«میزگرد سلامت» درباره سندرم روده تحریک‌پذیر خانم مینا با حضور کارشناسان «سلامت» دکتر محمدرضا خدایی و دکتر محمد اربابی روان‌پزشک، دکتر شهرام آگاه فوق‌تخصص بیماری‌های گوارش و کبد و
دکتر محمد فصیحی‌دستجردی، متخصص طب سنتی
اعصاب روده‌ات را آرام کن!
مهمان این هفته میزگرد «سلامت»، مادر مینا، دانش‌آموزی پشت‌کنکوری است که از استرس زیاد و مشکلات گوارشی دخترش می‌گوید. داستان مینای 21 ساله و اضطرابی که در این روزها طی می‌کند، شباهت زیادی به همه کسانی که یک وقتی دانش‌آموز پشت کنکوری بودند، دارد. روزهای نفس‌گیر و حساسی بود. کافی بود فقط با 2 اشتباه تستی از شهری به شهر دیگر منتقل شویم یا فقط به فاصله یکی دو نفر از قبولی در رشته مورد علاقه‌مان محروم شویم ولی جالب اینجاست برای همه کسانی که چند سال از آن روزها فاصله گرفته‌اند این سوال مطرح است که علت این همه اضطراب چه بود؟ ولی مشکل مهمان این هفته «سلامت» فقط اضطراب نیست، بلکه بیماری‌هایی است که با این اضطراب همراه شده است. مادرش معتقد است اضطراب روی درس دخترش تاثیر گذاشته و نگران است که یک‌بار دیگر هم از این امتحان سربلند بیرون نیاید. در «میزگرد سلامت» این هفته درباره مشکل مینا و مشکلات این‌چنینی بسیاری از دانش‌آموزان دیگر با کارشناسان سلامت گفت‌وگو کرده‌ایم. با ما همراه شوید.
مادر مینا از مشکل عصبی‌گوارشی دخترش می‌گوید
گفتند اسم مشکلش سندرم روده تحریک‌پذیر است
سلامت: مشکل دختر شما از کی و کجا شروع شد؟
دخترم پشت‌کنکوری است. امسال هم از اول مهرماه درس خواندن را شروع کرده است. او از کودکی دختر حساس، دقیق و زودرنجی است و حالا از اینکه در رشته مورد علاقه‌اش قبول نمی‌شود به شدت عصبی شده. ما هم او را تحت فشار قرار نمی‌دهیم. باور کنید اگر دانشگاه هم قبول نشود، حرفی نداریم ولی اصرار خودش است. مشکلش گوارشی است و از یک سال قبل کنکور شروع شده است.
سلامت: چند وقت است با این مشکل دست‌به‌گریبان هستید؟
تقریبا 4سالی هست که مدام از این دکتر به آن دکتر می‌رویم. دخترم وقتی صبح‌ها از خواب بیدار می‌شود، دچار تهوع است. گاهی هم استفراغ می‌کند. مشکل مهمی که همیشه با آن درگیر است دل‌درد صبحگاهی و اسهال است که اغلب در طول روز هم بروز می‌کند. به‌طور کلی روزی 5-4 بار اجابت مزاج دارد. البته زیاد هم نفخ می‌کند و گاهی شکم کاملا متورم است. این عوارض باعث می‌شود تمرکز دخترم از روی درس برداشته شود.
سلامت: اشاره کردید چندبار به دکتر مراجعه کردید. مشکل را چه تشخیص دادند؟
برای تشخیص آزمایش‌های زیادی انجام دادیم. آزمایش مدفوع، آزمایش خون و... خوشبختانه هیچ مورد مشکوکی در آن دیده نشد. می‌گویند اختلالی به نام سندرم روده تحریک‌پذیر است که در خیلی از افراد دیده می‌شود.
سلامت: برای کنترل نشانگان روده تحریک‌پذیر چه کار کرده‌اند؟
داروهایی تجویز می‌شود و داروها هم شدت علائم را کمتر می‌کند و به نظرم دخترم حال عمومی بهتری پیدا می‌کند ولی این داروها موقتی هستند و بعد از قطع آنها، علائم برمی‌گردد.
سلامت: نفخ شکم دائمی است یا گاهی اوقات ایجاد می‌شود؟
تقریبا همیشه وجود دارد ولی بعضی وقت‌ها بیشتر است.
