بررسی علل، عوارض و راههای درمان صافی کف پا در گفت‌وگو با دکتر رامین اسپندار فوق‌تخصص جراحی پا و مچ پا
ستاره محمد
صافی کف پا یکی از اختلال‌های شایع اندام تحتانی میان کودکان است. البته فقط خردسالان نیستند که به این عارضه دچار می‌شوند بلکه بزرگسالان نیز ممکن است علائم آن را به صورت اکتسابی و بر اثر عواملی مانند چاقی، دیابت و روماتیسم تجربه کنند. این اختلال آنقدر جدی است که در بعضی موارد باعث معافیت آقایان از سربازی می‌شود چرا که به گفته متخصصان ارتوپدی، فعالیت سنگین برای آنها با درد و ناراحتی در اندام تحتانی به‌خصوص مچ و کف پا و گاهی خطر پیچ‌خوردگی همراه است. برای بررسی این مشکل و راههای برطرف کردن آن «درمانگاه» این هفته را به گفت‌وگو با دکتر رامین اسپندار، متخصص ارتوپدی، فلوشیپ فوق‌تخصصی جراحی پا و مچ پا و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران اختصاص داده‌ایم.
سلامت: قوس کف پا چه کاربردی دارد؟
اهمیت قوس کف پا در انتقال درست نیرو از کف پا به مفصل مچ و دیگر قسمت‌های اندام تحتانی است. بنابراین اگر کف پا صاف باشد به برخی قسمت‌های پا فشار بیش از حد وارد می‌شود و درمقابل بخش‌هایی که قادر به تحمل نیروی زیادی هستند، تحت فشار کمتری قرار می‌گیرند. در نتیجه فرد دچار درد و تغییر شکل در پا و مچ پا یا حتی ستون فقرات خواهد شد.
سلامت: چرا میزان این قوس در بعضی افراد کمتر از حد طبیعی است؟
این اختلال علت‌های مختلفی دارد. عامل آن در کودکان می‌تواند ژنتیکی باشد. گاهی نیز قابلیت حرکت بیش از حد مفاصل پا باعث صافی کف پا می‌شود. اختلال در عملکرد بعضی از تاندون‌ها و عضلات هم ممکن است از ایجاد قوس در کف پا جلوگیری کند. در بعضی موارد نیز چسبندگی غیرطبیعی استخوان‌های مچ پا به یکدیگر این حالت را ایجاد می‌کند. به طور کلی علت این اختلال به نوع آن بستگی دارد.
سلامت: پس صافی کف پا انواع مختلفی دارد؟
بله، صافی کف پا به 2 نوع انعطاف‌پذیر و
غیرقابل انعطاف یا سخت تقسیم می‌شود. در نوع اول وقتی وزنی روی پا قرار ندارد، قوس کف پا طبیعی است اما وقتی بر کف پا فشار وارد می‌شود و برای مثال فرد می‌ایستد، قوس آن از بین می‌رود. همچنین مواقعی که فرد روی نوک پنجه پا می‌ایستد، قوس کف پایی برایش ایجاد می‌شود، اما در صافی سخت چه وزن روی پا باشد یا نباشد قوسی در کف پا وجود ندارد.
سلامت: شیوع این اختلال چقدر است؟
در کشور ما آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد، اما می‌توان گفت صافی کف پا به‌خصوص نوع انعطاف‌پذیر آن بسیار شایع است و بیشتر در کودکان دیده می‌شود. خیلی اوقات والدین به قوس کف پای فرزند خود شک می‌کنند و او را نزد پزشک می‌برند. درحالی که بسیاری از آنها دچار صافی بیمارگونه نیستند بلکه قوس کف پا مانند بینی، انگشت‌ها، دست‌ها و دیگر اعضای بدن می‌تواند در افراد مختلف اندازه‌های متفاوتی داشته باشد. درمورد میزان شیوع این اختلال میان خانم‌ها و آقایان نیز تحقیقات کافی انجام نشده اما یکی از مطالعه‌ها در کشور نشان داده علامت‌دار شدن صافی کف پا (ایجاد درد، ناراحتی و خستگی زودرس پا) در پسربچه‌های چاق بیشتر دیده می‌شود.
