در بدو ورود ویروس اچ‌آی‌وی، تعداد گلبول‌های سفید زیاد است و با از بین رفتن تعدادی از آنها علائمی در بیمار دیده نمی‌شود. با کم شدن مداوم تعداد گلبول‌های سفید که معمولا این روند 2 تا 10 سال هم طول می‌کشد علائم در فرد آشکار می‌شود. یکی از علائم بیماری که پزشک را به شک می‌اندازد، وجود عفونت‌های فرصت‌طلب در بدن بیمار است که در یک فرد سالم نمی‌تواند باعث بروز بیماری شود

چارلی شین: بله، من ایدز دارم!
       هفته گذشته، چارلی شین، هنرپیشه آمریکایی که با بازی در سریال «دو نفر و نصفی» به شهرت و محبوبیت رسیده بود، در یک گفت‌وگوی تلویزیونی اعلام کرد که 4 سال است اچ‌آی‌وی‌مثبت شده. به گزارش خبرگزاری فرانسه، او که سابقه مصرف الکل و مواد مخدر و بی‌بندوباری در زندگی شخصی‌اش داشته، پس از مثبت‌شدن نتیجه آزمایش‌هایش میلیون‌ها دلار حق‌السکوت برای پنهان ماندن این موضوع به افراد مختلف پرداخته است. این بازیگر50ساله در یک تاک‌شوی صبحگاهی در تلویزیون ان‌بی‌سی گفت: «من اینجا هستم که تایید کنم اچ‌آی‌وی مثبت هستم. بله، من ایدز دارم.» او افزود: «پذیرفتن این 3 کلمه (اچ‌آی‌وی) کار سختی است و من در نقطه عطف زندگی‌ام قرار دارم.» شین از 4 سال پیش دریافته که دچار این عارضه است، اما نمی‌داند از چه طریقی این ویروس را گرفته است. او گفت: «تا کنون بیش از 10 میلیون دلار به افرادی که از عفونت من مطلع بودند، پرداخته‌ام.» چارلی شین در دهه 1980 میلادی نقش‌های پررنگی در فیلم «جوخه» درباره جنگ ویتنام و فیلم «وال‌استریت» همراه با مایکل داگلاس بازی کرد. او هنگامی‌که برای نخستین‌بار احساس بیماری کرد، دچار سردردهای شدید و تعریق غیرطبیعی شده بود؛ به‌طوری‌که در طول شب، بالش و بسترش خیس می‌شد. او خودس فکر می‌کرد تومور مغزی گرفته ولی آزمایش‌هایش نشان داد که او به اچ‌آی‌وی/ایدز مبتلا شده است. حالا او بنا به گفته خودش به نقطه عطف زندگی‌اش رسیده و می‌خواهد سبک زندگی دیگری در پیش گیرد تا سلامتش را حتی‌الامکان حفظ کند.

       هر ویروسی که وارد بدن می‌شود به بافت یا عضو خاصی از بدن تمایل بیشتری دارد؛ مثلا ویروس سرماخوردگی معمولا در حلق ما گیرنده دارد و به همین دلیل بیماران سرماخورده دچار خارش گلو، سرفه و... می‌شوند. گیرنده‌های ویروس اچ‌آی‌وی/ایدز هم روی گلبول‌های سفید سوار می‌شوند و اگر فعالیت ویروس‌ها قطع نشود، بیمار وارد مرحله جدی بیماری موسوم به ایدز می‌شود و در نهایت، در صورت عدم درمان، جانش را از دست می‌دهد. این بیماری هزینه زیادی نیز بر دوش سیستم بهداشتی-درمانی کشور می‌گذارد. در زیر ذره‌بین این هفته در آستانه روز جهانی ایدز با دکتر حمید عمادی، متخصص بیماری‌های عفونی و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران، درباره شیوه‌های جلوگیری از ورود ویروس به بدن و راهکارهای ایستادگی در مقابل آن پس از ابتلا به ایدز گفت‌وگو کرده‌ایم.

