«میزگرد تغذیه» درباره کندی رشد پویا با حضور دکتر سیدعلی کشاورز متخصص تغذیه، دکتر عباس مومن‌زاده فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی اطفال و دکتر بهروز بیرشک روان‌شناس
برای تغذیه تکمیلی عجله نکنید!
شیر مادر بهترین غذا برای کودک است. متخصصان می‌گویند کودک تا
6 ماهگی فقط باید از شیر مادر تغذیه شود و پس از 6 ماهگی می‌توان غذای کمکی را شروع کرد. خوراندن غذا تا پیش از 6ماهگی به کودک ممکن است باعث حساسیت غذایی و بروز مشکل‌های جدی برای کودک شود اما گاهی در فرهنگ ما دیده می‌شود برخی بزرگ‌ترها توصیه می‌کنند غذا دادن به بچه را زود شروع کنید تا بهتر وزن بگیرد و زودتر غذاخور شود.
مهمان «میزگرد تغذیه» این هفته، مادری است که به اصرار دیگران غذای کمکی را زودتر از 6ماهگی برای فرزندش پویا شروع کرده و با مشکل‌هایی مواجه شده است. شرح بیشتر ماجرا را در ادامه از زبان خود ایشان و نظر متخصصان «سلامت» را درباره این مشکل بخوانید.
مادر پویا که از وزن نگرفتن فرزندش نگران شده، می‌گوید:
به اصرار اطرافیان غذای کمکی را زود شروع کردم
سلامت: شما به‌دلیل مشکل‌هایی که در شروع غذای کمکی به فرزندتان برایتان پیش آمده، در «میزگرد تغذیه» شرکت کرده‌اید. لطفا بیشتر در این‌باره توضیح دهید.
فرزند من از شیر خودم تغذیه می‌شد و خیلی هم خوب وزن می‌گرفت. در هر بار مراجعه به مرکز بهداشت می‌گفتند شیردهی مناسب و رشد کودک خوب است. با این حال اطرافیان اصرار داشتند که از غذای سفره به او بدهیم. حتی می‌گفتند از یک ماهگی آب خورش که نمک و ادویه دارد را با انگشت به دهانش بگذاریم تا بهتر وزن بگیرد و بعدها بدغذا نشود. من چون می‌دانستم این کار ممکن است برای فرزندم مشکل‌هایی ایجاد کند اجازه این کار را نمی‌دادم. خلاصه از من انکار و از آنها اصرار.
سلامت: شما از چه زمانی غذای کمکی را شروع کردید؟
چند بار که مجبور شدم فرزندم را چند ساعتی پیش اطرافیان بگذارم، متوجه شدم مقداری آب‌میوه و برنج به او داده‌اند و بعد از آن فرزندم اسهال و دل‌درد را تجربه کرد. با این حال خودم تا پایان 4 ماهگی غذای کمکی را شروع نکردم اما بعد از آن به‌دلیل اینکه خیلی شیر می‌خورد و احساس می‌کردم سیر نمی‌شود غذای کمکی مانند فرنی را شروع کردم و وقتی از هفته بعد بادام را به فرنی اضافه کردم اطراف دهانش جوش‌های ریز زد و دچار اسهال و دل‌درد شد. به همین دلیل به‌طورموقت بادام را از برنامه‌‌اش حذف و سوپ را شروع کردم. اتفاقا فرزندم خیلی خوب غذا می‌خورد.
سلامت: پس مشکل چه بود؟
وقتی برای پایش قد و وزن در نوبت بعد به مرکز بهداشت مراجعه کردم، متوجه شدم روند رشد فرزندم در مقایسه با گذشته کند شده است. کارشناسان مرکز بهداشت پس از اینکه متوجه شدند غذای کمکی را شروع کرده‌ام خیلی تعجب کردند و گفتند وقتی رشد فرزندتان خوب بوده و شیر مادر برایش کفایت می‌کرده نباید غذای کمکی را شروع می‌کردید و این کار تاثیر منفی بر رشد کودک داشته است. جالب است که اطرافیان باز هم اصرار داشتند غذا دادن به کودک مشکلی ایجاد نمی‌کند و نباید به حرف و توصیه کارشناسان مرکز بهداشت توجه کنم.
