چندی پیش، خبری مبنی بر نقش پررنگ تغذیه و الگوهای غذایی بر درمان ناباروری منتشر شد و در این خبر تاکید شده بود یکی از مهم‌ترین عوامل ناباروری حال حاضر، عوامل تغذیه‌ای و الگوهای نادرست غذایی است که البته توجه کمی نیز به آن می‌شود. برای پی بردن به کم و کیف این خبر، در صفحه «سفره سالم» این شماره با دکتر شیرین نیرومنش، متخصص زنان و زایمان و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی تهران در همین رابطه گفت‌وگو کرده‌ایم.
لطفا توضیح کوتاهی درباره باروری سالم و نقش تغذیه مناسب در آن بدهید.
باروری، نتیجه برخورداری از سلامت کامل در سیستم جسمانی بدن زن (و حتی مرد) است که روند آن از تولید تخمک و عبور آن از لوله رحمی شروع و به لقاح تخمک با اسپرم و کاشته شدن نطفه در رحم ختم می‌شود.
ظاهرا نقش عوامل تغذیه‌ای در این میان چندان مشهود نیست!
البته که هست! این نقش، نقشی پنهان اما بسیار تاثیرگذار است که برای پی بردن به آن، به توضیحات کامل‌تری در این زمینه نیاز داریم. عملکرد درست سیستم تناسلی، تخمک‌گذاری، چرخه عادت ماهیانه و مکانیسم باروری در خانم‌ها، نتیجه نظم و ترتیب بسیار دقیق و پیچیده بین عوامل محیطی و مغزی است.
کمی بیشتر در این مورد توضیح می‌دهید؟
بله، مراکز حساس و خاصی در مغز وجود دارند که هورمون‌های محرک تخمدان‌ها را ترشح می‌کنند. با رسیدن این هورمون‌ها به تخمدان، تغییرات هورمونی در آنها ایجاد می‌شود و همین تغییرات هورمونی، منجر به رشد و تکامل تخمک‌ها خواهند شد. در مرحله بعدی، تخمک‌های رشدیافته با آزاد شدن و عبور از لوله رحمی، با اسپرم ترکیب می‌شوند و به این ترتیب، عمل لقاح در رحم انجام می‌گیرد و درست، همین‌جاست که می‌توان پای عوامل تغذیه‌ای را به میان آورد.
به چه صورت؟
به این صورت که هر مشکل یا اختلال در نظم این سیستمی که توضیح دادیم، می‌تواند با ایجاد مانع بر سر راه تولید هورمون‌ها و تخمک‌ها، کل چرخه باروری را تحت‌تاثیر قرار دهد. متاسفانه تغییر شیوه زندگی و الگوهای غذایی در سال‌های اخیر، یکی از بزرگ‌ترین این اختلال‌ها محسوب می‌شود.
الگوهای غذایی و شیوه زندگی، چطور می‌توانند باعث ایجاد ناباروری شوند؟
تغییر شیوه زندگی در دهه‌های اخیر باعث کم‌تحرکی و حتی بی‌تحرکی دختربچه‌ها و خانم‌های جوان شده است. از طرف دیگر، دنیای ماشینی امروز هم تا جایی که توانسته، همه ما را به سمت مصرف انواع فست‌فودها و غذاهای چرب و شور، سوق داده است. همه این عوامل می‌توانند در کنار یکدیگر، پدیده روزافزون چاقی را بین خانم‌ها و دختران جوانی که در سن باروری هستند، ایجاد کنند. از آنجایی که بیشتر هورمون‌های بدن، محلول در چربی هستند، افزایش وزن و چاقی خانم‌ها با اختلال‌های هورمونی و تغییرات تخمک‌گذاری در آنها همراه است و همین مساله می‌تواند باروری آنها را با مشکلاتی مواجه کند.
