هر سال 725 هزار هموطن می‌سوزند
دکتر کامران آقاخانی
متخصص پزشکی قانونی، استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران، رییس اسبق بیمارستان سوانح سوختگی کشور
سوختگی تنها یک حادثه نیست، بلکه آن را باید یک فاجعه برای قربانی آن و خانواده‌اش دانست. زمانی که یک فرد می‌سوزد نه‌تنها خود وی برای سال‌ها درگیر مشکل‌ها و ناتوانی‌های آن می‌شود، بلکه خانواده و اطرافیان او نیز درگیر مشکل‌های وی خواهند بود.
از سوی دیگر، سوختگی یکی از علت‌های اصلی ناتوانی و مرگ‌ومیر در جهان است که عوارض اقتصادی و اجتماعی وخیمی همراه دارد. در مرگ‌ومیر ناشی از حوادث در آمریکا، سوختگی سومین علت مرگ‌ومیر است و در ایران ششمین علت مرگ‌ومیر ناشی از حوادث.
در ایران سالانه قریب به 725 هزار حادثه منجر به سوختگی رخ می‌دهد که متاسفانه تعداد قابل‌توجهی از این افراد باوجود دریافت کلیه خدمات پزشکی، فوت می‌کنند و بسیاری دیگر از آنها دچار مشکل‌ها و عوارض دائمی می‌شوند.
برخی قربانیان سوختگی به علت ناتوانی‌هایی که برایشان ایجاد می‌شود شغل خود را از دست می‌دهند و اگر سوختگی در ناحیه صورت رخ دهد، جوشگاه‌های ایجادشده باعث بروز بدشکلی در ظاهر می‌شود و این امر نیز باعث خروج چنین افرادی از جامعه و از دست دادن موقعیت‌های اجتماعی مانند شغل، ازدواج و... خواهدشد.
در «موضوع ویژه» این هفته با مهم‌ترین علل سوختگی و راهکارهای پیشگیری از آن آشنا خواهید شد.
1. وسایل گازسوز بدون ترموکوپل
یکی از مهم‌ترین اجزای وسایل گازسوز، که ضرورتا هر وسیله گازسوزی باید واجد آن باشد، ترموکوپل است. ترموکوپل وسیله‌ای است که در صورت خاموش شدن شعله وسیله گازسوز طی چند ثانیه جریان گاز را قطع می‌کند. برای مثال اگر غذای روی شعله گاز سر برود و شعله گاز خاموش شود، ترموکوپل طی چند ثانیه جریان گاز را قطع می‌کند. این اتفاق در زمان قطع گاز نیز می‌افتد به‌طوری که اگر گاز شهری به هر علت قطع شود در زمان وصل مجدد جریان گاز، ترموکوپل عمل می‌کند و در عین حالی که شیر گاز باز است جریان گاز قطع می‌شود و دیگر گازی وارد محیط منزل نمی‌شود. در واقع، این دستگاه کوچک می‌تواند جان بسیاری از افراد خانواده را نجات دهد و مانع بروز یک فاجعه در خانواده شود.
پیشگیری: آمار نشان می‌دهد تعداد قابل‌توجهی از بیماران بستری‌شده در مراکز سوانح و سوختگی، به علت تجمع گاز در محیط منزل و انفجار ناگهانی آن دچار سوختگی شده‌اند که صدالبته این حادثه قابل‌پیشگیری بوده است. قاعده کلی استاندارد این است که هر وسیله گازسوز الزاما واجد ترموکوپل باشد بنابراین در زمان خرید وسایل گازسوز مانند اجاق گاز، بخاری و آبگرمکن گازی دقت کنیم این وسیله‌ها حتما ترموکوپل داشته باشند. یادمان باشد پیشگیری بسیار ساده‌تر و ارزان‌تر از درمان است.