سلامت: برای بهبود رشد فرزندتان چه کار کردید؟
کارشناسان مرکز بهداشت من را به کارشناس تغذیه مرکز بهداشت ارجاع دادند و ایشان هم بعد از اینکه کلی من را ملامت کردند، هشدار دادند اگر حساسیت غذایی ایجاد شود ممکن است رشد مغزی کودک دچار اختلال شود و احتمالا علت کندی رشد کودک این بوده که به جای شیر مادر، غذا خورده است. آنها توصیه کردند ابتدا فرزندم را در طول شبانه‌روز با شیر مادر تغذیه کنم و بعد از شیر مادر مقداری غذا به او بدهم. صبحانه فرنی و 2 وعده سوپ که با گوشت تهیه شده به او بدهم. 3 روز در هفته ساعت 9 صبح 20 دقیقه او را بیرون ببرم تا در معرض نور آفتاب قرار بگیرد و شب‌ها بدنش را ماساژ بدهم. بعد از 2 هفته دوباره برای سنجش قد و وزن مراجعه کنم.
سلامت: در مراجعه بعدی رشد کودک خوب بود؟
بله، خدا را شکر وزن‌گیری فرزندم بعد از 2 هفته نشان داد مشکلی وجود ندارد و توصیه‌های غذایی دیگری داشتند؛ مثلا صبحانه بعد از شیردهی زرده تخم‌مرغ پخته که با کره و شیر نرم شده، میان‌وعده 30 میلی‌لیتر آب‌سیب یا لیموشیرین، ناهار و شام سوپ که با گوشت و سبزی‌ها تهیه شده است، میان‌وعده عصر پوره سیب‌زمینی یا پوره هویج و یک میان‌وعده هم ماست شیرین و نان نرم‌شده داشت. خدا را شکر در مراجعه بعدی پایش قد و وزن، روند رشد فرزندم دوباره مانند قبل خوب شد. من می‌خواستم از این طریق به مادران دیگر بگویم به حرف اطرافیان گوش ندهند و فقط به توصیه‌های پزشک متخصص اطفال و کارشناسان مرکز بهداشت توجه داشته باشند تا مثل من دچار مشکل‌های ناشی از گوش دادن به توصیه‌های غیرتخصصی نشوند.
نگاه متخصص تغذیه
توصیه‌ها و هشدارهای دکتر سیدعلی کشاورز برای سوژه «میزگرد تغذیه»
تا پایان 6 ماهگی؛ فقط شیر مادر
سلامت: بهترین زمان شروع تغذیه تکمیلی کودک چه زمانی است؟
پایان 6ماهگی، به طور استثنا اگر شیر مادر پاسخگوی نیاز کودک نباشد و وزن‌گیری مناسب نباشد، معمولا از پایان 4ماهگی غذای کمکی را شروع می‌کنیم زیرا زود شروع تغذیه تکمیلی، خطر حساسیت غذایی و از بین رفتن پرزهای دستگاه گوارش را همراه دارد و به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود غذای کمکی زودتر از پایان 6 ماهگی شروع شود.
سلامت: مهمان «میزگرد تغذیه» این هفته مادری است که به اصرار اطرافیان 2 ماه زودتر غذای کمکی را برای فرزندش شروع کرده و برخلاف انتظار این کار باعث کند شدن روند رشد کودکش شده است، چرا؟
تا پایان 6 ماهگی هیچ ماده خوراکی‌ای به اندازه شیر مادر برای کودک مفید و مغذی نیست و وقتی با ماده خوراکی دیگر جایگزین شود روند رشد کودک کند می‌شود. وقتی وزن‌گیری کودک خوب است و با شیر مادر سیر می‌شود لازم نیست تا پایان 6 ماهگی به جز شیر مادر ماده خوراکی دیگری به کودک داده شود.
