ریشه‌های تغییر خلق و خوی سالمندان در گفت‌وگو با دکتر محمدرضا خدایی روان‌پزشک
سن بالا، خُلق پایین

 سمیه مقصودعلی خیلی‌ها می‌گویند وقتی فرد به سالمندی می‌رسد شخصیتش تغییر می‌کند و معمولا بدخلق‌ و گاهی حتی غیرقابل تحمل می‌شود. شاید به همین دلیل است که بسیاری از زوج‌های سالمند بعد از بازنشستگی بیش از پیش با هم بحث و جدل می‌کنند و نمی‌توانند حضور همدیگر را تحمل کنند. در گفت‌وگویی با دکتر محمدرضا خدایی، روان‌پزشک و عضـو هیـات‌علمی دانشگـاه علوم توانبخشی و بهزیستی در این رابطه سوال کرده‌ایم و خواسته‌ایم توصیه‌هایی برای سالمندان عزیز و اطرافیان آنها ارائه کند.

سلامت: آیا این موضوع درست است که افراد بعد از بازنشستگی و بودن در کنار همسر خود بدخلق می‌شوند؟

این موضوع مختص دوران سالمندی نیست و خیلی از افرادی که بیکار می‌شوند و در خانه کنار همسر هستند به دلیل زودرنجی و حساسیت یا افسردگی‌هایی که پیدا می‌کنند این‌طورند. به هرحال سالمندی هم دوره‌ای است که در آن مسائل فردی، اجتماعی و فرهنگی تغییراتی می‌کند و این تغییر مسلما بر خلق و خوی فرد و روابطش با اطرافیان تاثیرگذار است.

سلامت: لطفا در مورد این تغییرات بیشتر توضیح دهید.

متاسفانه خیلی‌ها بعد از گذر سن از 65-60 سالگی، به غلط، اینگونه حس می‌کنند که کم‌کم به آخر خط رسیده و ترس از تنها ماندن و رها شدن از سوی فرزندان یا مرگ سراغشان می‌آید. از سوی دیگر، از دست دادن برخی توانایی‌های ذهنی و جسمی نیز آنها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و باعث زودرنجی و حساسیت بیشترشان می‌شود.

سلامت: نگاه‌های اجتماعی و مسائل اقتصادی و شغلی هم در این میان مهم است؟

بله، به هرحال دورشدن از محیط کار و ورود به محیط خانه باعث واکنش‌های دفاعی و حساسیت سالمند می‌شود و کنار این موضوع رفتارهای افراد خانواده، نگـاه‌های تحقیر‌آمیز افراد جامعه به سالمند یا دلسوزی اطرافیان بیشتر به چشم می‌آید. زن و شوهری که هر
2 سالمند هستند گاهی تمام این مسائل و احساس خستگی و ناتوانی خود را تقصیر دیگری می‌اندازند و بحث‌هایی بین آنها شکل می‌گیرد.

سلامت: بیماری‌ها هم می‌تواند عامل تغییرات خلق و خو باشد؟

البته! فردی که درد دارد و تمام شب نخوابیده نمی‌تواند خوش‌اخلاق باشد. سالمندان ممکن است افسرده هم باشند و گاهی به دلیل همین افسردگی از خوردن داروها سر باز می‌زنند که خود سبب بدتر شدن مشکل می‌شود.

سلامت: چه می‌توان کرد؟

باتوجه به افزایش جمعیت سالمندان در جوامع، کشورها و دولت‌ها باید سیاست‌های مربوط به سالمندی را بیشتر کنند و به بهداشت جسمی و روانی‌ سالمندان اهمیت بدهند. سالمندان به دلیل نبود مکان‌های مناسب در سطح شهر معمولا ترجیح می‌دهند در خانه بمانند و همین موضوع سبب تحریک‌پذیری بیشتر آنها و افسردگی‌شان می‌شود. بهسازی محیط شهری، ساخت مراکز و فرهنگسراهای مخصوص این سن و استفاده از توان تجربی سالمندان باعث می‌شود فرد سالمند احساس مهم و فایده‌مند بودن کند. ژاپن، اتریش و سوئد درحال حاضر در این زمینه پیشقدم بوده‌اند و از توان تجربی سالمندان کنار انرژی جوانان در مراکز آموزشی استفاده می‌کنند. بهسازی شرایط محیطی، معنوی و روانی سالمند هم مهم است.

