توصیه‌ها و هشدارهای دکتر کتایون رازجویان در آستانه سال جدید تحصیلی
از آنجایی که انسان موجودی اجتماعی و تنهایی برایش دشوار است، میل دارد با کسی هم‌صحبت شود و دوستی را کنار خودش داشته باشد. یافتن دوست یک نوع مهارت محسوب می‌شود. معمولا این موضوع در سنین کودکی خیلی جدی گرفته نمی‌شود در حالی که دوست میتواند روی شکل‌گیری شخصیت افراد اثر بگذارد. با شروع فصل مدرسه خیلی از والدین نگران این موضوع هستند که فرزندشان با چه کسی ارتباط دوستانه برقرار می‌کند. دکتر کتایون رازجویان، روان‌پزشک کودکان و نوجوانان در مورد مهارت‌های دوستیابی در کودکان این‌گونه پاسخگوی سوالاتمان شدند.
سلامت: نداشتن دوست در سنین کودکی نشانه یک نوع ضعف برای کودک است؟
نه، چون در سنین خیلی کم مثلا قبل از دبستان دوستی‌های کودکان خیلی معنای جدی‌ای ندارند اما در عین حال اگر کودک خردسالی، امکان برقراری ارتباط با دیگران را نداشته باشد، نمی‌تواند بیاموزد که چطور در اجتماع رفتار کند. پس باید به او مهارت‌های اجتماعی را بیاموزیم و هنگامی که در این مورد مشکلی پیدا کرد به او کمک کنیم.
سلامت: والدین چگونه می‌توانند در این راه به فرزندانشان کمک کنند؟
باید سعی کنند مهارت‌های لازم دوستیابی را به فرزندانشان آموزش دهند. مثلا اگر کودکی را می‌بینند که پرخاشگر و عصبانی است به فرزند خود بیاموزند که این رفتار خوب نیست و ممکن است دوستی شما را به هم بزند. کودک باید در کنار همسال خودش احساس شادی و امنیت کند. وظیفه پدر و مادر هم این است که مراقب رابطه‌های دوستانه فرزندانشان باشند. در این مورد راه‌های زیادی وجود دارد مثل اینکه به حرف‌های فرزندتان در مورد اتفاقاتی که در مدرسه می‌افتد گوش دهید. به انتخاب فرزندتان احترام بگذارید و دوستان او را به خانه دعوت کنید. سعی کنید با دوستان فرزندتان و والدین آنها آشنا شوید. به هر حال مهم‌ترین مساله این است که به فرزندتان نشان دهید چگونه هم میتواند دوست خوبی باشد و هم دوست مناسب پیدا کند.
سلامت: اخلاق کودک در ارتباطش با دیگران و به‌خصوص همسالانش چقدر تعیین‌کننده است؟
خیلی زیاد، اگر کودکی رفتار برتری‌طلبی و رهبری داشته باشد ولی در عین حال شوخ‌طبع و مهربان باشد، توسط دیگران پذیرفته خواهد شد اما برعکس اگر همین کودک رفتارهای مثبت کمی داشته باشد توسط دیگران دفع و طرد خواهد شد. مهربانی و وظیفه‌شناسی بهترین راه برای پیدا کردن یک دوست خوب است.
سلامت: ارتباط دوستانه والدین با دیگران چقدر در این مورد به کودک کمک می‌کند؟
خیلی زیاد، چون کودک همیشه اولین الگو را در هر زمینه‌ای از والدین خود می‌گیرد بنابراین کودک در محیط خانه و از رفتارهای والدینش با دیگران می‌آموزد که چه برخوردی با دیگران داشته باشد پس اگر کودکی دارید که تازه می‌خواهد مهارت دوستیابی را بیاموزد و تعاملاتش را بیشتر کند مراقب رفتارهایتان با دیگران باشید تا بتوانید الگوی مناسبی برای کودکانتان باشید. برای مثال میتوانید با همسایگان و دوستان خود برخورد مناسبی داشته و جویای حال آنها باشید تا انرژی مثبتی که به دیگران می‌بخشید هم خودتان را خوشخال کند و هم به فرزندتان یاد بدهید که با دیگران با مهربانی برخورد کند.
