دکتر رباب صحاف

متخصص سلامت سالمندان

عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌بهزیستی و توانبخشی

اکثر سالمندان دوست دارند تا جای ممکن در خانه خود زندگی کنند اما گاهی شرایط به گونه‌ای است که دیگر امکان تنها زندگی کردن سالمند وجود ندارد. به‌عنوان مثال زمانی که سالمند از نظر مالی به مشکل برمی‌خورد و خانواده نیز توان هزینه کردن برای مکانی جدا را ندارد یا سالمند دچار اشتباهات مرتب مثل گم کردن کلید یا وسایل و... می‌شود، فعالیت اجتماعی و سرگرمی‌های خود را از دست می‌دهد یا مشکلات رفتاری مثل تهاجمی شدن یا رفتارهای ناخودآگاه دارد، لازم است فرزندان، فرد سالمند را به خانه بیاورند و از او نگهداری کنند. آمار نشان می‌دهد بیشتر، دختران مجرد یا زنان بیوه یا مطلقه از والدین سالمند خود نگهداری می‌کنند و دلیل اصلی این کار دینی است که احساس می‌کنند به گردنشان است. در فرهنگ ما نگهداری از سالمند به نوعی افتخار محسوب می‌شود اما واقعا بهترین مکان برای نگهداری از فرد سالمند کجاست؟ در چه شرایطی باید از فرد سالمند نگهداری کرد و اشتباهات فرهنگی‌مان کجاست؟

ترجیح بر این است که سالمند کنار خانواده خود به زندگی ادامه دهد اما الزاما خانه همیشه بهترین مکان برای زندگی او نیست. متاسفانه به‌دلیل تغییرات به وجود آمده در جوامع، آپارتمانی و کوچک شدن خانه‌ها و شاغل بودن زن و مرد، گاهی نگهداری از سالمند در خانه مشکل است. اگر قرار است سالمندی همراه با فرزندانش زندگی کند باید شرایط برای او مهیا باشد و در آرامش و آسایش زندگی کند. به هر قیمتی نباید سالمند را کنار خود نگه داشت. قبل از اینکه فرزندان چنین وظیفه‌ای را بپذیرند باید بسنجند که توانایی نگهداری از یک سالمند را در خانه دارند یا نه. اگر شرایط نگهداری مناسب نباشد مثلا میزان
سر و صدا بالا باشد یا خانه ایمنی‌سازی نشده باشد یا حتی روابط سالمند با مراقبان خوب نباشد، ممکن است این مسائل دائم سبب استرس سالمند شده و به ضرر سلامت او تمام شوند. اگر شرایط برای نگهداری از سالمند در خانه مساعد بود، سالمند نیز باید رفتاری داشته باشد که به ماندن او در خانه کمک کند. او باید جایگاه خود را بداند و نه‌تنها برای آسایش خود بلکه برای آسایش فرزندان هم تلاش کند. سالمند هم به خاطر سلامت خود هم خانواده‌اش باید تا حد ممکن کارهای مربوط به خود را انجام دهد و در صورت لزوم کمک بگیرد. به‌عنوان مثال می‌تواند در نگهداری از نوه‌ها و انجام کارهای خانه یا حداقل کارهای مربوط به خود همکاری کند. سالمندی که روحیه مثبتی دارد و ارتباطاتش را ادامه می‌دهد در خانه مایه نشاط است اما سالمندی که مدام گله می‌کند اطرافیان را در نهایت خسته خواهد کرد.

باعث کاهش تدریجی توانایی سالمندان نشوید

متاسفانه در فرهنگ ما عقیده بر این است که برای احترام به سالمند باید تمام کارهای او را انجام داد اما این کار سبب کاهش تدریجی توانایی‌های سالمند می‌شود و فشار زیادی به خانواده وارد می‌کند. در کشور ما مراکز ویژه‌ای برای آموزش این نکات وجود ندارد اما مراکز کاردرمانی می‌توانند در مورد کارهایی که خود سالمند می‌تواند انجام دهد، کمک‌هایی که باید مراقبان انجام دهند و مناسب‌سازی خانه مشورت دهند.