سلامت: در مورد کودکان اشاره کردید که وزن زیاد و جنسیت مذکر احتمال بروز علائم این اختلال را بالا می‌برد. آیا ممکن است بزرگسالان نیز براثر چاقی دچار صافی اکتسابی کف پا شوند؟
میان بزرگسالان عواملی مانند پارگی یا فعالیت نادرست بعضی تاندون‌ها، چاقی، دیابت، بعضی از بیماری‌های روماتیسمی و بیماری‌های غدد داخلی می‌توانند احتمال صافی کف پا را افزایش دهند. در این موارد کف پا از ابتدا صاف نبوده و قوس طبیعی داشته اما بعد از مدتی فرد دچار درد و ناراحتی در ناحیه مچ و کف پا می‌شود و احساس می‌کند کف پایش صاف شده و به سمت بیرون چرخیده است.
سلامت: آیا فشار مداوم روی پا یا استفاده از کفش‌های پاشنه‌بلند هم در این امر نقش دارد؟
کفش‌هایی که پاشنه خیلی بلندی دارند اصولا برای فعالیت‌های طولانی‌مدت مناسب نیستند. بهترین میزان پاشنه برای افراد معمولی حدود 5/2 تا 4 سانتی‌متر است. سطح مبدا پاشنه نیز باید پهن باشد یعنی کفش پاشنه تیز نداشته باشد تا فرد بتواند تعادل خود را به خوبی حفظ کند. پاشنه‌های خیلی بلند بر قسمت جلویی پا، تاندون‌ها و رباط‌ها فشار زیادی وارد می‌کنند و در نهایت باعث درد و ناراحتی می‌شوند. با این حال در ایجاد یا از بین رفتن قوس کف پا نقش مستقیمی ندارند.
سلامت: زانوی پرانتزی چطور؟
زانوی پرانتزی معمولا تاثیر منفی بر قوس کف پا ندارد اما زانوی برعکس پرانتزی یعنی حالت X می‌تواند باعث تشدید آن شود. نشستن به حالت W نیز بیشتر باعث چرخش غیرطبیعی مفصل ران به سمت داخل و اختلال چرخشی در اندام تحتانی از بالا تا پایین می‌شود. این حالت بعضی اوقات می‌تواند همراه با صافی کف پا باشد اما تاثیر مستقیمی بر ایجاد آن ندارد.
سلامت: صافی کف پا چه عوارض و مشکلاتی برای فرد ایجاد می‌کند؟
این موضوع به نوع صافی بستگی دارد. صافی‌های انعطاف‌پذیر در اغلب موارد بی‌علامت هستند. در صورت علامت‌دار شدن هم معمولا باعث دردهای خفیف ناحیه کف و مچ پا و خستگی زودرس ساق می‌شوند، اما اگر صافی انعطاف‌پذیر خیلی شدید باشد درد و ناراحتی آن هم بیشتر خواهد بود، طوری که فرد نمی‌تواند از هر کفشی استفاده کند و قسمت داخلی پایش با پوشیدن کفش زخم می‌شود. این عارضه به‌تدریج ممکن است باعث سفتی تاندون آشیل شود و راه رفتن را مختل کند. در نهایت نیز باعث بروز درد و ناراحتی در زانو و تا حدودی ستون فقرات می‌شود. صافی‌های سخت نیز که براثر چسبندگی غیرطبیعی استخوان‌های مچ پا ایجاد می‌شوند، خطر پیچ‌خوردگی‌های مکرر مچ را افزایش می‌دهند. هریک از این پیچ‌خوردگی‌ها نیز خود با خطر ضایعه‌های غضروفی، ضایعه‌های لیگامانی و شکستگی همراه هستند.