2. اجاق گاز و غذای روی آن
یکی از علت‌های بسیار شایع سوختگی در اطفال، برگشتن غذای داغ روی اجاق گاز روی کودکان خردسال است. این اتفاق معمولا در زمانی می‌افتد که مادر غذا را روی شعله جلویی گاز قرار داده و کودک کنجکاو در یک لحظه غفلت بزرگ‌ترها ظرف غذا را به سمت خود می‌کشد و باعث واژگونی غذای داغ روی خود می‌شود. معمولا سوختگی در چنین کودکانی به علت مایع بودن عامل سوزاننده، وسعت زیادی از بدن کودک را فرامی‌گیرد که می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
اتفاق خطرناک دیگری که ممکن است بیفتد، واژگون شدن اجاق گاز و غذای داغ روی آن است که معمولا در اجاق گازهای کوچک‌تر اتفاق می‌افتد. در چنین مواردی کودک، دستگیره فر گاز را به سمت خود می‌کشد و اجاق گاز همراه محتویات داغ روی آن روی کودک برمی‌‌گردد.
اتفاق خطرناک دیگری که متاسفانه بارها رخ داده این است که مادر برای اینکه کودک خود را در آشپزخانه کنار خود نگه دارد در فر اجاق گاز را باز می‌کند و کودک را روی این در می‌نشاند که در چنین حالتی به علت فشار و وزن کودک کل اجاق گاز و غذای داغ روی آن، روی کودک واژگون می‌شود.
پیشگیری:هرگز کودک را داخل آشپزخانه تنها نگذارید. غذاD در حال طبخ را روی شعله‌های عقبی اجاق بگذارید و از شعله‌های جلویی کمتر استفاده کنید. کودکان خود را از خطر سوختگی با غذای داغ روی اجاق گاز آگاه کنید. مسلما توضیح این خطرها به کودکان می‌تواند در پیشگیری از سوختگی کمک‌کننده باشد. هرگز اجازه ندهید کودکان روی در باز فر گاز بنشینند. و یادتان باشد که یک لحظه غفلت می‌تواند باعث بروز یک فاجعه شود.
3. سوختگی با بخار غذا
یکی از موارد شایع سوختگی در آشپزخانه به‌خصوص در خانم‌ها که بیشتر با آشپزی در منزل سر و کار دارند سوختگی با بخار غذاست که متاسفانه این نوع سوختگی به صورت مکرر رخ می‌دهد. ماجرا به این صورت است که غذای داغ روی شعله گاز در حال پختن است و این در حالی است که در ظرف غذا بسته است بنابراین به علت دمای بالای ظرف و غذای داخل آن، مقادیر زیادی بخار آب در ظرف جمع‌شده است. در چنین حالتی معمولا خانم خانه برای بررسی وضعیت طبخ غذا در حالی که صورتش را نزدیک ظرف غذا گرفته در ظرف را برمی‌دارد و در نتیجه به صورت ناگهانی مقادیر نسبتا زیادی بخار آب با صورت وی برخورد می‌کند که گاهی چنین کاری باعث سوختگی صورت و دست وی می‌شود.
پیشگیری: همیشه باید به بخار آب در ظرف دربسته روی اجاق گاز توجه داشت و در آن را باید آهسته و در حالی که صورت خود را با فاصله از ظرف نگاه داشته‌ایم، برداریم.
4. تنها گذاشتن کودکان در حمام
تنها گذاشتن کودکان داخل حمام یکی از مواردی است که باعث بروز مکرر سوختگی فرزندانمان در حمام می‌شود. همین چند روز پیش کودک 2 ساله‌ای در بخش اطفال بیمارستان بستری‌شده بود که مادرش وی را به حمام برده و او را داخل لگن کوچک آب قرار داده بود. مسلما کودکان چنین وضعیتی را بسیار دوست دارند. فرزند 5 ساله دیگر خانواده نیز همراه مادر در حمام کنار کودک 2 ساله بوده است. در همین هنگام تلفن منزل زنگ می‌زند و مادر برای پاسخ دادن به تلفن، حمام را ترک می‌کند و کودک کوچکش را به فرزند 5 ساله‌اش می‌سپارد و از وی می‌خواهد مراقب او باشد. کودک 5 ساله با هدف بستن شیر آب، به اشتباه تنها شیر آب سرد را می‌بندد و چند لحظه زمان برای سوختن بدن این کودک خردسال با آب‌جوش کافی است! مادر بعد از شنیدن صدای گریه کودک، خود را به حمام می‌رساند ولی متاسفانه کودکش دچار سوختگی حدود 30 درصد پوست بدن شده که مدت‌ها درگیر آن خواهد بود.