سلامت: چه کمکی از دست خانواده برمی‌آید؟

اعضای خانواده باید احترام سالمند را حفظ کنند. انگ نزنند و حداکثر حمایت را داشته باشند. سالمند به دلسوزی نیاز ندارد. باید ارتباط را با سالمند حفظ کرد. دید و بازدیدها و مهمانی دادن‌ها باید بیشتر شود اما درحدی که مزاحمت ایجاد نکند. خیلی از مادر و پدرهای شاغل، فرزندان خود را به مادربزرگ‌ها و پدر‌بزرگ‌ها می‌سپارند تا از آنها نگهداری کنند.گرچه نگهداری از نوه باعث سرگرمی سالمند می‌شود اما نباید فشار زیاد باشد و سبب آزار و اذیت فرد شود. سالمند به استراحت و کمک نیاز دارد. فرزندان از نظر مالی باید سالمند را حمایت کنند و اجازه ندهند فرد سالمند خود چنین تقاضایی از فرزندان کند. اطرافیان باید مراقب احتیاجات پزشکی سالمند نیز باشند و آن را رفع کنند. مثلا اگر سالمند به‌وسیله کمک شنوایی نیاز دارد، آن را تهیه کنند و... روز تولد و ازدواج سالمندان را هم باید جشن گرفت. به مرور زمان چون سالمندان دوست دارند افراد به آنها توجه کنند این مسائل در نظرشان مهم می‌شود.

سلامت: بهسازی فضای داخل خانه هم می‌تواند تاثیری در کاهش یا افزایش تنش‌ها داشته باشد؟

مسلما. در خانه فرد سالمند باید تا جای ممکن از تکنولوژی‌های جدید استفاده نکرد چون این مساله سبب سردرگمی و گیجی سالمند می‌شود. از سوی دیگر، هرچه در خانه پله و پستی و بلندی کمتر باشد و نور خانه بهتر و وسایل مورد نیاز در دسترس‌تر باشند، استرس سالمند کمتر می‌شود. باید یادگاری‌های قدیمی را در خانه به نمایش گذاشت و فرزندان هر از گاهی از سالمند بخواهند در مورد افتخارات قدیمی صحبت کند تا روحیه سالمند بهتر و شادتر شود.

سلامت: خود سالمند چه کار می‌تواند بکند؟

ورزش‌های ذهنی و جسمی و رسیدگی به امور معنوی نقش مهمی در بهبود خلق و خو و کاهش تحریک‌پذیری و افسردگی سالمندان دارد. سالمندی با معنویت رنگ و روی بهتری پیدا می‌کند. توصیه می‌کنم فرد سالمند فرصتی را به پیاده‌روی یا ورزش‌های سبک اختصاص دهد و زمانی را در مسجد به دعا و نماز بپردازد.

