سرطان خون کودکان در گفتوگو با دکتر کوروش گودرزی‌پور فوق‌تخصص خون و سرطان کودکان
پرنیان پناهی
پزشکان معتقدند که والدین باید اطلاعات خود را در مورد نشانه‌های رایج در بیماری‌های مهم کودکان بالا ببرند. البته هر علامتی نیز نشانه بیماری نگران‌کننده در کودک نیست ولی علائم طول‌کشیده و غیرعادی این هشدار را می‌دهد که باید زودتر اقدام کرد؛ مثلا بعضی از علائم به ظاهر ساده مثل کمردرد یا خون دماغ، در صورتی که به شکلی غیرطبیعی و مداوم تکرار شود، ممکن است نشان‌دهنده سرطان خون در کودکان باشد. در «درمانگاه» این هفته با دکتر کوروش گودرزی‌پور، فوق‌تخصص خون و سرطان کودکان و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی درباره شایع‌ترین نوع سرطان خون در کودکان، علائم هشداردهنده و راه‌های درمان آن گفتوگو کرده‌ایم.
سلامت: سرطان خون کودکان بیشتر از چه نوعی است؟
سرطان خون یکی از سرطان‌های شایع در کودکان است. یک‌چهارم سرطان خونی که کودکان به آن مبتلا می‌شوند، از نوع لنفوم لنفوبلاستیک حاد (ALL) و لنفوم میلوبلاستیک حاد (AML) است. شیوع لنفوم لنفوبلاستیک حاد در کودکان، 70 درصد و شیوع لنفوم میلوبلاستیک 30 درصد است.
سلامت: معمولا سرطان خون کودکان در چه سنی بروز می‌کند؟
این دو نوع سرطان معمولا در 2 تا 5 سالگی بروز می‌کنند اما در دوره نوزادی نیز ممکن است دیده شود. شیوع آن در پسرها بیشتر از دخترهاست. در مغز استخوان سلول‌هایی به نام لنفوبلاست و میلوبلاست وجود دارد که اگر تعداد آنها بیش از حد طبیعی شود، باعث بروز سرطان خون می‌شود.
سلامت: اصلا چرا کودکان به سرطان خون مبتلا می‌شوند؟
علت مشخصی برای بروز این بیماری گزارش نشده است ولی دیده شده در فرزند مادرانی که در 3 ماهه اول بارداری از سیگار و مواد مخدر استفاده می‌کنند، احتمال شیوع سرطان لنفوبلاستیک بیشتر است. بعضی از محققان به عفونتی به نام مونونوکلئوز که ویروس آن EBV نام دارد اشاره می‌کنند و احتمال می‌دهند ابتلای کودک به چنین عفونتی خطر ابتلا به لنفوبلاستیک حاد را در او بیشتر می‌کند.
سلامت: سرطان خون کودکان علامت خاصی دارد؟
در درجه اول والدین باید به بزرگی غیرطبیعی و ناگهانی شکم کودک توجه کنند. بزرگی شکم معمولا به‌دلیل بزرگی کبد و طحال است و این نشانه حتما باید جدی گرفته شود. تب غیر قابل توجیه که به درمان‌های دارویی جواب نمی‌دهد، هم مشکوک و نیازمند پیگیری است. بزرگی غدد لنفاوی به‌خصوص در ناحیه گردن، کاهش اشتهای غیرقابل توجیه کودک، کاهش وزن بدون دلیل از دیگر علائم هشداردهنده هستند. دردهای استخوانی ناحیه کمر در کودکان شیوع ندارد ولی اگر کودکی از درد کمر که چند روز هم طول کشیده شکایت کند، حتما باید به متخصص خون یا ارتوپد اطفال مراجعه کرد تا احتمال ابتلا به سرطان خون در مورد آن کودک بررسی شود.
سلامت: با توجه به پیشرفت علم پزشکی، سرطان خون کودکان همچنان بیماری خطرناکی است؟
شایع‌ترین نوع سرطان خون کودکان از نوع لنفوبلاستیک است که دو نوع کم‌خطر و پرخطر دارد. اگر کودکان کمتر از یک سال یا بیشتر از 10 سال به آن مبتلا شوند، پرخطر است. بیمارانی که در گروه پرخطر قرار میگیرند، حدود 60 الی 63 درصد بقای 4 تا 5 ساله دارند و بیمارانی که عوامل خطر ندارند 80 تا 85 درصد مواقع به درمان‌ها جواب می‌دهند.