سلامت: آیا ربطی به خوردن غذاهای نفاخ دارد؟
شکایت دخترم از این علائم تقریبا دائمی است و من یا خودش قادر به تشخیص نیستیم و اگر هم به غذایی حساس باشد، متوجه آن نمی‌شویم.
سلامت: وحرف آخر شما؟
پزشکان به ما اطمینان دادند که نگران نباشیم و موضوع عصبی است ولی واقعا این موضوع برای خانواده ما دردسرساز شده و می‌خواهم بدانم راه‌حلی برای درمان قطعی دخترم وجود دارد؟ نیازی هست دخترم داروی اعصاب مصرف کند یا رژیم غذایی خاصی داشته باشد؟ از اطرافیان شنیده‌ایم که مشکل دخترم باید توسط متخصص طب سنتی حل شود. واقعا باید چه کار کنم تا اینقدر زندگی را به خودش سخت نگیرد، حالا اگر این رشته نشد یک رشته دیگر.
نگاه فوق‌تخصص بیماری‌های گوارش و کبد
توصیه‌ها و هشدارهای دکتر شهرام آگاه به سوژه «میزگرد سلامت»
علل، علایم و علاج سندرم روده تحریک‌پذیر
سلامت: سندرم روده تحریک‌پذیر چه نوع بیماری‌ای است؟
سندرم یا نشانگان روده تحریک‌پذیر در واقع بیماری نیست ولی معمولا آزاردهنده است. با این حال، به هیچ وجه خطری سلامت فرد مبتلا را تهدید نمی‌کند. علائم در مواقع تشدید مشکل باعث می‌شود فرد از اجتماع فاصله بگیرد. نتیجه یک پرسشنامه که برای کیفیت زندگی پر شده بود نشان‌داد کیفیت زندگی مبتلایان به شدت کاهش می‌یابد.
سلامت: نشانگان روده تحریک‌پذیر از چه زمانی شروع می‌شود؟
در همه سنین بروز می‌کند ولی به‌طور شایع در دهه دوم و سوم زندگی افراد بیشتر دیده می‌شود. در کشورهای غربی شیوع نشانگان روده تحریک‌پذیر در افراد مسن بسیار کم است ولی در کشور ما این اختلال در سنین بازنشستگی زیاد بروز می‌کند. از نظر شیوع جنسی آمار متفاوت است ولی در اغلب آمارها تعداد مبتلایان خانم بیشتر از آقاست.
سلامت: علامت اصلی این مشکل چیست؟
مهم‌ترین علامتش درد و احساس ناراحتی در شکم همراه با تغییر در اجابت مزاج و شکل و قوام مدفوع و نفخ است. بیماری به 3 شکل دیده می‌شود؛ گروه اول بیماران اسهال و یبوست متناوب دارند که شایع‌ترین نوع آن است. در گروه دوم اسهال علامت غالب است و در گروه سوم یبوست علامت غالب است. علامت شایع دیگری که در بیماران دیده می‌شود درد صبحگاهی است که با دفع مدفوع کاهش می‌یابد.
سلامت: آیا آزمایشی وجود دارد که این اختلال عملکرد روده‌ای را تشخیص دهد؟
تشخیص این اختلال روده‌ای بالینی است ولی باید با دقت و بررسی‌های لازم بیماری‌های عضوی را رد کرد، چون این علائم ممکن است مشابه بیماری‌های التهابی روده، زخم‌های روده، سوءجذب و بعضی از انواع سرطان باشد.
اگر فردی علائم خطر مانند دفع خون، کاهش وزن، علائم شبانه که باعث بیداری فرد از خواب شود و سابقه بیماری سرطان در خانواده را نداشته باشد و جوان هم باشد، انجام چند آزمایش ساده مانند آزمایش خون و مدفوع کافی است. در صورتی که آزمایش‌ها غیرعادی باشند و فرد جزو گروه پرخطر محسوب شود، آزمایش‌های دیگری مانند آندوسکوپی یا کولونوسکوپی درخواست می‌شود.
سلامت: آیا این اختلال، درمان قطعی دارد؟
درمان نشانگان روده تحریک‌پذیر چند مرحله‌ای است. بخش اول ارتباط مناسب بین پزشک با بیمار است چون بیماری استرس زیادی به فرد وارد می‌کند و باید به او اطمینان داد، مشکلی که سلامت را تهدید کند وجود ندارد.
