دکتر نسرین امیری فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان از علل و راه‌حل افت درسی دانش‌آموزان می‌گوید
کشف و خنثی‌سازی عامل بی‌انگیزگی
در سال‌های اخیر شاهد رکود تحصیلی بین دانش‌آموزان نوجوان به‌دلایل مختلف هستیم. برخی از دانش‌آموزان، به‌خصوص پسرها دوست دارند هرچه زودتر وارد بازار کار شوند و به همین دلیل تحصیل را کنار می‌گذارند. در این گفت‌وگو دکتر نسرین امیری، روان‌پزشک کودک و نوجوان، عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران درباره علل این موضوع، نکته‌هایی را بیان کرده و پیشنهادهایی نیز به والدین ارائه داده است تا بتوانند برای این مشکل فرزندشان چاره‌ای بیندیشند.
سلامت: آیا افسردگی می‌تواند دلیل مهمی برای ترک تحصیل در نوجوانان باشد؟
بله، متاسفانه برخی نوجوانان در نیمه راه درس خواندن را رها می‌کنند و دیگر اشتیاقی برای ادامه این مسیر ندارند و یکی از مهم‌ترین دلایل این موضوع افسردگی است چون آنها به‌دلیل ابتلا به افسردگی دیگر هدف مشخصی ندارند و میل خودشان را برای رسیدن به چیزهای خوبی که در گذشته می‌خواستند از دست می‌دهند و از این نظر آینده خود را به خطر می‌اندازند.
سلامت: فکر می‌کنید علت این اتفاق چیست؟
متاسفانه تکنولوژی و زندگی ماشینی امروز همه چیز را راحت کرده و به همین دلیل نسل امروز کمتر مثل گذشته دنبال زندگی و اهدافشان هستند. حتی می‌توان گفت به نوعی هدف خود را گم کرده‌اند و شیوه زندگی‌های امروزی و عوامل محیطی باعث ایجاد این مساله شده است. اگر دقت کنید، متوجه می‌شوید نسل امروز کمتر از زندگی احساس رضایت دارد.
سلامت: محیط‌های آموزشی و نحوه برخورد معلمان و مدیران مدارس تا چه حد روی ترک تحصیل نوجوانان اثر دارد؟
خیلی زیاد، بسیاری از مراکز آموزشی ما شاد نیستند و همه چیزشان تحمیلی است؛ از درس خواندن گرفته تا مسائل دیگر و آن ارتباط شایسته‌ای که باید بین معلمان و دانش‌آموزان وجود داشته باشد، نیست و برخی از اعضای کادر آموزشی ما فکر می‌کنند هر چقدر در کارشان جدی‌تر باشند، مدیریتشان هم بهتر است. در صورتی که انعطاف‌پذیربودن و مهربانی کردن بیشتر جواب می‌دهد. به همین دلیل توصیه می‌کنم شادی را در مراکز آموزشی‌مان افزایش دهیم.
سلامت: آیا افسردگی پدر و مادر هم روی فرزندشان اثر خواهد گذاشت؟
بله خیلی زیاد، به همین دلیل ما معمولا توصیه می‌کنیم، مادر در زمان بارداری‌اش از هرگونه غم و غصه دور بماند چون گریه کردن و ناراحتی اثر مستقیمی روی جنین می‌گذارد و بعدها روی کودک اثر خود را نشان می‌دهد.
سلامت: آیا تغییر محیط و بردن دانش‌آموز به یک مدرسه دیگر می‌تواند به بازگشت او به تحصیل کمک کند؟
گاهی بله و گاهی نه، ما باید سعی کنیم ابتدا افسردگی این‌گونه دانش‌آموزان را درمان کنیم تا با انرژی و لذت و انتخاب دوباره خودشان مسیرشان را پیدا کنند وگرنه دوباره بعد از مدتی بهانه می‌آورند و ترک تحصیل می‌کنند.
سلامت: پدر و مادر در این شرایط چطور می‌توانند به فرزند خود نزدیک شوند؟
بهتر است با او صحبت کنند. البته نه صحبتی که حالت نصیحت‌گونه داشته باشد چون نوجوان در این شرایط از نصیحت‌کردن کاملا دوری میکند و اتفاقا بیشتر حس لجبازی در او تقویت می‌شود اما می‌توان با صحبت‌های دوستانه و گذاشتن برنامه‌های جنبی و خانوادگی او را حمایت کرد و حتی می‌توان با رفتن نزد مشاور از آنها برای حل این مشکل کمک گرفت.
سلامت: آیا معرفی افرادی که ترک تحصیل کرده‌اند و ممکن است سال‌ها بعد احساس پشیمانی کنند، می‌تواند راه‌حل مناسبی تلقی شود؟
بله، بسیارند افرادی که پشیمان می‌شوند و دوست دارند دوباره به محیط آموزشی برگردند و اگر این اتفاق افتاد باید حتما آنها را حمایت کنیم چون در تاریخ هم می‌بینیم که افراد موفق زیادی بودند که حتی در دوره دبیرستان بارها مردود شده‌اند اما باز دنبال تحصیل رفته و توانسته‌اند برای خودشان کسی بشوند؛ مثل آلبرت انیشتین. اگر مصادیق اینچنینی را به فرزندان خود نشان بدهیم، می‌توانیم انگیزه آنها را برای بازگشت به درس و مدرسه افزایش دهیم.
