الفبای تشخیص و درمان سردردهای محیطی
سری که درد می‌کند، بخواند!
دکتر فرهاد عصارزادگان
متخصص مغز و اعصاب و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی
انجمن بین‌المللی سردرد، سردردها را به 3 گروه کلی تقسیم کرده است؛ گروه اول، سردردهای اولیه هستند که سردردهای میگرنی، عصبی و... جزو سرشاخه‌های آن محسوب می‌شوند. در این نوع از سردردها معمولا علت مشخصی برای بروز سردرد پیدا نمی‌شود. گروه دوم، سردردهای ثانویه هستند. در این نوع از سردردها معمولا علت مشخص است و با برطرف کردن علت زمینه‌ای، سردرد بهبود می‌یابد؛ مثل سردردی که ناشی از خونریزی مغزی است و با درمان و جذب خونریزی، تسکین پیدا می‌کند یا سردردی که ناشی از کاهش قند خون است و با خوردن غذا برطرف می‌شود. گروه سوم نیز سردردهایی هستند که به نورالژیا معروفند و با دردهای خنجری در سر و صورت همراهند. سردردهای محیطی در گروه دوم سردردها قرار می‌گیرند که در «کلینیک مغز و اعصاب» این هفته به آن می‌پردازیم.
• سردردهای ناشی از کاهش قند خون: وقتی فردی برای مدتی طولانی گرسنه مانده و غذا نخورده باشد، به طور طبیعی قند خونش کاهش می‌یابد. از آنجا که سلول‌های مغزی بیشتر از قند استفاده می‌کنند، در نتیجه با کمبود آن مواجه می‌شوند و این امر با بروز سردرد در فرد نمایان می‌شود. سردرد ناشی از کمبود قند خون را به راحتی می‌توان با خوردن یک ماده غذایی برطرف کرد.
• سردردهای ناشی از هوای آلوده: سردرد محیطی دیگری که به‌خصوص در فصول سرد سال که جابجایی هوا کمتر است و آلاینده‌ها نزدیک به سطح زمین تجمع می‌کنند، شایع است، سردرد ناشی از آلودگی هواست. آلودگی در شهرهای بزرگ مربوط به وجود سرب در فضاست. سرب، ماده‌ای است که از طریق استنشاق وارد بدن می‌شود و سپس از طریق خون به سلول‌های مغزی می‌رسد و باعث کاهش تمرکز و سردرد خواهد شد. این نوع از سردرد نیز با ورود به هوای پاک و استنشاق اکسیژن آزاد برطرف می‌شود.
• سردردهای ناشی از سرما: سردردی هم وجود دارد که در اثر قرار گرفتن فرد در محیط سرد یا هنگام خوردن آب سرد و بستنی ایجاد می‌شود. البته این نوع از سردرد مانند آلودگی هوا نیست و تعداد افرادی که در اثر سرما دچار سردرد می‌شوند، کمتر از افرادی است که در اثر هوای آلوده از سردرد شکایت دارند. افرادی که در هوای سرد دچار سردرد می‌شوند، باید از سینوس‌هایشان مراقبت کنند و آنها را گرم نگه دارند. آنها می‌توانند این کار را با استفاده از هدبند یا کلاه پشمی انجام دهند یا حتی‌الامکان در روزهای بسیار سرد از خانه خارج نشوند. گرچه در تقسیم‌بندی جدید سردرد، سردردهای ناشی از سرما در گروه سردردهای اولیه قرار می‌گیرند ولی در ماهیت سردرد تفاوتی ایجاد نمی‌کند.
• سردردهای ناشی از ترک چای و قهوه: کاهش مصرف کافئین یا قهوه و حتی مصرف بعضی از داروهای حاوی ترکیبات شیشه و... نیز مواردی هستند که سردرد ایجاد می‌کنند. کافئین موجود در چای می‌تواند آثار درمانی در سردرد داشته باشد. حتی بعضی از داروهای مسکن نیز حاوی کافئین هستند. افرادی که با نخوردن چای دچار سردرد می‌شوند، معمولا حجم بالایی چای مصرف می‌کنند و در نتیجه به‌طور غیرمستقیم هر روز مقدار زیادی مسکن از نوع کافئین استفاده می‌کنند و وقتی چای قطع می‌شود دچار محرومیت از کافئین و سردرد می‌شوند.
• بهترین برخورد با سردردهای محیطی
در این نوع از سردردها معمولا عامل خارجی پیدا می‌شود اما گاهی بیمار نمی‌تواند علت سردرد را تشخیص دهد و مشکل باقی می‌ماند. اغلب این بیماران برای یافتن علت سردرد به پزشکان مختلفی مراجعه می‌کنند و هزینه زیادی را متقبل می‌شوند، در حالی که با کمی دقت می‌توانند با دوری از عامل ایجادکننده، سردرد را مهار کنند. درمان سردردهای محیطی بسیار آسان است و درمان اختصاصی وجود ندارد. تنها راه موثر، اجتناب از عامل محرک و گاهی هم مصرف مسکن است. رعایت توصیه‌های زیر نیز می‌تواند سودمند و موثر باشد:
1. از قرار گرفتن زیر لامپ‌های پرنور به مدت طولانی اجتناب کنید. نور اتاق باید مناسب باشد. هنگام خواب حتما اتاق را کاملا تاریک کنید. نور آفتاب هم باعث سردرد می‌شود. کارگران یا افرادی که به مدت طولانی مجبورند زیر نور آفتاب قرار گیرند، بهتر است از کلاه‌هایی با لبه صاف و نازک استفاده کنند.
2. عطر و ادکلن به‌خصوص عطرهایی که رایحه تندی دارند ممکن است باعث سردرد شوند. استفاده از مواد خوشبوکننده قوی را کنار بگذارید.
3. اگر رژیم سخت گرفته‌اید و سردرد دارید، بدانید که قند خونتان پایین آمده و باید به سرعت جایگزین شود. رژیم غذایی حتما باید با دستور پزشک باشد. کسانی که به‌دلیل مشغله کاری برنامه منظم غذایی ندارند نیز ممکن است دچار کاهش گلوکز و سردرد شوند.
4. در صورتی که تصمیم گرفته‌اید مصرف چای و قهوه را پایین آورید این کار را یکباره انجام ندهید. کاهش مصرف چای و قهوه باید تدریجی باشد.
5. مصرف یا قطع قرص‌های ضدبارداری گاهی باعث بروز سردرد می‌شود. در این مواقع حتما باید با پزشکتان مشورت کنید.
6. دود سیگار یکی دیگر از عوامل محرک سردرد است. نیکوتین باعث انقباض عروق و ایجاد سردرد می‌شود.
7. استرس عامل مهم دیگری است که باعث سردرد می‌شود. عوامل استرس‌زا همراه ماست و اجتناب از آن تقریبا غیرممکن ولی کنترل و مدیریت آن امکان‌پذیر است.