سلامت: غذای کمکی را چطور و چگونه باید شروع کرد؟
از پایان 6 ماهگی، 5 تا 7 روز اول فرنی با آرد برنج را شروع می‌کنیم. آرد گندم ممکن است حساسیت ایجاد کند. 5 تا 7 روز دوم معمولا مغز بادام را به فرنی اضافه می‌کنیم و حریره بادام به کودک می‌دهیم. از هفته سوم پوره سیب‌زمینی که با سیب‌زمینی پخته، شیر و کره تهیه شده داده می‌شود. پایان هفته چهارم سوپ سبزی بدون نمک و چاشنی و بدون هویج و اسفناج داده می‌شود. از ابتدای ماه هشتم 2 قاشق مرباخوری ماست شیرین و زرده تخم‌مرغ آبپز که با کره نرم شده به کودک داده می‌شود و کم‌کم طی 1 تا 2 ماه به یک زرده کامل می‌رسد. از هفته‌های بعد آبمیوه‌هایی مانند سیب و لیموشیرین به کودک داده می‌شود. بهتر است کودک در سال اول میوه‌هایی مانند نارنگی و پرتقال نخورد. البته در شروع تغذیه تکمیلی غذاها را یکی‌یکی به کودک می‌دهیم تا علاوه بر آشنا کردن او با طعم‌های مختلف، اگر حساسیت غذایی داشت آن را تشخیص دهیم.
سلامت: از چه زمانی می‌توان به کودک غذای سفره داد؟
از پایان 8 ماهگی می‌توان از قسمت نرم غذای سفره بدون نمک و چاشنی به کودک خوراند. غلظت فرنی و پوره ابتدا باید کم باشد و به‌تدریج که کودک وارد 9ماهگی می‌شود و جویدن را یاد می‌گیرد، می‌تواند غذاهای سفت و جامد بخورد. البته سفیده تخم‌مرغ و عسل به‌دلیل اینکه ممکن است حساسیت غذایی ایجاد کنند نباید به کودک داده شود. کودک تا یک سالگی قدرت تحمل پروتئین شیر گاو را هم ندارد و در تهیه فرنی و حریره بادام باید از شیر پاستوریزه و آب به نسبت مساوی استفاده کرد.
سلامت: چه زمانی غذای جامد غذای اصلی است و شیر مادر حکم غذای کمکی را دارد؟
در سال اول شیر مادر غذای اصلی کودک است. اگر غذای کمکی درست شروع شود و تنوع کافی داشته باشد، کودک در پایان یک سالگی غذاخور می‌شود و در سال دوم شیر مادر نقش کمکی دارد. بنابراین پس از یک سالگی باید سعی شود ابتدا به کودک غذا و بعد شیر داده شود. همچنین از سال دوم می‌توان به کودک شیر پاستوریزه داد. قطره آهن و AD باید تا پایان 2سالگی به کودک داده شود. اگر کودک رشد خوبی نداشت، ممکن است متخصص اطفال برای بهبود رشد او روی یا مولتی‌ویتامین نیز تجویز کند.