آیا سرای سالمندان مکان مناسبی است؟

اگر واقعا سالمند توانایی انجام امورش را نداشته باشد و خانواده نیز نتوانند این مساله را ادامه دهند، باید پرستاری برای سالمند گرفت. حتی اگر به دلایلی امکان نگهداری از سالمند در خانه نباشد باید او را به سرای سالمندان فرستاد اما باید کاری کرد که ارتباطش با خانواده و جامعه قطع نشود و رفت و آمد همیشگی باشد. متاسفانه در جامعه ما سالمندان علاقه‌ای به ورود به سرای سالمندان ندارند چون در این محیط معمولا ارتباط با خانواده قطع می‌شود و سالمند آزار می‌بیند. قدیمی‌ترین سرای سالمندان در کشور ما کهریزک است. در حال حاضر، 45 سرا در تهران وجود دارد و در مراکز شهرستان‌ها هم چند سرای سالمندان داریم. متاسفانه سرای سالمندان در کشور ما استاندارد صددرصد ندارند ولی روز به روز با نظارت سازمان بهزیستی شرایط در حال بهتر شدن است.

چه وظایفی برعهده دولت است؟

در بسیاری از کشورهای دنیا دولت‌ها برای اینکه به خانواده کمک کنند سالمند را کنار خود نگه دارند، به سالمند مستمری می‌دهند و فرزندانی که از والدین سالمند خود نگهداری می‌کنند نیز حقوقی دریافت می‌کنند تا بتوانند با تامین نیازهای خود وقتی را به سالمند اختصاص دهند. در عین حال، مراکز روزانه نگهداری از سالمند وجود دارد که افراد شاغل می‌توانند در طول روز و در ساعات کاری فرد سالمند را به آنجا بسپارند و مجدد عصر تحویل بگیرند. در تهران تعداد انگشت‌شماری از این نوع مراکز دایر شده اما به کوشش بیشتری نیاز است. یکی دیگر از وظایف دولت‌ها آموزش دادن به سالمند و اطرافیانی است که از او نگهداری می‌کنند. اگر سالمندی در انجام فعالیت‌های روزمره مشکل دارد باید کاردرمانگران به فرد سالمند و مراقبان او یاد دهند چگونه سالمند تا حد امکان می‌تواند مستقل باشد و چطور فضای خانه باید با نیازهای سالمند مناسب‌سازی شود. این موضوع، هم به سالمند کمک می‌کند هم باری از دوش مراقبان برمی‌دارد. نمونه ساده آن استفاده از برخی تجهیزات مثل دستگیره‌هایی است که به دیواره‌ها نصب می‌شود یا واکر که می‌تواند کمک‌کننده باشد.

مهمان‌نوازی

این عکس پدرم است. ایشون83سال دارند و مادرم هم66سال. عموحسین، اسمی است که بیشتر اقوام و آشنایان پدرم را با آن صدا می‌کنند. او بازنشسته و در خانه همدم مادرم شده.

مادرم خیلی مهمان‌نواز و تعارفی است یعنی محاله مهمونی بیاد خونه و بهش بد بگذره. اینقدر مهمون رو عزت و احترام میذاره که زبانزد فامیل شده. خریدن نان همیشه با مامانمه و خرید خونه با بابام. پدر من خداروشکر زندگی‌رو سخت نمی‌گیره و هر وقت که مشکلی پیش میاد و مامانم ناراحت می‌شه با صدای بلند قهقهه می‌زنه، می‌گه «ولش کن خانم! درست می‌شه.» نذاشته سرزندگی و جوونیش کم بشه. با بچه‌ها سروکله می‌زنه. تو بازی‌هاشون خودشو قاطی می‌کنه و باهاشون می‌خنده. پدرم باغبان بازنشسته است و هروقت که بتونه خودشو با باغچه در حیاطشون سرگرم می‌کنه و وقتی خسته می‌شه مامانم که همیشه چاییش آماده است 2 تا چایی قندپهلو می‌آره و می‌شینن درباره گلدونا و گل صحبت می‌کنن و چای می‌خورن.

خوشبختی

ما نگاه مثبتی به زندگی داریم و به تمام اتفاق‌های خوب و بد خوش‌بین هستیم و خوب تفسیرشان می‌کنیم. ما کنار هم خوشبختیم و اهل سفر و تجربه‌ایم.

اشرف اصغری، حسین مشهدی یحیی، متولد1330و متولد 1309