زردی نوزادان از تشخیص تا درمان

امّا حقّ شما برمن . . . این است که به شما بیاموزم تا نادانی نکنید و ادب آموزم تا بدانید . [امام علی علیه السلام]

کشکول سلامت1

سه شنبه 94 بهمن 13 , ساعت 8:14 عصر

بچه‌هایی که زیر دستگاه فوتوتراپی می‌خوابند، باید لخت باشند و تنها چشم‌ها و ناحیه تناسلی آنها (با پوشک) بسته شود. فاصله دستگاه از کودک باتوجه به توصیه‌های مرکزی که دستگاه را از آنجا کرایه می‌کنید،‌ تعیین می‌شود. نوزادان باید یکی دو ساعت یکبار، زیر دستگاه جابجا شوند تا نور کافی به تمام قسمت‌های بدنشان برخورد کند

       «ابتلا به زردی در نوزادان با زرد شدن پوست صورت، مخاط‌ها و سفیدی چشم‌ها خودش را نشان می‌دهد و علت آنها هم رسوب ماده‌ای به نام بیلی‌روبین در پوست و مخاط بدن نوزادان است.» این، تعریف ساده و جامعی بود که دکتر معصومه همت‌یار، متخصص بیماری‌های کودکان و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی درباره زردی نوزادان ارائه داد و باب یک گفت‌وگوی مفصل در این زمینه را در صفحه «نوزادان» این هفته باز کرد، گفت‌وگویی که در آن به بیشتر سوال‌های رایج درباره زردی نوزادان، پاسخ داده شده است.

می‌گویند یرقان یا زردی نوزادان ناشی از افزایش سطح بیلی‌روبین در خون آنهاست. منظور از بالا بودن بیلی‌روبین خون دقیقا چیست؟
       ببینید، میزان بیلی‌روبین خون در نوزادان و سایر افراد، کمی متفاوت است و منظور ما از بالا بودن این ترکیب در سرم خونی نوزادان و ابتلای آنها به زردی، این است که بیلی‌روبین روزهای اول پس از تولد، بالای 6-5 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد. در این صورت، زردی پوست و مخاط نوزادان خودش را نشان می‌دهد و هرچه این میزان بیشتر باشد، بر زردی ظاهری اطفال هم افزوده خواهد شد. این در حالی است که بعد از دوران نوزادی، اگر بیلی‌روبین خون از 2 میلی‌گرم در دسی‌لیتر تجاوز کند، زردی پوست بیمار ما کاملا مشهود خواهد شد.

آیا در تمام موارد ابتلای به زردی، بستری کردن نوزادان در بیمارستان ضروری است؟
       نه، بستری کردن یا نکردن نوزادان در بیمارستان، به شدت به شرایط خود نوزاد مانند وزن، وجود علائم خطر و زمان بروز زردی در او بستگی دارد. مثلا اگر نوزادی در روز اول پس از تولد دچار زردی شود، باید تا درمان کامل در بیمارستان بماند. از آنجایی که هیچ نوزادی نباید در روز اول تولد خود به زردی مبتلا شود، نوزادان مبتلا باید برای بررسی دلیل ابتلا و طی کردن روند مناسب درمان در بیمارستان بمانند. این در حالی است که اگر نوزادی نارس نباشد، وزن مناسبی داشته باشد، به اندازه کافی شیر بخورد، عامل خطری او را تهدید نکند یا بیلی‌روبین خون او چندان بالا نباشد، والدین او می‌توانند در منزل هم کار درمانی‌اش را دنبال کنند. بررسی دلیل ابتلا به زردی در این نوزادان، به‌صورت سرپایی انجام می‌شود و معمولا نیازی به بستری کردن آنها در بیمارستان وجود نخواهد داشت. بهتر است این را هم بدانید که اگر سطح بیلی‌روبین خون نوزادی به بالای 20 میلی‌گرم در دسی‌لیتر برسد، او باید برای درمان در بیمارستان بستری شود؛ حتی اگر وزن مناسبی داشته باشد و به اندازه کافی هم شیر بخورد. این نوزادان باید به‌صورت مستمر تحت درمان قرار بگیرند و سطح بیلی‌روبین خونشان با فاصله‌های زمانی مناسبی اندازه‌گیری شود.

توصیه شما به والدینی که از دستگاه‌های فوتوتراپی برای درمان زردی نوزاد خود در منزل استفاده می‌کنند، چیست؟
       این والدین، باید بسیار هوشیار و مسئولیت‌پذیر باشند. بچه‌هایی که زیر دستگاه فوتوتراپی می‌خوابند، باید لخت باشند و تنها چشم‌ها و ناحیه تناسلی آنها (با پوشک) بسته شود. فاصله دستگاه از کودک باتوجه به توصیه‌های مرکزی که دستگاه را از آنجا کرایه می‌کنید،‌ تعیین می‌شود. نوزادان باید یکی- دو ساعت یکبار، زیر دستگاه جابجا شوند تا نور کافی به تمام قسمت‌های بدنشان برخورد کند. از آنجا که لامپ‌های فوتوتراپی، علاوه بر نور باعث ایجاد حرارت هم می‌شوند، می‌توانند از دست رفتن آب بدن نوزادان را ‌همراه داشته باشند. از این رو، شیر دادن مداوم مادران به این بچه‌ها برای پیشگیری از کم‌آب شدن بدن یا تب کردنشان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. اگر بچه‌ها در اثر قرار گرفتن زیر این دستگاه دچار عوارض پوستی‌ای مانند دانه‌های ریز پوستی شدند هم حتما به مرکز تهیه دستگاه اطلاع بدهید.

