامه سلامت549