شیمی‌درمانی با سلامت دهان و دندان‌های ما چه می‌کند؟
چگونه از دندان‌هایمان در دوران شیمی‌درمانی مراقبت کنیم؟
دکتر فرین میزانیان
دندانپزشک
دهان و دندان از اعضایی هستند که ممکن است به دنبال انجام شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی‌ها آسیب ببینند بنابراین توجه و اجرای مراقبت‌های خاص در بیماران تحت درمان به آنها کمک می‌کند دوران درمان خود را با راحتی و آرامش بیشتری طی کنند. اگر شما یا یکی از نزدیکانتان گرفتار بیماری سرطان هستید و قرار است مراحل درمان را طی کنید، خواندن این مطلب به شما کمک خواهد کرد تا در طول درمان و بعد از آن با مشکل‌های دهان و دندان کمتری روبرو شوید.
هرچند شیمی‌درمانی به درمان سرطان کمک می‌کند اما ممکن است تغییر‌های گوناگونی را در نواحی مختلف بدن ایجاد کند که به عوارض جانبی شیمی‌درمانی معروف هستند. بعضی از این عوارض ممکن است در دهان ایجاد شود و گاهی آنقدر شدید است که ممکن است باعث به تعویق افتادن یا قطع درمان شود. برای پیشگیری از ایجاد این عوارض بهتر است در صورت امکان یک ماه قبل از شروع شیمی‌درمانی به دندانپزشک مراجعه کنید. عوارض جانبی داروهای شیمی‌درمانی در دهان جدی و توجه به آنها مهم است زیرا:
• عوارض جانبی داروها ممکن است به دهان آسیب برساند و برای خوردن، صحبت کردن و بلع دچار مشکل شوید.
• شما بیشتر در معرض ابتلا به عفونت خواهید بود و در دوران شیمی‌درمانی ابتلا به عفونت خطرناک است.
• اگر عوارض جانبی در شما شدید و آزار‌دهنده یا خطرناک باشد، ممکن است پزشک معالجتان را مجبور به قطع یا تاخیر در شیمی‌درمانی کنند.
عوارض دهانی شیمی‌درمانی در افراد گوناگون متفاوت است و با توجه به نوع داروها و واکنش بدن ممکن است در طول دوره شیمی‌درمانی یا به فاصله کوتاهی بعد از آن ایجاد شود. شما ممکن است این علامت‌ها را تجربه کنید:
• سوزش دهان و لثه‌ها
• خشکی دهان
• سوزش، پوسته‌پوسته شدن و تورم زبان
• عفونت
• تغییر حس چشایی
شاید برایتان تعجب‌آور باشد که لازم است قبل از آغاز درمان سرطان به دندانپزشک مراجعه کنید اما واقعیت این است که با این مراجعه شما می‌توانید جلوی بسیاری از مشکل‌های دهانی حین شیمی‌درمانی را بگیرید و درمان کم‌عارضه‌تری را پشت سر بگذارید. اغلب عوارض جانبی در دهان به این دلیل ایجاد می‌شوند که دهان بیمار قبل از شروع شیمی‌درمانی در سلامت کامل قرار نداشته است. تمام عوارض دهانی شیمی‌درمانی قابل‌پیشگیری نیستند اما با انجام معاینه و درمان‌های دهان و دندان مورد نیاز قبل از شروع شیمی‌درمانی می‌توان این عوارض جانبی را کمرنگ‌تر و قابل‌تحمل‌تر کرد.
بهترین حالت این است که دندانپزشک و انکولوژیست(پزشک متخصص سرطان) شما با هم در ارتباط باشند و در صورت لزوم درباره بیماری، طول درمان‌ها و نوع داروها با هم به تبادل اطلاعات بپردازند. بهترین زمان مراجعه به دندانپزشک یک ماه قبل از آغاز شیمی‌درمانی است اما اگر درمان شما شروع شده و هنوز به دندانپزشک مراجعه نکرده‌اید، بهتر است در اولین فرصت با اجازه انکولوژیست خود برای معاینه به دندانپزشک مراجعه کنید.
دندانپزشک در طول معاینه اولیه:
- دندان‌های شما را با یک بررسی کلی معاینه و جرمگیری می‌کند.
- رادیوگرافی تهیه می‌کند.
- مشکل‌های موجود دهان و دندان‌های شما را درمان می‌کند.
- به شما آموزش می‌دهد چگونه از عوارض دهانی شیمی‌درمانی بکاهید و از دهان خود مراقبت کنید.
اگر شیمی‌درمانی می‌شوید، کارهای زیادی می‌توانید انجام دهید تا سلامت دهان و دندان‌هایتان حفظ شود. با شروع درمان، مهم است که هر روز دهانتان را بررسی کنید و ببینید آیا زخم یا ضایعه‌ای در دهانتان ایجاد شده است یا نه؟ برای پیشگیری از زخم‌های دهانی یا برطرف کردن آنها به این نکته‌ها دقت کنید:
- زیاد آب بنوشید.
- هر از گاهی قطعه‌ای یخ بمکید.
- مرتب آدامس‌های بدون قند بجوید.
- اگر به خشکی دهان دچار شده‌اید از بزاق مصنوعی برای مرطوب نگه داشتن دهانتان استفاده کنید.
- روزی 2 بار دندان‌ها، لثه‌ها و زبانتان را با یک مسواک نرم تمیز کنید. اگر مسواک زدن باعث سوزش دهانتان می‌شود، مسواک را قبل از استفاده زیر آب گرم بگیرید تا نرم‌تر شود.
- از یک خمیر دندان فلوراید‌دار استفاده کنید.
- از دهانشویه‌های دارای الکل استفاده نکنید.
- هر روز دندان‌هایتان را نخ بکشید. اگر با نخ کشیدن قسمت‌هایی از لثه‌تان خونریزی می‌کند یا دردناک می‌شود از نخ کشیدن آن نواحی خودداری کنید اما بقیه دندان‌ها را نخ بکشید.
- برای خودتان دهانشویه خانگی درست کنید و روزی چند بار دهانتان را با آن بشویید. دهانشویه را به این ترتیب تهیه کنید: یک‌چهارم قاشق مرباخوری نمک در یک فنجان آب ولرم یا یک قاشق چای‌خوری جوش شیرین در یک لیوان آب ولرم. بعد از هر بار دهانشویه، دهانتان را با آب بشویید.
- دندان‌های مصنوعی که در دهان لق هستند و تطابق خوبی در دهان ندارند، ممکن است باعث ایجاد مشکل‌های دهانی شوند. درباره مشکل‌های دندان مصنوعی‌تان با دندانپزشک مشورت کنید.
- اگر به زخم و سوزش دهان دچار شدید حتما موضوع را با پزشک خود مطرح کنید.
- از خوردن غذاهای سفتی که ممکن است دهانتان را زخم کند، مثل چیپس، نان برشته، ته‌دیگ و... پرهیز کنید.
- غذاهای بسیار داغ یا بسیار اسیدی مثل آبمیوه‌های ترش یا غذاهای تند و پرادویه، ممکن است مخاط دهان را تحریک کند و بهتر است کمتر از آنها استفاده کنید.
- خوراکی‌های خیلی شیرین مثل شکلات، آبنبات و نوشابه‌های گاز‌دار شکر زیادی دارند و ممکن است باعث پوسیدگی دندان‌ها شوند بنابراین بهتر است کمتر آنها را مصرف کنید.
- از خلال دندان استفاده نکنید زیرا ممکن است مخاط دهانتان را زخم کند.
- سیگار و الکل را کنار بگذارید.