آیا ابتلا به تخمدان پلی‌کیستیک هم می‌تواند در اثر چاقی باشد یا تاثیری بر ناباروری داشته باشد؟
صددرصد. اختلالات هورمونی که در اثر تجمع بیش از اندازه چربی در بدن خانم‌ها ایجاد می‌شود، می‌تواند ابتلا به شایع‌ترین اختلال هورمونی و تخمک‌گذاری، یعنی تخمدان پلی‌کیستیک را برای خانم‌ها در پی داشته باشد. متاسفانه این روزها، حتی تعداد زیادی از دختران نوجوان ما هم به تخمدان پلی‌کیستیک مبتلا هستند که می‌توان این مساله را ناشی از گرایش و تمایل فراوان به مصرف انواع فست‌فودها، غذاهای سرخ‌کردنی، اسنک‌های شور و شیرین یا سس‌ها و نوشابه‌های سرشار از قند و چربی دانست که همگی آنها با افزایش کالری دریافتی در مصرف‌کننده، زمینه ابتلا به اضافه‌وزن و عوارض ناشی از آن را در او ایجاد می‌کنند. معمولا خود تخمدان پلی‌کیستیک هم عاملی برای تشدید چاقی و تجمع چربی در بدن خانم‌ها محسوب می‌شود. در نتیجه، این چاقی‌ها و توده‌های چربی غیرطبیعی در بدن، با ایجاد اختلال در ترشح هورمون‌ها، رشد و تکامل تخمک‌ها و به هم زدن نظم تخمک‌گذاری ماهیانه، باعث بروز مشکلاتی مانند از بین رفتن عادت‌های منظم ماهیانه، افزایش ترشح هورمون‌های مردانه در بدن زنان و بالا رفتن شانس ناباروری شوند. برخی از خانم‌های مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک، هر 3-2 ماه یکبار و آن هم به کمک داروهای تزریقی یا خوراکی، عادت ماهیانه می‌شوند و همین به هم خوردن نظم طبیعی تخمک‌گذاری است که آنها را با چالش ناباروری مواجه می‌کند.
یعنی افرادی که با اختلال عادت ماهیانه مواجه هستند، احتمال بروز تخمدان پلی‌کیستیک دارند و باید وزنشان را پایین بیاورند؟
معمولا یک پوسته نسبتا ضخیم روی سطح تخمدان این افراد را می‌پوشاند و به همین دلیل هم در سونوگرافی‌ها، تخمک‌های ریزی به‌صورت پراکنده در سطح تخمدان آنها دیده می‌شود ولی این افراد، تخمک‌گذاری و آزاد کردن تخمک‌ها به داخل رحم را ندارند. از این رو، دچار ناباروری می‌شوند. با این حساب، ما باید بعد از آزمایش و سونوگرافی، حتما توصیه‌هایی برای کاهش وزن کنار دارودرمانی برای درمان ناباروری این افراد داشته باشیم. البته، این نوع ناباروری‌های حاصل از چاقی و تغییرات هورمونی، در بسیاری از موارد و تنها با کاهش وزن، درمان می‌شوند یعنی کاهش توده چربی‌های بدن این افراد، خودبه‌خود روند تخمک‌گذاری را به حالت طبیعی‌اش برمی‌گرداند و دیگر نیازی به دارودرمانی ایجاد نمی‌کند.
آیا کمبود ریزمغذی‌های خاصی هم می‌تواند در ابتلا به ناباروری خانم‌ها موثر باشد؟
نه چندان. در واقع، هرچند برخی از محققان نقشی برای ویتامین D در باروری قائل شده‌اند، اما این نقش به اندازه‌ای پررنگ نیست که بتوان ناباروری‌های زنانه را به کمبود ویتامین D یا سایر ویتامین‌ها در بدن آنها ربط داد.
توصیه آخر؟
مادران عزیز باید توجه داشته باشند برای حفظ سلامت باروری دختران خود، ذائقه آنها را از کودکی به مصرف غذاهای چرب، شور، شیرین و پرکالری عادت ندهند. آنها را به خوردن حداقل روزی 5 وعده میوه و سبزی تشویق کنند و خودشان ساندویچ‌های خانگی و خوراکی‌های سالمی برای کیف مدرسه یا حتی دانشگاه دختران نوجوان یا جوانشان در نظر بگیرند تا آنها به‌دلیل موضوع پیش‌پاافتاده‌ای مانند چاقی و اضافه‌وزن، رنج ناباروری و مراحل درمان آن را پشت سر نگذارند.
