پرسشی از دکتر محمدرضا مهاجر تهرانی فوق‌تخصص غدد و دکتر محمدرضا وفا متخصص تغذیه
آیا شکلات باعث بلوغ زودرس کودکان می‌شود؟

بلوغ زودرس یکی از مشکلات رو به رشد دنیای مدرن امروز است که عوارض فراوانی به‌دنبال دارد. متخصصان، عوامل زیادی را در بروز آن دخیل می‌دانند که یکی از آنها‌ داشتن الگوهای غذایی نامناسب است. دکتر محمدرضا وفا متخصص تغذیه در این‌باره به «سلامت» گفت: «ما نمی‌توانیم ادعا کنیم که دقیقا مصرف گروهی از خوراکی‌های خاص باعث بروز بلوغ زودرس در کودکان می‌شود اما برخی از عادت‌ها و الگوهای غذایی می‌توانند باعث بلوغ زودرس شوند که کاهش رشد قدی پس از رسیدن به سن بلوغ، مخصوصا در دختربچه‌ها از عوارض آن است.» این متخصص تغذیه تاکید کرد که عادت به مصرف خوراکی‌هایی که تراکم کالری بالا اما ارزش تغذیه‌ای پایینی دارند، می‌تواند باعث ابتلای بچه‌ها به اضافه‌وزن و چاقی شود و همین افزایش وزن، زمینه بروز بلوغ زودرس را در آنها فراهم کند.

دکتر محمدرضا مهاجرتهرانی، فوق‌تخصص غدد و متابولیسم هم در این زمینه به «سلامت» گفت: «زمانی که فرآیند بلوغ اتفاق می‌افتد، کودک یا نوجوان با رشد سریع قدی مواجه می‌شود. در بسیاری از موارد، ممکن است قد کودک یا نوجوان در زمان بلوغ، کاملا طبیعی یا حتی مقداری بلندتر از افراد همسن و سال خود هم باشد اما وارد شدن زودرس به مرحله بلوغ، باعث افزایش ترشح هورمون استروژن و بسته‌شدن زودتر از موعد صفحات رشد خواهد شد.» دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران همچنین یادآور شد: «بلوغ زودرس، با کوتاهی قد در دوران بزرگسالی، رابطه مستقیمی دارد.»

جلوی چاقی بچه‌ها را بگیرید

ابتلا به اضافه‌وزن و چاقی، یکی از عوامل بروز بلوغ زودرس در کودکان است. دکتر وفا به والدین پیشنهاد می‌کند که برای پیشگیری از ابتلا به اضافه‌وزن، بلوغ زودرس و عوارض فراوان ناشی از آن، الگوها و عادت‌های غذایی فرزندان خود را اصلاح کنند: «متاسفانه، زندگی ماشینی امروز، بچه‌ها را بسیار کم‌تحرک کرده است. اگر والدین هم حواسشان به خورد و خوراک بچه‌ها نباشد، زمینه بروز بسیاری از بیماری‌ها در آنها فراهم خواهدشد.» دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران می‌افزاید: «الگوهای‌غذایی نامناسب و ذائقه‌سازی نادرست می‌تواند بچه‌ها را با بلوغ زودرس مواجه کند. مثلا والدین باید مصرف غذاها و میان‌وعده‌های چرب و شیرین را در برنامه غذایی کودکان خود محدود کنند و ذائقه آنها را از زمان آغاز غذای کمکی (6 ماهگی)، به خوردن خوراکی‌های چرب، شور و شیرین عادت ندهند. نباید فرزندان خود را به مصرف لبنیات پرچرب یا دسرهای شیرین و غذاهای سرخ‌کرده که عامل افزایش وزن و ابتلا به بلوغ زودرس بچه‌ها هستند، عادت دهند.»

وقتی از دکتر وفا درباره خوراکی‌هایی مانند شکلات یا جین‌سینگ که ادعا می‌شود می‌توانند باعث بلوغ زودرس شوند سوال کردیم، پاسخ داد: «این ادعاها نه کاملا قابل‌تایید هستند و نه قابل رد. برخی از خوراکی‌ها مانند شکلات‌ها، تراکم کالری بالایی دارند و می‌توانند با افزایش وزن، عامل ابتلا به بلوغ زودرس شوند. از طرف دیگر، شاید ترکیب‌های ادعاشده‌ دیگری مانند جین‌سینگ و کافئین، به خودی خود باعث ابتلا به بلوغ زودرس نشوند اما وجود هیچ‌کدام از این ترکیب‌ها در برنامه‌غذایی کودکان ضرورتی ندارد و بدن بچه‌ها برای رشد مناسب، اصلا به این خوراکی‌ها نیازمند نیست بنابراین حذف آنها از برنامه غذایی بچه‌ها مشکلی برایشان ایجاد نمی‌کند». به گفته این متخصص تغذیه، تغذیه علم تعادل است و اگر تمام مواد‌غذایی در حجم متعادل و متناسبی در برنامه‌غذایی بچه‌ها گنجانده شود و بتوانند تحرک کافی در طول روز داشته باشند، نیازی به حذف و اضافه‌های بی‌جهت در رژیم‌‌غذایی‌شان نخواهد بود.