سلامت: با توجه به چه شواهدی متوجه می‌شوید بیمار به درمان جواب می‌دهد؟
مدت درمان در سرطان خون لنفوبلاستیک حاد حدود 2 تا 3 سال است. روز 14 بعد از شروع درمان و روز بیست و هشتم، مغز استخوان بیمار آزمایش می‌شود. اگر سلول‌های بدخیم از بین رفته باشند، جای امیدواری است.
سلامت: اگر سلول‌های بدخیم از بین نرفته بودند، چه باید کرد؟
وقتی سرطان خون در کودک با فاصله کوتاهی عود می‌کند یا در همان مراحل اولیه یعنی یکی دو ماه اول به درمان جواب نمی‌دهد، مجبور به تغییر نوع درمان هستیم و باید بیمار را برای پیوند مغز استخوان آماده کنیم. پیوند مغز استخوان ترجیحا از بستگان درجه اول (مادر، پدر، خواهر و برادر) گرفته می‌شود که نمونه ژنتیکی مشابه کودک دارند. اگر مشابه نباشند، باید از دهنده غیرهمسان استفاده کرد. البته پیوند مغز استخوان وقتی انجام می‌گیرد که سلول‌های بدخیم موقت و با درمان، از بین رفته باشد. در غیر این صورت پیوند مغز استخوان بی‌فایده خواهد بود.
سلامت: اگر در خانواده‌ای یک کودک مبتلا به سرطان خون وجود داشته باشد، بقیه کودکان هم باید تحت‌نظر باشند؟
احتمال ابتلای کودک دیگر 2 تا 4 برابر افزایش می‌یابد اما این رقم اندک است و والدین نباید نگران باشند و نیازی هم نیست که بچه‌های دیگر هم آزمایش دهند.
سلامت: به نظر شما تعداد کودکان مبتلا به سرطان خون در جامعه ما زیاد شده است؟
گرچه آمار دقیقی در ایران درباره افزایش شیوع بدخیمی‌ها در کودکان وجود ندارد ولی به نظر می‌رسد کودکان بیشتر از قبل به بیماری‌های بدخیم از جمله سرطان خون مبتلا می‌شوند. شاید صنعتی شدن و آلودگی هوا را بتوان از اصلی‌ترین دلایل ابتلای کودکان به این بیماری‌ها دانست.
نگاه فوق‌تخصص مغز و اعصاب کودکان
دکتر سوزان امیرسالاری
عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی بقیه‌ا...
تومور مغزی در کودکان چه علامتی دارد؟
شیوع تومورهای مغزی در کودکان کمتر از بزرگسالان است. تومورهای مغزی در کودکان علائم متفاوتی ایجاد می‌کنند. اگر کودک سن کمی داشته باشد، نمی‌تواند از سردرد شکایت کند. این کودکان به‌دلیل سردرد معمولا بی‌قرارند و سر را به بالش می‌مالند ولی کودکانی که حرف می‌زنند، می‌توانند در مورد این درد به والدینشان بگویند. سردردهای کودکان بالای 5 سال ممکن است به‌دلیل میگرن هم باشد. سردردی که کودک را نیمه‌شب از خواب بیدار می‌کند، سرگیجه ادامه‌دار، استفراغ بدون دلیل (به‌خصوص اگر کودک هنگام برخاستن از خواب استفراغ کند) حتما نشانه وجود بیماری است که باید پیگیری شود. جمجمه حجم محدودی دارد و اگر توموری در آن ایجاد شود، فشار داخل مغز را بالا خواهد برد و ممکن است به اعصاب چشم فشار وارد کند. در این مواقع علائم چشمی ایجاد می‌شود. مهم‌ترین علامت، انحراف چشم کودک است. در معاینه، وقتی پزشک با دستگاه به عصب چشم نگاه می‌کند، تورم عصب مشهود است. گاهی هم وقتی کودک مستقیم به جلو نگاه می‌کند، چشم کمی به سمت پایین انحراف پیدا می‌کند. تشنج کودکان نیز محتمل است. تشخیص قطعی تومور، سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی است. درمان تومورمغزی در کودکان خارج کردن تومور از طریق جراحی است ولی بعضی از تومورها در مکان نامناسبی هستند که دسترسی جراح به آن تقریبا غیرممکن است و در این موارد شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی توصیه می‌شود. در مواقعی که تومور خوش‌خیم است، شاید نیازی هم به درمان نباشد.
