«میزگرد رژیم‌درمانی» درباره روند کنترل دیابت خانم نسرین آل‌آقا با حضور دکتر محمدرضا مهاجرتهرانی فوق‌تخصص غدد و متابولیسم، دکتر علی ترکمان فوق‌تخصص جراحی زانو و دکتر حسین ایمانی متخصص تغذیه
چگونه دیابتم را کنترل کردم؟
پزشکان و متخصصان تغذیه متفق‌القول می‌گویند خط اول درمان دیابت، رژیم غذایی و فعالیت بدنی است. مهمان این هفته «میزگرد رژیم‌درمانی» نیز این موضوع را به تجربه درک کرده است. نسرین آل‌آقا، خانمی72 ساله با قد 162 سانتی‌متر است که با پیروی از اصول رژیم‌درمانی و 10 کیلوگرم کاهش وزن موفق شده قند خونش را بدون نیاز به انسولین‌درمانی کنترل کند. ایشان که با مراجعه به متخصص تغذیه طی 4 ماه
10 کیلوگرم وزن کم کرده و وزنش را از 75 به 65 کیلوگرم رسانده، 5 ماه است وزنش را حفظ کرده و از تجربه‌اش در این زمینه می‌گوید. در ادامه می‌توانید جزییات رژیم غذایی ایشان را از زبان خودشان و نظر متخصصان «سلامت» را درباره نقش رژیم‌درمانی در کنترل قند خون ایشان بخوانید.
خانم نسرین آل‌آقا که با 10 کیلوگرم کاهش وزن از انسولین‌درمانی بی‌نیاز شده، از رژیم‌درمانی‌اش می‌گوید:
صبحانه: نان و پنیر؛ ناهار: مرغ یا ماهی؛ شام: عدسی؛ میان‌وعده: میوه
سلامت: چه شد که چاق شدید؟
قبل از ازدواج 42 کیلوگرم بودم و بعد از 3 زایمان وزنم به 52کیلوگرم رسید و نسبت به قدم که 162 سانتی‌متر است اضافه وزن نداشتم اما وقتی پا به سن گذاشتم وزنم بالا رفت. کارشناس سازمان برنامه و بودجه بودم. بعد از بازنشستگی تحرکم کم شد و دچار اضافه وزن شدم. به انستیتو تغذیه دانشگاه شهید بهشتی مراجعه کردم و با رژیم غذایی و پیاده‌روی وزن کم کردم. دیابت نوع 2 داشتم که قندخونم بدون نیاز به دارو کنترل شد اما بعد دچار شکستگی شدم و به دنبال آن تحرکم کم شد، استرس هم داشتم و در غذا خوردن نیز مراعات نمی‌کردم بنابراین وزن و قندخونم بالا رفت.
سلامت: چند وقت است به دیابت مبتلا شده‌اید؟
حدود 10 سال پیش متوجه شدم به دیابت نوع 2 مبتلا هستم. با اینکه پدر و مادرم دیابت نداشتند و سابقه خانوادگی قند نداشتم و در بارداری‌هایم دچار دیابت بارداری نشده بودم، به این بیماری مبتلا شدم.
سلامت: در حال حاضر دارو مصرف می‌کنید؟
بله، فراوان. برای کنترل قندخونم 3 نوع داروی شیمیایی و یک نوع داروی گیاهی می‌خورم. مدتی قندخونم با دارو کنترل شده بود اما دچار استرس شدم و قندخونم بالا رفت. متخصصان غدد گفتند باید انسولین‌درمانی را شروع کنم و حتی چند روز در بیمارستان بستری شوم.
سلامت: این کار را انجام دادید؟
نه، به متخصص تغذیه مراجعه کردم. رژیم غذایی دریافت کردم و طی 4ماه 10 کیلوگرم وزن کم کردم و وزنم از 75 به 65 کیلوگرم رسید. با رژیم‌درمانی بدون نیاز به انسولین قندخونم با دارو کنترل شد. البته وقتی دچار استرس می‌شوم قندخونم بالا می‌رود.