درس و اقتصاد
بدون‌شک نمی‌توان نقش پررنگ مسائل اقتصادی را در بی‌انگیزگی به درس خواندن یا ترک تحصیل نادیده گرفت. وقتی دانش‌آموز آینده‌ای روشن را برای خود نمی‌بیند و آینده‌ای را تصور میکند که با داشتن مدرک تحصیلی قرار است در بازار کار دنبال کسب درآمد باشد و در کاری مشغول شود که برای آن نیازی به داشتن مدرک نیست، بی‌شک انگیزه‌ای برای حضور در مدرسه پیدا نمی‌کند و خیلی زود از صحنه تعلیم و تربیت خارج می‌شود. از طرفی دیگر، موج تحصیلکرده‌های بیکار نیز انگیزه را در او می‌کشد به‌خصوص اگر خانواده‌اش با مشکلات اقتصادی دست به گریبان باشد و صرف هزینه‌های تحصیل برای او کاری بی‌ثمر تلقی شود. در حال حاضر افرادی را در جامعه‌مان داریم که با مدرک لیسانس یا بالاتر مشغول کاری هستند در حالی که همکاران آنها همین کار را با همان میزان حقوق با مدرک دیپلم و حتی بدون آن انجام می‌دهند، بنابراین اصلاح وضعیت اقتصادی واقعا در بالا بردن انگیزه درس خواندن نقش دارد.
آداب تربیت
دکتر میترا حکیم شوشتری
فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران
رابطه سلامت روان و عملکرد تحصیلی
بیشتر ما وقتی کودک یا نوجوانی را می‌بینیم اولین سوالی که از او می‌پرسیم این است که کلاس چندم است و معدلش چند شده؟ در حقیقت، عملکرد تحصیلی یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی است که موفقیت بچه‌ها را نشان می‌دهد. وقتی عملکرد تحصیلی افت میکند بچه‌ها دچار مشکل‌هایی در برقراری روابط اجتماعی می‌شوند. بچه‌هایی که در تحصیل موفق نیستند، اغلب دچار گوشه‌گیری و انزوای اجتماعی می‌شوند. این بچه‌ها تنش و پرخاشگری زیادی پیدا می‌کنند و در مدرسه با احتمال بیشتری درگیر پدیده قلدری می‌شوند، یعنی یا زور می‌گویند یا قربانی زورگویی بچه‌های دیگر می‌شوند. پس عملکرد تحصیلی پایین می‌تواند زمینه شکل‌گیری بدرفتاری و اعتماد به‌نفس پایین را فراهم کند.
از آنجایی که نظام آموزشی نمی‌تواند از مقایسه بچه‌ها با هم خودداری کند و هر فرد را در جایگاه خود بپذیرد و به همه توانایی‌های کودکان توجه و هر کودک را با خود مقایسه کند، بچه‌های با عملکرد پایین در مدارس آسیب می‌بینند. گاهی آسیب به حدی است که بچه‌ها از رفتن به مدرسه صرف‌نظر کرده و تمایل به‌ترک تحصیل پیدا می‌کنند. پرواضح است هدف از حضور بچه‌ها در مدارس تنها آموختن محفوظات نیست، بلکه مدرسه جایی است که بچه‌ها مهارت‌های اجتماعی لازم را برای زندگی در آنجا کسب می‌کنند، بنابراین بچه‌ها با ترک محیط مدرسه وارد محیط کار می‌شوند که برای آنها تعریف نشده و آنها را در معرض انواع آسیب‌ها قرار می‌دهد.
بنابراین والدین باید به عملکرد تحصیلی بچه‌ها توجه کنند و دنبال یافتن دلایل پایین بودن عملکرد تحصیلی یا افت آن، بی‌انگیزگی و نداشتن تمایل به مطالعه آنها باشند. در این بین توجه به مشکل‌های روانپزشکی دانش‌آموزان از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از دلایل شایع چنین مشکل‌هایی اختلال بیش‌فعالی- نقص توجه است. کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند در انجام کارهایی که نیازمند کوشش ذهنی است دچار مشکل هستند که از مهم‌ترین این کارها می‌توان به درس خواندن اشاره کرد. بچه‌ها باید برای درس خواندن مهارت‌های مختلفی داشته باشند مانند اولویت‌بندی، برنامه‌ریزی، استدلال و مدیریت زمان. این‌گونه مهارت‌ها در کودکان مبتلا به این اختلال شکل نمی‌گیرد و همین موضوع درس خواندن را دشوار میکند.
اختلال‌های یادگیری از دیگر مشکل‌هایی هستند که درس خواندن را سخت می‌کنند. در این گروه از اختلال‌ها بچه‌ها قادر به یادگیری خواندن، نوشتن یا ریاضی نیستند و چون این مهارت‌ها برای درس خواندن ضروری‌اند این بچه‌ها به‌تدریج با مشکل در درس خواندن روبرو می‌شوند و شکست‌های مکرر آنها را از درس خواندن زده میکند.
والدین باید با شناخت و کشف به‌موقع علت افت تحصیلی یا کاهش تمایل به درس خواندن، کمک کنند قبل از اینکه بچه از مدرسه دلزده شود با گرفتن درمان به موقع، به روند عادی درس خواندن برگردد و هرگز به ترک تحصیل فکر نکند.