سلامت: در بیماری ایدز، ویروس کدام سلول‌ها را هدف می‌گیرد؟
       در این بیماری لنفوسیت‌ها که نوعی از گلبول سفید و مسوول مقابله با ویروس‌ها هستند به‌عنوان گیرنده عمل می‌کنند. ویروس روی گلبول‌هایی می‌چسبد که گیرنده‌ای به نام سی دی 4 دارند، وارد گلبول می‌شود و شروع به تکثیر و تخریب آنها می‌کند.

سلامت: آیا ویروس از همان بدو ورود فعالیت خود را شروع می‌کند؟
       بله، ویروس از همان بدو ورود به بدن فعال است و برای اینکه بتواند بدن را ضعیف کند باید گلبول‌ها را از بین ببرد. این کار به‌طور تدریجی انجام می‌شود. در بدو ورود ویروس اچ‌آی‌وی، تعداد گلبول‌های سفید زیاد است و با از بین رفتن تعدادی از آنها علائمی در بیمار دیده نمی‌شود. با کم شدن مداوم تعداد گلبول‌های سفید که معمولا این روند 2 تا 10 سال هم طول می‌کشد علائم در فرد آشکار می‌شود. یکی از علائم بیماری که پزشک را به شک می‌اندازد، وجود عفونت‌های فرصت‌طلب در بدن بیمار است که در یک فرد سالم نمی‌تواند باعث بروز بیماری شود.

سلامت: مگر در آزمایش بیماران سطح گلبول‌های سفید چقدر پایین می‌آید؟
       در آزمایش سطح لنفوسیت سی دی 4 اندازه گرفته می‌شود که در حالت طبیعی باید حدود 2000 عدد در هر میلی‌متر مکعب خون باشد. وقتی مقدار از 200 واحد کمتر می‌شود، عفونت‌های فرصت‌طلب دست به کار می‌شوند. وقتی تعداد لنفوسیت سی دی 4 به کمتر از 200 می‌رسد، می‌گوییم بیمار از مرحله اچ‌آی‌وی مثبت وارد فاز بیماری ایدز شده است. ایدز مراحل آخر و وخیم بیماری است. تا 2 دهه اخیر بیمارانی که وارد این مرحله می‌شدند، فوت می‌کردند.

سلامت: چند روز بعد از ورود ویروس به بدن می‌توان آن را شناسایی کرد؟
       آزمایش نمی‌تواند عملا ویروس را شناسایی کند ولی بدن، آنتی‌بادی یا پادزهری علیه ویروس می‌سازد که با آزمایش قابل‌شناسایی است. اگر در بدن بیمار، آنتی‌بادی وجود داشته باشد با روشی به نام الیزا می‌توان وجود ویروس در بدن را تایید کرد. این آزمایش بسیار ارزان است و افرادی که به وجود این ویروس در بدنشان مشکوک هستند می‌توانند آن را انجام دهند اما ویروس 3 هفته و گاهی هم تا 3 ماه با آزمایش تشخیص داده نمی‌شود چون بدن انسان فرصت ساخت آنتی‌بادی یا پادزهر را پیدا نکرده است.

سلامت: اگر کسی مقاربت جنسی مشکوکی طی چند روز اخیر داشته باشد، آیا راهی وجود دارد که خیلی زودتر از وجود ویروس در بدنش مطلع شود؟
       روش آزمایشی دیگری هم وجود دارد که ویروس را 12 تا 14 روز بعد از ورود به بدن تشخیص می‌دهد. این روش دقیق‌تر پی‌سی‌آر (PCR) نام دارد که گران‌تر از روش الیزاست. معمولا برای افرادی که به پزشک مراجعه می‌کنند همان تست الیزا درخواست می‌شود. PCR وقتی درخواست می‌شود که خود بیمار بخواهد و توان مالی‌اش را داشته باشد یا وقتی که بیمار اچ‌آی‌وی مثبت است و می‌خواهیم از شمارش ویروس مطلع شویم تا مرحله بیماری مشخص و در صورت لزوم درمان آغاز شود. البته در آمریکا برای غربالگری از PCR استفاده می‌شود ولی در کشور ما معمول نیست.