سلامت: رعایت رژیم غذایی برایتان سخت نبود؟
چرا، کمی سخت است اما به هر حال سعی می‌کنم روی غذا خوردنم کنترل داشته باشم. سال‌هاست قند و شکر نمی‌خورم اما میوه زیاد می‌خورم و البته می‌دانم که میوه هم قند بالایی دارد. وقتی دچار استرس و اضطراب می‌شوم، اشتهایم زیاد می‌شود، به خوردنم توجه نمی‌کنم و قندخونم بالا می‌رود و حتی به بالای 200 می‌رسد.
سلامت: برای کنترل استرس چه اقدامی کرده‌اید؟
به متخصص اعصاب و روان مراجعه کرده‌ام و دارو مصرف می‌کنم. ورزش و پیاده‌روی هم در کاهش استرس موثر است اما متاسفانه خیلی کم‌تحرک هستم. از جوانی هم اهل ورزش نبودم. گاهی اصلا دلم نمی‌خواهد از خانه بیرون بروم. البته بگویم، حدود 6 ماه پیش مادرم را از دست دادم و روحیه‌ام ضعیف‌تر شده است.
سلامت: بعد از بازنشستگی فعالیت اجتماعی خاصی انجام ندادید؟
چرا، در چند سازمان مردم‌نهاد در زمینه رسیدگی به زلزله‌زدگان کار می‌کنم و مسئولیت دارم اما مدتی است فعالیت‌هایم کمتر شده است.
سلامت: در یک روز چه غذاهایی می‌خورید؟
صبحانه نان و پنیر و خیار و گوجه و چای سبز، ناهار مرغ یا ماهی (سعی می‌کنم برنج نخورم)، میان‌وعده حدود ساعت 4 بعد از ظهر نارنگی، آلو، خیار و سیب، شام عدسی یا سبزیجات پخته با مقداری نان و آخر شب شیر یا ماست. البته به توصیه متخصص تغذیه هفته‌ای 2 شب بامیه پخته می‌خورم.
سلامت: الان که وزن کم کرده‌اید چه حسی دارید؟
خوشحال هستم. بار پاهایم سبک‌تر شده است. وقتی می‌بینم وزنم پایین می‌آید روحیه‌ام بهتر می‌شود.
نگاه متخصص تغذیه
توصیه‌ها و هشدارهای دکتر حسین ایمانی به سوژه «میزگرد رژیم‌درمانی»
برنامه غذایی بیماران دیابت باید 6 وعده داشته باشد
سلامت: خانم آل‌آقا با رژیم‌درمانی موثر توانسته‌اند قندخونشان را کنترل کنند. لطفا بفرمایید این کار چطور انجام شده است؟
خانم آل‌آقا سال‌هاست به دیابت مبتلا هستند که در مرحله اول قندخونشان با رژیم غذایی و پیاده‌روی و در مرحله دوم با دارو کنترل شده و هنوز انسولین استفاده نمی‌کنند. ایشان وقتی به من مراجعه کردند، به‌دلیل اینکه قند 3 ماهه یا هموگلوبین A1C شان 5/11 بود، باید انسولین‌درمانی را شروع می‌کردند اما از آنجا که تمایل نداشتند این کار را انجام دهند، توانستیم با همکاری هم با رژیم غذایی و داروی گیاهی قندخونشان را کنترل کنیم.