بخش دوم مربوط به رژیم غذایی بیمار است. مصرف سیگار، الکل، مصرف مواد چرب که زمان بیشتری در روده باقی می‌مانند یا مثل سبزی و حبوبات به خوبی هضم نمی‌شوند، مواد محرک مانند پیاز، سیر و فلفل باید کنار گذاشته شود. بعضی از مبتلایان همزمان کمبود آنزیم لاکتوز هم دارند که با مصرف شیر علائم تشدید می‌شود. این افراد باید از مصرف شیر خودداری و به جای آن از ماست و سایر مواد لبنی استفاده کنند. ورزش هم 30 درصد شدت علائم بیماری را کمتر می‌کند.
بخش سوم درمان دارویی است که براساس شکایت یا همان علامت غالب بیماری انجام می‌شود. مثلا اگر شکایت اول اسهال است باید داروهای ضداسهال تجویز شود. اگر درد علامت غالب است، داروهای ضددرد تجویز می‌شود. بعضی از مبتلایان به نشانگان روده تحریک‌پذیر اضطراب یا افسردگی دارند که با تجویز داروی ضداضطراب و ضدافسردگی میزان علائم کاهش پیدا خواهد کرد. مصرف دارو به صورت دوره‌ای است یعنی اگر در یک دوره اسهال غالب است، داروی ضداسهال تجویز می‌شود و در دوره بعدی که یبوست زیاد بود، داروی ضدیبوست. مصرف پروبیوتیک‌ها نیز توصیه می‌شود. پروبیوتیک‌ها میزان میکروب‌های مضرر و علائم نشانگان روده تحریک‌پذیر را کاهش می‌دهد. بعضی از داروهای گیاهی هم درد، نفخ و اسهال را کاهش می‌دهند. البته مصرف این داروها باید زیر نظر متخصص باشد.
نگاه روان‌پزشک
گاهی چاره‌ای جز مصرف داروهای ضداضطراب نیست
دکتر محمدرضا خدایی
عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم توانبخشی و بهزیستی
همه انسان‌ها در زندگی اهدافی دارند. رسیدن به هدف هم نیازمند برنامه‌ریزی است اما هدف ما باید با توجه به توانمندی‌هایمان باشد چون در صورت شکست، هدف به یک رویا یا خیال تبدیل خواهد شد. کنکور رقابت سختی برای دانش‌آموزان است و داوطلبان باید انتظار داشته باشند که شاید نتوانند به رشته مورد علاقه‌شان دست یابند ولی رشته‌های موثر و خوب دیگری هم وجود دارد که نباید آنها را نادیده گرفت. چنین افرادی معمولا دچار اضطراب می‌شوند که طبیعی هم هست ولی گاهی افراد دچار اضطراب بیمارگونه می‌شوند؛ یعنی با منفی‌بافی و جملاتی مانند «من قرار نیست قبول شوم»، «دیگران از من زرنگ‌ترند» و «من بدشانسم» استرسی مضاعف به خودش وارد می‌کند. چنین افکاری باعث می‌شود عملکرد دستگاه عصبی دچار تغییر شود و اختلال در تمرکز و توجه به وجود آید. این افراد همیشه کلافه هستند و علائم جسمی مانند تپش قلب، گرگرفتگی، داغ شدن و علائمی مشابه دارند. این نوع اضطراب فقط باعث کاهش ارتقای سطح درسی می‌شود و باید بر آن غلبه کرد. نباید یک یا حتی چند بار شکست را زیاد بزرگ کرد، شکست پایان زندگی نیست و می‌توان از آن درس‌های زیادی گرفت. دانش‌آموزان باید هدفی را تعیین و آن را برای خود تعریف کنند. هدف حتما باید متناسب با توانایی‌های فردی باشد. بهتر است با مشاوران تحصیلی درباره نحوه درس خواندن و انتخاب رشته مشورت کنند و مدیریت زمان را فراموش نکنند. گاهی لازم است از کمک فکری و آموزشی دوستان هم استفاده شود. تغذیه مناسب و ورزش در کاهش علائم اضطرابی نقش مهمی دارند. همه دانش‌آموزان بهتر است در امتحانات آزمایشی کنکور شرکت کنند. شرکت در این آزمون‌ها اضطراب حین امتحان را کاهش می‌دهد. توصیه می‌شود دانش آموزان تمرینات آرمیدگی عضلانی را آموزش ببینند. گاهی هم لازم است با نظر پزشک از داروهای ضداضطراب استفاده کنند.