منظور از بلوغ زودرس چیست؟

زمان طبیعی شروع بلوغ در دخترها از حدود 9 تا 5/13 سالگی و در پسرها از حدود 9 تا 14 سالگی است. اگر دختری در سن کمتر از 8 و پسری در سن کمتر از 9 سال با علائم اولیه بلوغ مواجه شود، معمولا می‌گویند که دچار بلوغ زودرس شده است. اگر دختری بعد از 5/13 و پسری بعد از 14 سالگی علائم بلوغ را در خود ببیند نیز معمولا می‌گویند که دچار بلوغ دیررس شده است.

اگرچه هنوز شواهد قطعی درباره تاثیر مستقیم مواد‌غذایی
برابتلا به بلوغ زودرس وجود ندارد اما بلوغ زودرس می‌تواند علاوه بر ایجاد اختلال در رشد قدی، مشکلات روانی هم برای بچه‌ها در پی داشته باشد. زمانی که هنوز کودکان ما به بلوغ روانی نرسیده باشند و از نظر قدرت تفکر، تعقل و تصمیم‌گیری، رشد کافی نکرده باشند و علائم بلوغ زودرس در آنها ظاهر شود، با معضلات‌ روانی و مشکلات خلقی فراوانی مواجه خواهند شد. از این رو، اگر علائم اولیه بلوغ زودرس را در فرزندتان دیدید، حتما باید او را نزد پزشک ببرید تا بتواند دلیل این بیماری را تشخیص بدهد و با راه‌های علمی، جلوی ابتلا به بلوغ زودرس را بگیرد.

این علائم در دختران به‌صورت تغییرات خلقی و جوانه‌زدن پستان‌ها و در پسران با ضخیم شدن موهای صورت و بدن، دو رگه شدن صدا و ایجاد حالت‌های تهاجمی در آنها خود را نشان می‌دهد.

تاثیر عوامل محیطی بر بلوغ زودرس

احتمال ابتلا به بلوغ زودرس در دخترها 10 برابر بیشتر از پسرهاست. متخصصان آمریکایی بر این باورند که علاوه بر سابقه خانوادگی، عوامل محیطی هم می‌توانند بر بروز بلوغ زودرس به‌خصوص در دختربچه‌ها تاثیرگذار باشند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین این عوامل اشاره‌ می‌کنیم:

• آفت‌کش‌ها: متاسفانه یکی از چالش‌های دنیای امروز در زمینه کشاورزی، استفاده بی‌رویه و نامناسب از انواع سموم، کودها و آفت‌کش‌های شیمیایی در مزارع و باغ‌هاست. کشاورزان و باغداران باید دوز مصرفی استانداردی برای استفاده از این محصولات درنظر بگیرند و دوره کارنس محصولات کشاورزی را هم رعایت کنند زیرا استفاده مداوم از میوه‌ها، سبزی‌ها و صیفی‌هایی که دارای باقیمانده آفت‌کش‌ها و سموم کشاورزی هستند، می‌تواند به روند بلوغ در کودکان، سرعت بیشتری بدهد.

• ظرف‌های پلاستیکی: بیسفنول A، نوعی ترکیب شیمیایی است که می‌توان آن را در ظرف‌های پلاستیکی پیدا کرد. استفاده مداوم از این ظرف‌های پلاستیکی برای نگهداری یا مصرف غذاهای داغ، گرم و چرب در بچه‌ها، باعث ایجاد اختلال در عملکرد طبیعی هورمون‌های بدن آنها و احتمال ابتلایشان به بلوغ زودرس می‌شود. بهتر است والدین از ظرف‌های شیشه‌ای برای سرو غذای فرزندان خود استفاده کنند و غذای مهد و مدرسه آنها را در ظرف‌های پلاستیکی نریزند.

• زندگی کنار دریا: احتمال بلوغ زودرس دختربچه‌هایی که نزدیکی دریا زندگی می‌کنند، 10 تا 20 برابر سایر دختربچه‌هاست. محققان می‌گویند که شاید استفاده مستمر از غذاهای دریاهای آزاد، علت این مساله باشد.

لینک های هفته نامه سلامت-547