پیشگیری: هرگز فرزندان خردسالمان را در حمام تنها نگذاریم؛ حتی برای یک لحظه!
5. انفجار مواد محترقه
یکی از عوامل مهم و شایع سوختگی در جامعه ما، سوختگی ناشی از انفجار مواد محترقه به‌خصوص در روزهای پایانی سال است که متاسفانه هر ساله تعداد قابل‌توجهی از جوانان و نوجوانان کشور ما را درگیر می‌کند. گاهی انفجار مواد محترقه تنها به سوختگی ختم نمی‌شود بلکه در پاره‌ای موارد باعث از دست دادن انگشتان، دست یا چشم این قربانیان می‌شود.
پیشگیری: خانواده‌ها، مخصوصا در روزهای خاص مانند چهارشنبه‌سوری، فرزندان خود را تنها نگذارند و کنار آنها باشند. مسلما حضور خانواده کنار فرزندان تا حدود بسیار زیادی از رفتارهای پرخطر ایشان می‌کاهد.
6. واژگون شدن سماور
یکی از علت‌های مهم و نسبتا شایع سوختگی کودکان و اطفال، واژگون شدن سماور از روی بار(کابینت) آشپزخانه روی کودک است. معمولا هم ماجرا به این ترتیب است که کودکانی که تازه راه افتاده‌اند در زمان کوتاهی که والدین آنها را تنها می‌گذارند یا از ایشان غافل می‌شوند به سمت کابینت آشپزخانه می‌روند و شلنگ گاز مربوط به سماور را می‌گیرند و به سمت خود می‌کشند و در این حالت فاجعه رخ می‌دهد و کودک خردسال دچار سوختگی شدید و وسیع می‌شود. چنین اتفاقی در حالت دیگری نیز رخ می‌دهد و آن زمانی است که سماور روی بار یا کابینت آشپزخانه در شرایط استوار و ثابتی نیست بنابراین با کوچک‌ترین برخوردی واژگون و باعث سوختن افراد می‌شود.
پیشگیری:سماور را دور از دسترس اطفال قرار دهید. خود سماور را به‌وسیله تسمه یا هر وسیله مناسب دیگر روی دیوار کنار ثابت کنید.
شلنگ گاز سماور را به‌گونه‌ای مهار کنید که با کشیده شدن شلنگ گاز، سماور جابجا و واژگون نشود. شاید بهترین کار کوتاه کردن شلنگ گاز سماور تا حد ممکن باشد.
7. برق‌گرفتگی در منزل
برق‌گرفتگی در منزل معمولا بر اثر بی‌توجهی والدین رخ می‌دهد. اغلب برق‌گرفتگی در کودکان خردسال ناشی از کنجکاوی زیاد کودک نوپایی است که انگشت خود را داخل پریز برق می‌کند و این کار باعث برق‌گرفتگی و سوختگی ناشی از آن می‌شود. اگر برق‌گرفتگی در همان لحظه اول باعث مرگ فرد نشود معمولا باعث سوختگی بسیار عمیق و در بسیاری از موارد از دست دادن انگشت، دست یا پا در قربانی می‌شود. در واقع، به علت بی‌توجهی والدین، کودک خردسال در یک لحظه انگشتان و حتی دست یا پای خود را از دست می‌دهد.
پیشگیری: در زمان ساختن منزل باید پریزهای برق را در ارتفاع حدود یک متر قرار داد که دست کودکان خردسال به آنها نرسد که البته چنین کاری چند سال است منسوخ شده! برای تمام پریزهای برق باید محافظ پلاستیکی تهیه شود. قیمت این محافظ‌ها بسیار ناچیز است و شاید با صرف مبلغ یکی‌دو هزار تومان بتوان تمام پریزهای منزل را محفوظ کرد. باید از سیستم‌های جدید محافظتی در برابر برق استفاده کرد. این سیستم که به جان‌پناه معروف است در صورت اتصال بدن فرد با جریان برق باعث قطع جریان برق منزل می‌شود. یادمان باشد برق یک نعمت است ولی اگر از آن درست استفاده نشود می‌تواند بسیارخطرناک و حتی کشنده باشد.