نگاه فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی اطفال
خطر آلرژن‌ها
برای کودکان زیر 6 ماه
دکتر عباس مومن‌زاده
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
روده کودکان زیر 6 ماه نسبت به میکروب‌ها و ویروس‌ها نفوذپذیری بالایی دارد. آلرژن‌ها و مواد غذایی مانند شیرگاو برای این کودکان آلرژی‌زاست و به روده آسیب می‌رساند و آنها را دچار مشکل‌هایی مانند اسهال می‌کند. در فرایند تهیه غذا نیز ممکن است ضدعفونی کردن به خوبی صورت نگیرد و هنگام غذا خوراندن به بچه احتمال دارد میکروب‌ها وارد دستگاه گوارش شوند. توصیه اکید می‌شود زیر 6 ماه به هیچ عنوان غذای اضافه به کودک داده نشود. غذاهایی مانند آب خورش نیز به هیچ عنوان نباید به کودک داده شود. پس از 6 ماهگی غذاهایی مانند برنج، لعاب برنج و حریره که با آرد برنج و شیر مادر تهیه شده به کودک داده می‌شود. اگر رشد کودک خوب نباشد و نیاز داشته باشد، می‌توان این غذاها را از پایان 4ماهگی شروع کرد اما اگر رشد و وزن‌گیری کودک خوب است این کار نباید زود شروع شود.
سفیده تخم‌مرغ، انواع توت، خربزه، اسفناج و عسل به‌دلیل اینکه ممکن است حساسیت و مسمومیت غذایی ایجاد کنند، تا یک سالگی نباید به کودک خورانده شوند. همچنین کودک از 15 روزگی تا 6 ماهگی باید روزی 25 قطره ویتامین AD و بعد از 6 ماهگی روزی 25 قطره مولتی‌ویتامین و 15 قطره آهن بخورد. البته کودکان نارسی که وزن تولدشان زیر 2 کیلو و 500 گرم است، باید از زمانی که وزنشان به 2 برابر وزن تولد رسید قطره آهن را شروع کنند.
نگاه روان‌شناس
بهترین برخورد
با اظهارنظر اطرافیان
دکتر بهروز بیرشک
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
متاسفانه ما در فرهنگمان این مساله را زیاد داریم که اطرافیان فکر می‌کنند باید نظر خودشان را به نوعی مطرح و حتی تحمیل کنند. گاهی بزرگ‌ترها به زوج‌های جوان که تازه صاحب فرزند شده‌اند، می‌گویند ما تجربه داریم و از شما بیشتر می‌دانیم اما باید توجه داشت اگرچه تجربه بسیار ارزشمند است اما امروز نتایج مطالعات در زمینه تربیت و تغذیه کودک نکته‌های دیگری را مطرح کرده‌اند. جوان‌ترها لازم نیست با بزرگ‌ترها بحث یا در مقابل نظرشان مقاومت کنند، بلکه باید به صحبت‌های آنها گوش بدهند و با مطالعه و مشورت با متخصصان درست و نادرست این صحبت‌ها را تشخیص دهند و درباره‌‌اش تصمیم بگیرند. اگر نظر دیگران اشتباه بود و باز بر آن تاکید داشتند، به هیچ عنوان نباید با آنها توهین‌آمیز برخورد شود، بلکه باید با شیوه و زبان خاص با آنها صحبت کرد. هر کدام از زوج‌ها باید مسئولیت بیان این موضوع به خانواده خودش را برعهده بگیرد و ضمن تشکر و قدردانی از تجربه آنها، طوری که حالت برخورنده نداشته باشد، اشاره کند که روش خودشان را در تربیت فرزند دارند. مثلا می‌توانند بگویند: «از توصیه و راهنمایی‌های شما خیلی متشکریم. چشم! هر کار که لازم باشد، انجام می‌دهیم.» از طرفی بزرگ‌ترها هم باید بدانند نباید در همه موارد زندگی دیگران دخالت کنند.
یکی از دلایل اصرار به زود غذا دادن به بچه‌ها تپل شدن آنهاست. اینکه چاق و تپل بودن بچه به معنی سالم و سرحال بودنش است، یک باور نادرست است و باید روی باورهایمان تعمق کنیم و بیندیشیم که کلیشه‌های ما واقعا درست است یا نه. تغذیه کودک باید درست و به موقع باشد. پزشک متخصص اطفال و متخصص تغذیه بهترین افرادی هستند که می‌توانند درباره شیوه غذا دادن به شیرخوار و اینکه چطور و از چه زمان شروع شود، راهنمایی‌های لازم را داشته باشند.