سلامت: رژیم غذایی‌ای که به کنترل خون افراد دیابتی کمک می‌کند چه ویژگی‌هایی دارد؟
مهم‌ترین نکته در کنترل دیابت، رژیم غذایی و نظم در غذا خوردن است. در افراد دیابتی ساعت دریافت مواد غذایی خیلی مهم است. یکی از مشکل‌های خانم آل‌آقا نداشتن نظم غذایی بود. ایشان گاهی صبحانه نمی‌خوردند، گاهی دیر صبحانه می‌خوردند. من با توجه به قد و وزن ایشان برایشان یک رژیم غذایی دیابتی تنظیم کردم. یک برنامه غذایی 6 وعده مختصر شامل صبحانه، ناهار، شام، میان‌وعده صبح و عصر و یک وعده آخر شب در ساعت مشخص. مصرف میان‌وعده آخر شب از افت قندخون هنگام خواب جلوگیری می‌کند. به همین‌دلیل همیشه به افراد دیابتی توصیه می‌کنیم قبل از خواب یک وعده غذایی کربوهیدراتی داشته باشند. هر بار رژیم غذایی دریافت می‌کردند 3روز قند ناشتا، 2 ساعت بعد صبحانه و ناهار و شام را اندازه‌گیری می‌کردند و دفعه بعد اعداد را همراه می‌آوردند. با بررسی اعداد متوجه می‌شدم در کدام وعده غذایی قندخونشان بالا می‌رود یا پایین می‌آید و تغییرات لازم را در برنامه غذایی ایجاد می‌کردم. خوشبختانه با رژیم غذایی درست، رعایت نظم غذایی و استفاده از داروهای گیاهی و مکمل‌های مناسب کنار کنترل استرس و فعالیت بدنی قندخون ایشان به‌تدریج پایین آمد و قندخون 3 ماهه‌شان که خیلی سخت پایین می‌آید طی 4 ماه به 4/6 رسید. در مراجعه آخر داروهایشان کاهش پیدا کرده بود و قندخونشان بدون نیاز به انسولین‌درمانی و با کاهش مقدار دارو کنترل شد.
سلامت: خانم آل‌آقا وقتی دچار اضطراب می‌شوند قندخونشان بالا می‌رود. در این مورد چه اقدامی انجام دادید؟
یکی از مهم‌ترین موارد، در کنترل قندخون کنترل استرس است. افراد دیابتی شاید در برنامه غذایی حجم بالایی غذا نخورند اما اگر استرسشان بالا برود قندخونشان هم بالا می‌رود. این خانم از طریق دارو استرسشان را کنترل کردند. دیابتی‌ها باید خواب کافی و خوبی داشته باشند. استرس زیاد و از خواب پریدن‌ها کنترل قندخون را مشکل می‌کند. دم‌کرده گل گاوزبان، بهارنارنج، اسطوخودوس و سنبل‌الطیب نیز خاصیت آرامبخش دارند و در بهبود خواب موثرند.
سلامت: گفتید برای کنترل قندخون از داروهای گیاهی و مکمل استفاده کردید. چه داروهای گیاهی‌ای و چه مکمل‌هایی در کنترل دیابت موثر است؟
داروهای گیاهی و مکمل‌ها نباید به صورت خودسرانه مصرف شوند. این کار باید زیر نظر فرد متخصص انجام شود، اما به‌طور کلی چند گیاه به کنترل قندخون کمک می‌کنند از جمله شنبلیله، گزنه، برگ گردو، برگ زیتون، خرفه و بامیه. داروهای گیاهی به شکل قرص و کپسول یا عرقیات و جوشانده قابل‌استفاده هستند که باید با دقت و به مقدار لازم و در زمان مشخص مصرف شوند. افراد مبتلا به دیابت، فشارخون، افرادی که زمینه حساسیت دارند و افراد مبتلا به بیماری کبدی حتما باید زیر نظر متخصص از این داروها استفاده کنند. مکمل‌ها هم طبق شرایط برای هر فرد در نظر گرفته می‌شود.
سلامت: چرا با اینکه به انسولین نیاز داشتند ترجیح دادند با رژیم‌درمانی قندخونشان را کنترل کنند؟
به هر حال، این یک واقعیت است که مصرف انسولین یک روش درمانی دیابت است اما به‌دلیل اینکه برای دریافت انسولین از سرنگ و سوزن استفاده می‌شود، برخی از بیماران تمایلی به این کار ندارند. برای برخی از مبتلایان به دیابت، به‌خصوص افراد مسن، تزریق سخت‌تر است و به آموزش نیاز دارد. مصرف قرص نسبت به تزریق راحت‌تر است اما به هر حال بیمارانی که به تزریق انسولین نیاز دارند باید این کار را انجام دهند.