نگاه روان‌پزشک
رابطه تنگاتنگ
دستگاه اعصاب و گوارش
دکتر محمد اربابی
عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران
بیشترین سلول‌های عصبی بدن بعد از دستگاه عصبی در دستگاه گوارش متمرکز شده است. پس دستگاه گوارش ارتباط زیادی با مغز و سیستم عصبی دارد و با تغییراتی که در عملکرد مغز اتفاق می‌افتد، تغییراتی را در مری، معده و روده‌ها مشاهده می‌کنیم. وقتی فردی دچار مشکلات گوارشی می‌شود و در بررسی‌ها هیچ مشکل خاصی در سیستم گوارشی پیدا نمی‌شود مانند این خانم جوان که آزمایشاتی را انجام دادند و جواب همه آنها منفی بود؛ این تشخیص مطرح می‌شود که عملکرد دستگاه گوارش دچار اشکال شده است. یعنی سیستم عصبی پیام‌آور به دستگاه گوارشی از کنترل خارج شده است. در شرح حال این بیمار به اضطراب ناشی از امتحان کنکور در بیمار اشاره شده است. این امتحان تقریبا برای همه شرکت‌کنندگان استرس‌زاست. استرس، سیستم گوارش را تحریک می‌کند و یکی از تحریکاتی که به دنبال اضطراب در سیستم گوارشی اتفاق می‌افتد، تحریکات نواحی دستگاه فوقانی گوارش است که به صورت تهوع و احساس گرفتگی در گلو است. افراد مضطرب هنگام صبح و در شرایط بحرانی دچار حالت تهوع و استفراغ می‌شوند. اضطراب باعث افزایش حرکات روده نیز می‌شود که با علائمی مانند سر و صدا در شکم یا افزایش دفعات اجابت مزاج و اسهال توام است. به همین دلیل وقتی ضایعه بیماری‌زایی در دستگاه گوارش پیدا نمی‌شود، حتما باید به شرایط روانی و مشکلات تنش‌زا در زندگی بیمار توجه کنیم. البته لازم به ذکر است اضطراب تنها عامل ایجادکننده عوامل گوارشی نیست و افسردگی نیز علائمی گوارشی ایجاد می‌کند با این تفاوت که در افسردگی حرکت‌های لوله گوارش کاهش می‌یابد و فرد از یبوست شاکی است، نه اسهال. مادر بیمار پرسیدند که آیا می‌توان از داروی اعصاب استفاده کرد؟ در جواب باید بگویم مرحله اول درمان استفاده از دارو نیست. در جلسات مشاوره برای چنین بیمارانی ابتدا با روان‌درمانی سعی می‌شود تا بیمار را ترغیب کنند، رفتار و الگوی زندگی خود را تغییر دهد. اگر اضطراب شدید باشد و چنین روش‌هایی مفید نباشد، آنگاه می‌توان با تجویز داروهای ضداضطراب، شدت اضطراب بیمار را کاهش داد.
نگاه طب سنتی
نسخه طب سنتی
برای سندرم روده تحریک‌پذیر
دکتر محمد فصیحی‌دستجردی
متخصص عفونی و محقق طب سنتی
برای درمان افرادی که دچار نشانگان روده تحریک‌پذیر هستند راه‌های گوناگونی استفاده می‌شود. تجویز دارو، رژیم‌های غذایی، ورزش و... ولی بد نیست افراد مبتلا به نشانگان روده تحریک‌پذیر این راه را هم امتحان کنند. طب سنتی برای از بین بردن علائم ناشی از نشانگان روده تحریک‌پذیر از گیاهان و مواد طبیعی استفاده می‌کند. این مواد شامل زیره، آویشن، زنیان و نعناع است که باید با عسل مخلوط شوند و بیمار بعد از هر وعده غذایی به مقدار یک قاشق غذاخوری آن را میل کند. این افراد باید از خوردن غذاهای رطوبتی یا سردی مانند ماست، هندوانه، خربزه و... خودداری کنند و به جای آنها شیره عسل، شیره خرما و از مواد خوراکی‌ای که طبع گرمی دارند، استفاده کنند.