8. پختن کباب یا غذا روی منقل
یکی از حوادث منجر به سوختگی در گردش در دل طبیعت که متاسفانه بسیار تکرار می‌شود سوختگی هنگام درست کردن کباب به‌وسیله زغال است. ماجرا به این صورت است که معمولا برای مشتعل کردن زغال مقداری نفت، بنزین یا الکل روی آن می‌ریزند و بعد زغال را مشتعل می‌کنند. زمانی که زغال به هر علت به صورت مناسب مشتعل نشده باشد افراد به اشتباه مجددا مقداری نفت، بنزین یا الکل روی آن می‌ریزند غافل از اینکه ریختن نفت، بنزین یا الکل روی زغال داغ می‌تواند فاجعه ایجاد کند به‌گونه‌ای که ناگهان حجم زیادی آتش ایجاد می‌شود که باعث سوختن افرادی که در اطراف منقل کباب ایستاده‌اند، می‌شود و متاسفانه این اتفاق مکررا تکرار می‌شود و میزان این اتفاق در روزهایی که مردم به دل طبیعت می‌روند بیشتر می‌شود. لازم به ذکر است قدرت اشتعال بنزین و الکل بسیار بیشتر از نفت است بنابراین خطرهای ناشی از بنزین و الکل نیز بیشتر از نفت خواهد بود.
پیشگیری: تنها کافی است همگان بدانند ریختن نفت، بنزین یا الکل روی زغال نیمه‌مشتعل و داغ فاجعه ایجاد خواهد کرد و اگر لازم است چنین کار خطرناکی نیز انجام شود اولا باید دیگران را از اطراف منقل دور کنیم و در ثانی مقادیر بسیار کمی (در حد چند قطره) بنزین یا الکل روی چند قطعه زغال خاموش بریزیم و سپس آن را به منقل اضافه کنیم.
9. برق‌گرفتگی در محیط کار
یکی از موارد شایع برق‌گرفتگی در محیط کار مربوط به کارگرانی است که آرماتوربند هستند یا کارگرانی که لوله‌های آب یا میله‌های فلزی را داخل طبقات بالای ساختمان نیمه‌کاره می‌فرستند. در چنین حالتی میله یا لوله فلزی به سیم‌های برق داخل کوچه یا خیابان برخورد می‌کند و باعث برق‌گرفتگی این کارگران می‌شود. این برق‌گرفتگی در اغلب موارد آنچنان جدی و شدید است که باعث قطع شدن دست‌ها و پاها در کارگران قربانی می‌شود. متاسفانه این حادثه تکراری، شایع‌ترین علت برق‌گرفتگی در محیط کار است که تعدادی از هموطنان ما را از کارافتاده و معلول می‌کند.
پیشگیری:سیم‌های برق کوچه و خیابان محل ساخت‌وساز ساختمانی باید قبل از آغاز عملیات ساختمانی به‌وسیله مراجع مربوطه(اداره برق) پوشش‌گذاری شده و عایق شوند. تمام کارگرانی که در قسمت آرماتوربندی یا جابجایی لوله‌ها و میله‌های فلزی کار می‌کنند باید دستکش عایق و نیز کفش عایق بپوشند. کارگران ساختمانی باید بدانند برای برق‌گرفتگی لازم نیست لوله یا میله فلزی به سیم برق بچسبد، بلکه اگر این میله یا لوله فلزی به سیم برق نزدیک شود (تا حد فاصله حدود نیم متر) بر اثر نیروی جاذبه مغناطیسی، میله فلزی به سمت سیم برق کشیده می‌شود و فاجعه رخ می‌دهد.