سلامت: پدر و مادر این خانم دیابت نداشته‌اند و هیچ‌کدام از خواهر و برادرهایشان دیابت ندارند و در خانواده فقط ایشان دچار این بیماری شده‌اند. چرا؟
یکی از علل اصلی ابتلا به دیابت داشتن زمینه ژنتیک است. شاید ایشان ژن مغلوب داشته‌اند. یعنی در نسل‌های قبلی دیابت داشته‌اند که این ژن در چند نسل مخفی مانده و در ایشان آشکار شده است. البته علاوه بر زمینه ژنتیک، استرس بالا می‌تواند احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 و بالا رفتن قندخون را افزایش دهد. همچنین افرادی که در رژیم غذایی‌شان بیش از حد از قندهای ساده و مواد غذایی مانند شکر، مربا، عسل و شکلات استفاده می‌کنند بیشتر در معرض ابتلا به دیابت هستند. با مصرف طولانی برخی داروها مانند کورتون نیز ممکن است فرد دچار دیابت شود.
سلامت: حرف یا نکته آخر؟
خوشبختانه با اراده قوی و رعایت دقیق دستورهای طبی و غذایی توانستند قندخونشان را کنترل کنند اما باید توجه داشته باشند کار تمام نشده است و درمان‌های طبی و اصول رژیم‌درمانی را باید به‌طور مداوم و پیگیر ادامه دهند.
نگاه فوق‌تخصص غدد و متابولیسم
متفورمین
هم قند را کم می‌کند، هم وزن را
دکتر محمدرضا مهاجر تهرانی
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
در افراد مبتلا به دیابت، کاهش وزن در کنترل بیماری موثر است. کاهش وزن با ورزش و رژیم غذایی مناسب می‌تواند قندخون را کنترل و نیاز به دارو و مصرف انسولین را کم کند و در برخی شرایط خاص ممکن است نیاز به مصرف دارو وجود نداشته باشد. قطع دارو باید تحت نظر پزشک انجام شود. بیماران دیابتی به هیچ عنوان نباید در داروهایشان دست ببرند و در مقدار و نوع انسولین تغییری بدهند چون این کار می‌تواند خطرآفرین باشد.
نکته مهمی که در کاهش وزن بیماران مبتلا به دیابت باید
مورد توجه قرار گیرد، این است که همان‌طور که رژیم غذایی و ورزش می‌توانند باعث کاهش وزن شوند، قند خیلی بالا و دیابت کنترل‌نشده نیز به علت دفع گلوکز وزن را پایین می‌آورند بنابراین در افراد دیابتی که دارو مصرف می‌کنند، قطع دارو نیز می‌تواند باعث کاهش وزن شود. این افراد باید با مراجعه به متخصص غدد و انجام آزمایش‌های لازم، از تنظیم بودن قندخونشان مطمئن شوند.
آمار کشوری نشان میدهد حدود نیمی از بیماران دیابتی از بیماریشان اطلاع ندارند و زمانی که به‌دلیل دیگری مانند سکته قلبی یا نیاز به جراحی در بیمارستان بستری می‌شوند این موضوع مشخص می‌شود. خانم آل‌آقا، فرد خوش‌شانسی بوده‌اند که قبل از اینکه برایشان اتفاقی بیفتد بیماریشان تشخیص داده شده و تحت درمان قرار گرفته‌اند. معمولا بیماری دیابت بدون علامت است و فقط با آزمایش خون مشخص می‌شود. به همین‌دلیل توصیه می‌شود افراد در 45سالگی به بعد، حتی اگر هیچ علامتی نداشته باشند، برای اولین‌بار آزمایش قندخون بدهند و اگر قندخونشان طبیعی بود این آزمایش را هر 3سال یکبار تکرار کنند. با توجه به شیوع دیابت و اینکه می‌تواند نهفته باشد، امروزه توصیه می‌شود هر بیماری به هر دلیلی در بیمارستان بستری می‌شود حتی اگر سابقه دیابت نداشته باشد حتما یک بار قندخونش بررسی شود و در صورت لزوم تحت درمان قرار بگیرد.
