گفت‌وگو با دکتر شهرام فیروزبخش به مناسبت 21 آبان روز جهانی پنومونی
عفونت ریه در آستانه فصلی سرد
21 آبان روز جهانی پنومونی است. پنومونی یا ذات‌الریه بیماری‌ای است که همچنان در کل دنیا، عامل مهم مرگ و میر ناشی از بیماری‌های عفونی ریوی محسوب می‌شود. البته همه بیماران مبتلا به پنومونی فوت نمی‌کنند. مرگ صرفا سرنوشت آن گروه از بیمارانی است که به پنومونی شدید گرفتار شده‌اند، قصوری در درمان آنها انجام گرفته یا دچار مشکل زمینه‌ای هستند. در «تقویم سلامت» این هفته به مناسبت روز جهانی پنومونی با دکتر شهرام فیروزبخش، فوق‌تخصص ریه و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران درباره این بیماری، عوامل زمینه‌ساز آن و چگونگی پیشگیری از آن در افراد مستعد گفت‌وگو کرده‌ایم.
سلامت: به‌عنوان اولین سوال می‌خواهم بپرسم که عامل بیماری پنومونی باکتریایی است یا ویروسی و احتمال ابتلا در چه افرادی بیشتر است؟
ذات‌الریه، پنومونی یا همان التهاب و عفونت ریه است که در اثر ویروس، باکتری یا قارچ و در مواقع نادر در اثر ابتلا به انگل ایجاد می‌شود.
سلامت: چه افرادی به این بیماری مبتلا می‌شوند؟
به‌طور کلی، این بیماری وقتی بروز می‌کند که عوامل گفته شده از سد دفاعی بدن انسان عبور کنند. پس اختلال سیستم ایمنی میزبان عامل مهمی در بروز بیماری است. به همین دلیل افرادی که دچار نقص یا ضعف سیستم ایمنی هستند مانند افراد مسن، کودکان و بیماران بیشتر در معرض بیماری‌اند. البته مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر نیز زمینه را برای رشد باکتری، قارچ یا انگل عفونت‌زا در ریه مهیا می‌کند و این افراد بیشتر از مردم عادی به ذات‌الریه مبتلا می‌شوند.
سلامت: آیا این بیماری در فصول سرد سال که احتمال ابتلا به آنفلوانزا زیاد است، بیشتر دیده می‌شود؟
به هر حال در برخی از مواقع سال در جامعه عفونت‌های آنفلوانزایی شیوع پیدا می‌کنند که یکی از این مواقع، آغاز و اوج‌گیری فصل سرماست. البته عفونت آنفلوانزایی همیشه درگیری ریوی ایجاد نمی‌کند ولی ویروس آنفلوانزا هم می‌تواند دستگاه تنفسی تحتانی یا همان ریه‌ها را گرفتار کند. گاهی به ویروس آنفلوانزا عامل باکتریایی اضافه می‌شود که درگیری شدیدتری ایجاد می‌کند.
سلامت: کدام نوع آن شدیدتر است؟
به‌طور کلی، پنومونی به 2 گروه تقسیم می‌شود؛ اکتسابی و وابسته به مراقبت‌های بهداشتی. در نوع اکتسابی، بیمار مستقل است یعنی در بیمارستان یا خانه سالمندان زندگی نمی‌کند و مراقب ندارد ولی در نوع وابسته به مراقبت‌های بهداشتی بیمار به‌دلیل شرایطش تحت مراقبت است مثلا سابقه بستری در بیمارستان، در طول 3 ماهه اخیر را دارد یا در حال حاضر در بیمارستان بستری بوده و برای مدت طولانی آنتی‌بیوتیک دریافت کرده یا در خانه سالمندان زندگی می‌کند. عفونت‌های از نوع وابسته به مراقبت‌های بهداشتی، خطرناک‌تر از نوع اکتسابی هستند، چون عوامل بیماری‌زا در بیمارستان‌ها و خانه سالمندان به آنتی‌بیوتیک مقاوم‌ترند. مصرف طولانی‌مدت آنتی‌بیوتیک نیز مقاومت بدن را در مقابل عوامل بیماری‌زا کم می‌کند.
سلامت: پنومونی چه علائمی دارد؟
بیشتر پنومونی‌ها با علائمی مانند تب، سرفه، تنگی نفس و خلط چرکی که گاهی هم خون‌آلود است بروز می‌کنند. علائم متفرقه دیگر مانند سردرد، احساس ضعف و بی‌حالی هم در بیماران دیده می‌شود. علائم همیشه شکل مشخصی ندارند مثلا ممکن است در یک فرد مسن، باعث ایجاد کاهش هوشیاری و بعد از بررسی در اورژانس عفونت ریه تایید شود.
سلامت: تشخیص قطعی چگونه است؟
برای تشخیص بیماری شرح‌حال بیمار و یافته‌های پزشک کمک‌کننده است. کنار اینها باید عکس از قفسه سینه بیماران گرفته شود. البته این کار فقط به تایید پنومونی کمک می‌کند و برای تشخیص نوع بیماری لازم است بررسی‌های آزمایشگاهی هم انجام گیرد. با آزمایش نمونه خلط، کشت خون و گاهی هم آزمایش ادرار اطلاعات دقیقی از عامل بیماری به دست می‌آید.
سلامت: طول مدت بیماری چقدر است؟
بیماری ممکن است تا 2 هفته طول بکشد. البته طول مدت بیماری به نوع عامل بیماری‌زا و سلامت قبلی فرد بستگی دارد. درمان بیماران باید خیلی زود شروع شود تا بتوان از عوارض احتمالی آن جلوگیری کرد.
سلامت: آیا شدت پنومونی در بیماران متفاوت با یکدیگر تفاوت دارد؟
بله، شدت عفونت‌ها متفاوت است. گاهی ممکن است شدت پنومونی طوری باشد که بیماری با درمان سرپایی بهبود یابد. گاهی هم نیاز به بستری بیمار و حتی نگهداری از او در بخش آی‌سی‌یو است. هرچه شدت بیماری کمتر باشد، احتمال مرگ بیمار کاهش خواهد یافت. مرگ وقتی اتفاق می‌افتد که کل سیستم بدن بیمار درگیر شود یعنی علاوه بر ریه‌ها عفونت وارد خون شود و فشار خون بیمار کاهش یابد یا کلیه‌ها تحت‌تاثیر قرار گیرند.
سلامت: احتمال سرایت آن به دیگران وجود دارد؟
با توجه به عامل بیماری‌زا احتمال مسری بودن آن وجود دارد؛ مثلا اگر عامل ویروسی باشد احتمال سرایت آن به دیگران وجود دارد ولی در نوع قارچی یا انگلی این احتمال کمتر است.
سلامت: آیا پنومونی قابل پیشگیری است؟
موضوع مهمی که وجود دارد، پیشگیری است. یکی از عوامل مهمی که زمینه را برای بروز پنومونی مهیا می‌کند، سیگار است. سیگار سیستم دفاعی میزبان را دچار اختلال می‌کند بنابراین افراد با ترک سیگار به میزان زیادی در برابر این بیماری مصون می‌شوند. نوع دوم پیشگیری، انجام واکسیناسیون است. افراد مسن و کسانی که به بیماری‌های مزمن قلبی، ریوی، دیابت و... مبتلا هستند، باید واکسینه شوند. تزریق واکسن آنفلوانزا و پنوموکوک اهمیت زیادی در پیشگیری از پنومونی دارد.