10. بی‌توجهی به دمای آب حمام
یکی از علت‌های دیگر سوختگی در اطفال، بی‌توجهی والدین به دمای آب حمام است. علت اصلی چنین حادثه‌ای این است که پوست بدن کودکان و به‌خصوص نوزادان بسیار لطیف‌تر و حساس‌تر از پوست بالغان است بنابراین آبی که دمای آن برای والدین مطلوب و مناسب به نظر می‌رسد می‌تواند برای اطفال سوزاننده باشد که در چنین حالتی اگر زمان تماس نوزاد با این آب طولانی باشد مسلما باعث ایجاد سوختگی در وی می‌شود. اتفاق دیگری که مکررا می‌افتد، در زمان شستشوی نوزاد با آب گرم است به‌طوری که مادر در حالی که دستکش در دست دارد اقدام به شستن کودکش می‌کند غافل از اینکه به علت پوشیدن دستکش از دمای واقعی آب بی‌خبر است و در چنین وضعیتی کودک به علت دمای بالای آب می‌سوزد.
پیشگیری: قبل از استحمام نوزاد یا شستن وی، دمای آب را دقیقا کنترل کنیم و به هیچ‌وجه از دستکش استفاده نکنیم. باید به این نکته مهم توجه داشته باشیم که دمای قابل‌تحمل برای نوزادان پایین‌تر از دمای قابل‌تحمل برای بالغان است.
11. انفجار گاز تجمع‌یافته در محیط
یکی دیگر از اتفاق‌هایی که مکررا باعث سوختگی در افراد می‌شود و گاهی ممکن است باعث سوختگی چند نفر به صورت توام شود انفجار گاز تجمع‌یافته در محیط بسته است. معمولا ماجرای تکراری به این صورت است که شیر گاز برای مدتی باز می‌ماند و حجم زیادی گاز در محیط منزل تجمع پیدا می‌کند و ساکنان منزل زمان ورود به خانه بدون توجه به بوی گاز اقدام به زدن کلید برق برای روشن کردن چراغ منزل می‌کنند غافل از اینکه همین زدن کلید برق باعث ایجاد جرقه کوچکی خواهد شد که باعث بروز انفجار بزرگی در منزل می‌شود و در چنین حالتی ساکنان منزل دچار سوختگی خواهند شد.
پیشگیری:همیشه قبل از خروج از منزل یا قبل از خواب کلیه وسایل گازسوز را کنترل کنید.
زمان ورود به منزل به بوی محیط توجه کنید. گاز بوی تندی شبیه بوی سیر دارد. در صورت استشمام چنین بویی هرگز کلید برق را نزنید و هیچ وسیله برقی‌ای را روشن نکنید همین‌طور به هیچ‌وجه از کبریت و فندک استفاده نکنید. مناسب‌ترین اقدام در چنین وضعیتی بستن شیر گاز و باز کردن در و پنجره‌ها برای خروج گاز از محیط است.
12. آغشته شدن لباس به بنزین و نفت
یکی دیگر از حوادث تکراری که باعث سوختن افراد می‌شود آغشته شدن البسه افراد به بنزین، گازوئیل یا نفت هنگام کار است که این اتفاق معمولا زمان پر کردن باک بنزین اتومبیل یا موتور می‌افتد یا زمانی که کارگران به‌خصوص مکانیک‌ها لباسشان به بنزین آغشته شده است و بعد از گذشت مدتی که فکر می‌کنند دیگر خطری وجود ندارد کبریت می‌زنند یا فندک را روشن می‌کنند غافل از اینکه البسه آغشته به بنزین مستعد آتش گرفتن است و حتی چند ساعت بعد از آغشتگی اولیه به راحتی آتش می‌گیرد.
پیشگیری:البسه آغشته به بنزین یا نفت باید بلافاصله تعویض شوند. تا زمانی که البسه آغشته را تن دارید، به هیچ شعله‌ای نزدیک نشوید.