نیاز عاطفی سالمندان

دکتر بدری سادات بهرامی

مشاور خانواده مدرس دانشگاه

یکی از اشتباهات رایج در دوره سالمندی، این است که نه‌تنها خود همسران روابطشان را با هم کمتر می‌کنند و کمتر با هم خلوت می‌کنند، بلکه به دلیل نگاه دیگران و فرهنگ غلط رایج، زوج‌های سالمند اصراری به داشتن خلوت مخصوص زوج‌ها و داشتن روابط عاطفی و زناشویی نیز ندارند. آنها با اینکه بازنشسته شده‌اند و ساعت‌های بیشتری در خانه هستند، کمتر با هم وقت می‌گذرانند. شاید دلیل مهم این موضوع آن باشد که متولیان امور فرهنگی تا به حال تلاش نکرده‌اند فرهنگ‌سازی لازم را در مورد نوع نیازهای خاص این دوران داشته باشند. نتیجه‌اش هم این شده که سالمندان ما تمایل به خلوت داشتن با یکدیگر را مخفی می‌کنند و حتی سالمندی که تنها می‌شود، خجالت می‌کشد ابراز تمایل به ازدواج کند. باید مسئولان برنامه‌سازی کنند تا دیگر هیچ فردی به دلیل سن بالا تمایل به خلوت با همسر خود یا حتی تمایل به ازدواج خود را مخفی نکند و بداند این نیازش کاملا طبیعی است. همه باید به این باور برسند که مساله ازدواج در این سنین به ارضای نیاز جنسی مربوط نمی‌شود و بعد معنوی و عاطفی دارد. ابراز محبت به یکدیگر و پاسخ به نیازهای عاطفی امری است که به هیچ وجه مختص دوره جوانی نیست. خوب است در دوره‌ای که ما بازنشسته شده‌ایم و بخشی از توجهی را که از جامعه کسب می‌کردیم از دست داده‌ایم، حالا برای تامین نیاز عاطفی خود حتما یک منبع توجه و عاطفه جایگزین کنیم. خانم‌ها و آقایان در این سن چون با آشیانه خالی مواجه می‌شوند و بچه‌ها دنبال زندگی خود می‌روند باید بیشتر با همسرشان وقت بگذرانند، تجدید خاطرات کنند و به هم بگویند که مانند جوانی مقبول و دلخواه هم هستند. حتی آنها که همسر خود را از دست داده‌اند یعنی منبع توجهی که سال‌ها بخشی از نیاز عاطفی‌‌شان را تامین می‌کرده از دست داده‌اند باید حتما چاره‌ای بیندیشند و از ازدواج مجدد نترسند. همسران نباید اجازه دهند کاهش تدریجی نیازجنسی آنها به دلیل تغییرات طبیعی وابسته به سنشان روی روابط عاطفی آنها اثر بگذارد. باید مدام با خود بگویند رابطه جنسی تنها بخشی از روابط عاطفی ما و عشق و علاقه‌ای است که در این سال‌های زندگی به هم داشتیم. نباید اتاق خود یا رختخواب خود را از هم جدا کنند. نباید خودشان را از با هم غذا خوردن و انتظار کشیدن برای داشتن لحظات شیرین دو‌نفره حتی برای صرف چای عصرانه محروم کنند. آنها هم باید مانند دوران جوانی و میانسالی مدام رابطه زناشویی خود را تحت مراقبت قرار دهند و ببینند کجای کارشان غلط بوده که دلخوری برای رفیق قدیمی و یار آنها پیش آمده و حتی اگر خودشان نمی‌توانند ریشه‌یابی و دلخوری‌ها را رفع کنند، خوب است مشاوره بگیرند. شما باید با این رفتار درست الگوی جوان‌ترها باشید و به آنها بیاموزید رابطه‌تان مانند یک طفل کوچک همیشه نیازمند رسیدگی است حتی اگر سن این رابطه 2 رقمی شده باشد. یادتان باشد سیستم ایمنی ما به محض اینکه تحت‌فشار عاطفی قرار بگیریم، واکنش نشان می‌دهد و تضعیف می‌شود پس به خاطر سلامت جسمتان هم که شده، باید مراقب سلامت روان خود باشید.

مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌های عزیز!

شما می‌توانید عکس‌ها و تجربه‌های خود را با همسالانتان به اشتراک بگذارید. از تلاش‌ها و موفقیت‌های خودتان برایمان بنویسید و عکس بگیرید و همراه با اسم و سنتان ارسال کنید.

شادی‌ آنها شادی من است

صاحب رستوران خوش‌منظره کلرد در جاده هراز هستم. همیشه به فرزندانم توصیه می‌کنم به افراد محتاج کمک کنند زیرا خداوند صدقه را چند برابر برمی‌گرداند. به نظرم احساس خوش کمک به دیگران حال آدم را خوب می‌کند و با هیچ‌چیز قابل‌مقایسه نیست.

محمود غلامی، متولد 1309

چی بهتر از عاقبت‌بخیری؟

همیشه توکلم در زندگی به خدا بوده و معتقدم ما برای کسب آرامش توکل به خدا را باید در راس کارها قرار دهیم و هنوز هم تنهایی‌ام را با خواندن قرآن و ادعیه‌ پر می‌کنم. تنها چیزی که در این دنیا برایم مهم است عاقبت بخیری فرزندانم است.

احترام شاهانی، متولد1319

هفته نامه سلامت-541