توصیه می‌شود بیماران دیابتی با هر میزان قندخون مصرف دارو را زودتر شروع کنند چون خیلی وقتها ممکن است رژیم غذایی شکست بخورد. متفورمین داروی مناسب و ایمنی است و معمولا مشکلی در مورد استفاده از آن وجود ندارد. این دارو خط اول درمان دیابت است، در کاهش وزن به افرادی که وزن بالایی دارند کمک می‌کند، اشتها را کم می‌کند، آثار مفیدی روی چربیهای خون دارد، کلسترول را پایین می‌آورد و آثار مفیدی روی سایر چربیهای بدن دارد. همچنین در موارد دیگر مانند تخمدان پلی‌کیستیک و کبدچرب نیز از این دارو استفاده می‌شود.
دیابت علامتهای زمینهای و عوامل خطری دارد که یکی از آنها بالا بودن چربیهای خون است. افرادی که سابقه فشارخون یا چربی‌خون بالا یا اضافه وزن یا سابقه ابتلا به دیابت در بستگان درجه1 (پدر، مادر، خواهر و برادر) دارند یا خودشان به دیابت بارداری مبتلا بوده‌اند احتمال اینکه در طول عمرشان به دیابت مبتلا شوند بیشتر است و توصیه می‌شود در سنین پایینتر تست غربالگری دیابت برایشان انجام شود. یکی از علائم بیماری دیابت، پرخوری و پرنوشی است. افراد مبتلا به پرنوشی، پرادراری و پرخوری که وزن کم می‌کنند حتما باید آزمایش دیابت انجام دهند.
نگاه فوق‌تخصص جراحی زانو
20 دقیقه پیاده‌روی، 10 دقیقه استراحت و پیاده‌روی مجدد
دکتر علی ترکمان
عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
هرچه وزن بیشتر باشد، فشار روی مفاصل اندام تحتانی و ستون فقرات و دیسک‌های بین‌مهره‌ای بیشتر می‌شود. کاهش و کنترل وزن بر فشار مفاصل تاثیر مستقیم دارد. ایشان نیز به تجربه دریافته‌اند کاهش وزن فشار روی پاهایشان را کمتر کرده است. البته افرادی که رژیم لاغری می‌گیرند، حتما باید توده عضلانی بدنشان را با ورزش در حد مناسب تقویت کنند زیرا تقویت عضلات به تثبیت وزن کمک می‌کند. در ضمن، نباید فراموش کرد کارخانه اصلی سوخت‌وساز در بدن، عضلات هستند. اگر فقط بخواهیم با کم خوردن وزن کم کنیم و ورزش نکنیم، عضلات بدن تحلیل می‌روند، در نتیجه نسج و توده سوزاننده چربی در بدن کاهش و بافت چربی در بدن افزایش می‌یابد. خانم آل‌آقا نیز باید روزی یک ساعت ورزش را در برنامه روزانه‌شان بگنجانند. با توجه به سن و سالشان، ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی، شنا و راه رفتن در استخر برایشان مناسب است. اگر انجام مداوم ورزش و فعالیت بدنی برایشان سخت است می‌توانند این زمان را به چند بخش کوچک تقسیم کنند؛ مثلا به جای یک ساعت پیاده‌روی مداوم، در 3 نوبت متوالی 20دقیقه پیاده‌روی کنند، 10دقیقه استراحت و دوباره 20دقیقه پیاده‌روی.