سلامت: کمردرد و خار پاشنه چطور؟
در بعضی موارد کمردرد با صافی کف پا مرتبط است زیرا راه رفتن و ایستادن به حالت نادرست می‌تواند باعث ایجاد فشارهای غیرطبیعی روی کمر شود. اگر هم نرمی مفاصل وجود داشته باشد، قوس ستون فقرات در ناحیه کمر بیشتر می‌شود و این موضوع کمردرد را افزایش می‌دهد. احتمال بروز خار پاشنه نیز با صافی کف پا و همچنین قوس بیش از حد آن افزایش می‌یابد.
سلامت: راه درمانی هم وجود دارد؟
درمورد صافی‌های انعطاف‌پذیر بی‌علامت نیازی به درمان وجود ندارد. دردهای خفیف را هم می‌توان با استفاده از کفی و کفش‌های مخصوص کاهش داد. البته این وسایل نقش عمده‌ای در ایجاد یا رفع صافی کف پا ندارند و فقط باعث بهبود علائم آن می‌شوند. درد بعضی افراد نیز با استفاده از کفش و کفی تشدید می‌شود. این بیماران معمولا دچار سفتی و کوتاهی تاندون آشیل هستند و باید ابتدا از این لحاظ درمان شوند.
سلامت: کفش و کفی مخصوص را باید از کجا تهیه کرد؟ آیا نیاز به تجویز پزشک دارد؟
در بسیاری از موارد لازم است متخصص ارتوپدی فرد را معاینه کند تا در صورت نیاز به کفش و کفی، نوع مناسب آن برایش تجویز شود. با این حال، اگر صافی خیلی خفیف باشد می‌توان از کفی‌های آماده موجود در داروخانه نیز استفاده کرد.
جراحی
اگر صافی کف پا از نوع سخت و علامت‌دار یا از نوع انعطاف‌پذیر شدید همراه با تغییر شکل در پا و درد و ناراحتی باشد، ممکن است فرد به جراحی نیاز پیدا کند. بعد از جراحی، بیمار می‌تواند از همان روزهای اول با استفاده از عصای زیر بغل راه برود تا بهبود کامل پیدا کند. فقط در جراحی صافی‌های خیلی شدید شاید لازم باشد پا تا 6 هفته در گچ قرار گیرد و بیمار در 2 تا 3 هفته اول پایش را زمین نگذارد. بعد از آن هم با کمک فیزیوتراپی و کفش و کفی مخصوص به‌تدریج بهبود کامل پیدا می‌کند. لازم به ذکر است احتمال عود بعد از جراحی وجود دارد اما اگر عمل به درستی انجام شود، میزان آن به حداقل می‌رسد.
ماساژ
ماساژ کف پا با استفاده از بطری سرد می‌تواند به کاهش درد ناشی از این اختلال و به‌خصوص خار پاشنه کمک کند اما در ایجاد یا رفع قوس کف پا تاثیری ندارد. برای بهره‌مندی از این روش توصیه می‌شود یک بطری آب را در فریزر قرار دهید تا یخ بزند. سپس آن را زیر پا بگذارید و از جلو تا عقب و برعکس حرکت دهید. این کار را روزی 2 تا 3 دفعه و هر بار برای 10 تا 15 دقیقه تکرار کنید. سرمای بطری التهاب را کاهش می‌دهد و ماساژ به رفع گرفتگی‌های عضلانی کمک می‌کند.
ورزش
صافی‌های انعطاف‌پذیر کف پا معمولا محدودیتی در ورزش و نوع آن ایجاد نمی‌کنند، اما درمورد صافی‌های سخت با توجه به اینکه احتمال پیچ‌خوردگی مچ پا وجود دارد، بهتر است از انجام ورزش‌هایی مثل والیبال، بسکتبال، فوتبال، کوهنوردی و... خودداری شود. به‌طورکلی، اگر ورزش در حد توانایی فرد باشد مشکلی به‌وجود نمی‌آورد.