یکی از باورهای بسیار رایج در درمان زردی نوزادان، خواباندن آنها زیر نور مهتابی است. نظر شما در این‌باره چیست؟
       ما این کار را به‌هیچ عنوان توصیه نمی‌کنیم. لامپ‌هایی که در دستگاه‌های فوتوتراپی مورد استفاده قرار می‌گیرند، دارای طول موج‌های خاصی هستند. یعنی طول موج آنها بین 470-420 نانومتر تخمین زده می‌شود. از این رو، می‌توانند در درمان زردی، موثر باشند. این در حالی است که پایین‌ بودن طول موج لامپ‌های مهتابی باعث می‌شود تاثیر آنها بر درمان زردی نوزادان بسیار کمتر و
غیرقابل توجه‌تر از لامپ‌های فوتوتراپی باشد.

آیا می‌توان برای تغذیه مادران شیرده در درمان زردی نوزادان آنها هم نقش موثری قائل شد؟
       نه چندان. درواقع براساس یک باور قدیمی نادرست، برخی از افراد گمان می‌کنند مصرف غذاهایی با طبع گرم یا سرد می‌تواند باعث درمان زردی نوزادان شود. این در حالی است که از نظر علمی، نوع تغذیه مادر در درمان زردی شیرخوار او، تاثیری ندارد اما شیر دادن مداوم او در این زمینه، از اهمیت خاصی برخوردار است.

به چه صورت؟
       هرچه نوزادان مبتلا به زردی، شیر بیشتری بخورند و شکم آنها هم بیشتر کار کند، روند درمان زردی‌شان با سرعت مناسب‌تری طی خواهد شد.

برخی از خانواده‌ها برای درمان زردی نوزادان، از آب قند، شیرخشت یا ترنجبین استفاده می‌کنند. آیا این خوراکی‌ها می‌توانند تاثیری بر درمان زردی داشته باشند؟
       استفاده از آب و آب قند می‌تواند در برخی از موارد، وضع زردی نوزادان را بدتر کند بنابراین کمک گرفتن از آنها برای درمان زردی نوزادان، به‌هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. در مورد شیر خشت، ترنجبین یا عناب هم باید بدانیم این خوراکی‌ها، ملین و مسهل هستند و می‌توانند باعث افزایش دفع در نوزادان شوند اما شیر مادر هم خاصیت ملین دارد و اگر در دفعات مناسبی به نوزادان شیر داده شود، می‌تواند با بالا بردن دفعات کار کردن شکم نوزادان، باعث بهبود روند درمان زردی در آنها شود. از این رو، ضرورتی به استفاده از این ترکیبات برای درمان زردی نوزادان وجود ندارد. ضمن اینکه هیچ کدام از این مواد، درمان قطعی زردی را ‌همراه نخواهند داشت و تنها درمان قطعی این بیماری، فوتوتراپی و در صورت تشدید بیماری، تعویض خون نوزادان است.

[color=#3984C6]یعنی شما کمک گرفتن از هرنوع درمان سنتی را در این زمینه رد می‌کنید؟
       نه، درمان‌های سنتی و دارویی، می‌توانند موازی درمان اصلی و به‌صورت کمکی انجام شوند اما جای درمان اصلی را نخواهند گرفت. به‌علاوه، ما می‌توانیم به سلامت اشکال دارویی موادی مانند شیرخشت (که به‌صورت قطره در داروخانه‌ها موجود است) اطمینان کنیم اما واقعا نمی‌توان به سلامت و ایمنی اشکال سنتی این ترکیب‌ها که در عطاری‌ها وجود دارند و قرار است به یک نوزاد با سیستم ایمنی بسیار ضعیف داده شود، اطمینان کرد. کم یا زیاد کردن دوز مصرف این داروهای خودسرانه هم می‌تواند ابتلا به اسهال، خواب‌آلودگی‌های غیرطبیعی یا کم‌آب شدن بدن نوزادان را ‌همراه داشته باشد.

حرف آخر؟
       زردی نوزادان، جزو بیماری‌هایی است که اگر جدی گرفته نشود، می‌تواند عوارض مغزی بسیار خطرناک و جبران‌ناپذیری (مانند عقب‌ماندگی ذهنی) برای فرزند ما دنبال داشته باشد. از این رو، خانواده‌ها باید برای درمان این بیماری به پزشک متخصص مراجعه کنند و دور درمان‌های غیرعقلانی مانند استفاده از غذاهایی با طبع سرد در مادران یا خواباندن بچه‌ها در گونی برنج را خط بکشند. این کارها، فقط شروع درمان اصلی را به تعویق می‌اندازد و تاثیری در درمان بیماری‌ نوزاد نخواهد داشت.