13. پر کردن کپسول گاز اتومبیل به‌وسیله کپسول‌های گاز منازل
یکی از اشتباهات بزرگ و متاسفانه شایعی که پاره‌ای از افراد مرتکب می‌شوند پر کردن کپسول گاز اتومبیل به‌وسیله کپسول‌های گاز منازل است! که به علت وجود نداشتن شرایط استاندارد معمولا مقادیر قابل‌توجهی از گاز در محیط و به‌خصوص داخل کابین اتومبیل تجمع می‌یابد. در چنین حالتی فرد بدون توجه به تجمع گاز در محیط اقدام به روشن کردن سیگار خود می‌کند که این کار باعث انفجار ناگهانی گاز تجمع‌یافته می‌شود و فرد به شدت می‌سوزد.
پیشگیری: قویا از شارژ غیراستاندارد کپسول گاز اتومبیل اجتناب شود.
14. بنزین به جای نفت در بخاری
یکی از اشتباهاتی که باعث آتش‌سوزی و سوختگی افراد می‌شود ریختن بنزین یا گازوئیل داخل وسایل گرمایشی نفت‌سوز است. باید به این نکته اساسی توجه کرد که هر وسیله گرمایشی برای نوع خاصی از سوخت طراحی و تولید شده است و استفاده از مواد دیگر به‌عنوان جایگزین می‌تواند باعث بروز حوادث جبران‌ناپذیری شود.
پیشگیری: باید دقیقا بر اساس دستورالعمل کارخانه سازنده وسیله گرمایشی عمل شود.
15. پاک کردن رنگ از روی البسه
یکی دیگر از اتفاق‌های تکراری که باعث سوختن افراد می‌شود طی پاک کردن رنگ از روی البسه می‌افتد. به این ترتیب که فرد، البسه آغشته به رنگ را به حمام می‌برد و در حالی که مقادیری بنزین روی البسه مذکور می‌ریزد آب داغ را نیز روی این لباس‌های آغشته به بنزین باز و سعی در پاک کردن رنگ به‌وسیله بنزین و آب داغ از روی البسه می‌کند! می‌دانیم که بنزین به خودی‌خود قابلیت تبخیر بالایی دارد. حال اگر با بخار آب داغ مخلوط شود ترکیب خطرناک‌تری را ایجاد می‌کند که اگر دمای محیط به اندازه کافی بالا باشد باعث انفجار لامپ حمام که دمای بالایی دارد و احتراق ناگهانی بنزین تبخیرشده و سپس البسه آغشته به بنزین می‌شود. در چنین حالتی فردی که داخل حمام است و معمولا بدون پوشش است دچار سوختگی وسیع در بدن می‌شود و متاسفانه چنین اتفاقی به صورت مکرر می‌افتد. گاهی نیز شعله آبگرمکن داخل حمام باعث انفجار مخلوط بخار آب و بخار بنزین می‌شود.
پیشگیری:
برای پاک کردن رنگ از روی البسه از نفت استفاده کنید. بنزین ماده خطرناک‌تری است. بخار آب به علت دمای بالایی که دارد، می‌تواند بنزین را به صورت تبخیرشده در محیط دربیاورد که چنین وضعیتی احتمال احتراق را زیاد می‌کند پس هرگز بنزین را در محیطی که بخار آب داغ وجود دارد، به‌کار نبرید.
16. تماس ناگهانی لباس با شعله گاز
یکی از موارد دیگری که باعث بروز سوختگی در آشپزخانه می‌شود بی‌توجهی افراد منزل به وضعیت لباس خود در ارتباط با شعله گاز است! معمولا لباس راحتی که اغلب افراد در منزل می‌پوشند تی‌شرت یا پیراهن است که آن را روی شلوار یا دامن خود می‌اندازند. در چنین شرایطی اگر بدون توجه به روشن بودن شعله جلویی گاز به آن نزدیک شوند لبه پایینی تی‌شرت یا پیراهن روی شعله روشن گاز قرار می‌گیرد و فاجعه رخ می‌دهد.
پیشگیری: تا آنجا که ممکن است از شعله جلویی گاز استفاده نکنید. هنگام نزدیک شدن به گاز مواظب لباس‌های خود باشید تا بر اثر نزدیک شدن به گاز مشتعل نشوند. تی‌شرت یا پیراهن خود را داخل شلوار خود قرار دهید!