سلامت: درباره روش‌های جدید درمان ایدز برای ما بگویید.
       بیماری ایدز درمان دارد ولی درمانش قطعی نیست. درمان آن مانند درمان دیابت است که با مصرف دارو و انسولین کنترل می‌شود ولی اگر دارو مصرف نشود، میزان قند خون افزایش می‌یابد. دارو میزان ویروس در خون را تقریبا به صفر می‎‌رساند اما دارو اصلا نباید قطع شود چون باعث عود ویروس خواهد شد.

سلامت: تفاوت درمان امروزی با درمان‌های قدیمی‌تر چیست؟
       قبلا داروهای ایدز گران و پرعارضه بود و در دسترس همگان هم قرار نداشت. بیماران مجبور بودند روزی 10 دارو مصرف کنند. داروها فقط برای بیمارانی که لنفوسیت سی دی 4 کمتر از 200 داشتند و وارد فاز ایدز شده بودند، تجویز می‌شد اما کم‌کم داروهایی وارد بازار شد که عارضه کمی داشتند. 10 دارو به 3 دارو رسید و در حال حاضر همان 3 دارو هم در یک دارو ادغام شده است. تعداد دارویی که شرکت‌ها تولید کردند نیز بیشتر شد و بیماران راحت‌تر به دارو دسترسی پیدا کردند. اینجا بود که پزشکان تصمیم گرفتند قبل از ورود بیمار به مرحله ایدز درمان را شروع کنند یعنی وقتی که لنفوسیت سی دی 4 کمتر از 350 است. مدتی بعد محققان درباره شروع مصرف دارو به نتیجه دیگری رسیدند؛ اینکه دارو را وقتی تجویز کنند که لنفوسیت سی دی 4 بیمار بین 350 تا 500 است. در مقالات جدیدی که در سال 2016 چاپ خواهد شد قرار بر این است که به همه بیماران و با هر سطح لنفوسیت سی دی 4 دارو داده شود.

سلامت: با قطع دارو ویروس دوباره به گلبول‌ها حمله‌ور خواهد شد؟
       داروها فقط می‌توانند ویروس موجود در خون را از بین ببرند و ویروس‌ها همچنان در دل لنفوسیت‌ها پنهان هستند یا به عبارتی عقب‌نشینی کرده‌اند. با قطع دارو ویروس‌ها دوباره از لانه خود بیرون خواهند آمد. دارو باعث می‌شود سیستم ایمنی بیمار قوی شود و بیمار زندگی عادی مشابه با افراد سالم داشته باشد.

سلامت: بعضی از بیماران همسر دارند. آیا احتمال انتقال به همسر با وجود درمان مناسب وجود دارد؟
       بیمار ناقل اچ‌آی‌وی در هر شرایطی ممکن است ویروس را به همسر خود انتقال دهد ولی هر چه میزان سی دی 4 بیمار کمتر باشد، احتمال انتقال ویروس از طریق مقاربت بیشتر است. سی دی 4 پایین به معنای این است که تعداد ویروس در خون بالاست. البته یکی از سیاست‌های تجویز دارو این است که سطح ویروس را در خون بیمار پایین و احتمال انتقال به دیگران را کمتر کنیم که می‌تواند به‌عنوان یک روش پیشگیری از ایدز باشد.

سلامت: زنان مبتلا به ایدز می‌توانند باردار شوند؟
       قبل از اقدام به بارداری بیمار حتما باید با پزشک مشورت کند. دارویی که تجویز می‌شود در واقع ترکیبی از 3 قرص است که یکی از آنها برای جنین مضر است. در یکی-دو ماه اول بارداری این دارو باید حذف شود. احتمال انتقال به جنین با درمان بسیار کم است.

سلامت: بیماران همیشه باید تحت‌نظر پزشک باشند؟
       بله چون داروها رایگان در دسترس بیماران قرار می‌گیرد و بیماران باید برای دریافت دارو به پزشک یا مراکز بهداشتی به نام مرکز مشاوره بیماری‌های رفتاری که در همه شهرها وجود دارد، مراجعه کنند. گاهی ویروس نسبت به دارو مقاوم می‌شود که در این مواقع دارو باید عوض شود.

هفته نامه سلامت549