سلامت: گاهی برای بعضی از کودکان سخت است که با کسی ارتباط برقرار کنند و اصلا شروع ارتباط را به خوبی بلد نیستند. در این مورد والدین چه رفتاری باید داشته باشند و چگونه می‌توانند به کودکشان کمک کنند؟
باید سعی کنند آرام‌آرام کودکشان را وادار به صحبت کنند. برای مثال اگر با فرزندتان به پارک رفته‌اید و کودکی در کنار شماست میتوانید به او بگویید: «چه عکس قشنگی روی پیراهنت است.» و رو به فرزندتان بکنید و بگویید: «این‌طور نیست؟» به هر حال سعی کنید در هر فرصت مناسبی که با فرزندتان هستید، بهانه یا دلیلی برای گفت‌و‌گو با دیگران به وجود آورید. یکی از روش‌های ساده، پرسیدن و سوال کردن است. باید مهارت‌های اجتماعی را به کودک آموزش دهید. مثلا میتوانید برنامه‌هایی مانند پارک رفتن، ملاقات با همسایه‌ها، فامیل و دوستان خانوادگی که دارای فرزند همسن شما هستند را بیشتر کنید و مطمئن باشید پس از مدتی حتما ارتباط اجتماعی کودک با همسالانش بهتر خواهد شد.
سلامت: با قصه‌گویی و بازی‌های مختلف چقدر می‌توانیم مهارت دوستیابی و یک انتخاب درست را به کودک آموزش دهیم؟
بازی و قصه‌گویی همیشه برای کودک خوب و مفید است چون یک نوع آموزش محسوب می‌شود. به همین دلیل میتوانید از 2 سالگی شروع به خواندن کتاب‌های قصه با مفهوم و محتوای دوستی، همکاری و همدلی (درک احساسات و عواطف دیگران) برای فرزندتان کنید. با بازی کردن هم میتوانید نحوه تعامل و رفتار با دیگران را به زبانی ساده و همراه با شادی و لذت به نمایش بگذارید.
سلامت: اگر کودکی در یک رابطه دوستانه گروهی با همسالانش آسیب دید چگونه باید با او رفتار کنیم؟
باید به او کمک کنیم. البته در سنین بین
3 تا 6 سالگی کودک از دوستی‌های گروهی خیلی درک ندارد و به همین دلیل وظیفه پدر و مادر است که مواظب این رابطه باشند تا فرزندشان دچار مشکل نشود. با این حال باید درباره اینکه کودکشان چطور میتواند دوباره دوستان زیادی پیدا کند با او صحبت کنند و از او بخواهند اگر خودش هم کاری کرده که دوستانش را ناراحت کرده دیگر آن را تکرار نکند.
سلامت: وابستگی به دوستان در سنین کودکی بیشتر بین پسرها وجود دارد یا دخترها؟
معمولا این وابستگی در مورد دختران بیشتر است و گاهی بسیار شدید می‌شود، به‌خصوص در سنین نوجوانی. در این مورد والدین باید مراقب باشند این مساله برای فرزندشان مشکلی ایجاد نکند. گاهی حتی وابستگی بین دوستان آنها را به سمت رقابت و حسادت سوق می‌دهد.
سلامت: نقش معلمان و مدیران مدرسه در ایجاد یک دوستی مناسب بین کودکان تا چه حد تاثیرگذار است؟
خیلی زیاد. آنها می‌توانند دوستی‌های خوبی بین کودکان ایجاد و از رفتارهای نامناسب بین آنها جلوگیری کنند. به هر حال مدرسه به‌عنوان خانه دوم بچه‌ها و یک اجتماع کوچک نقش بسزایی در این گونه موارد دارد.
نگاه جامعه‌شناس
دکتر امان‌ا... قرائی‌مقدم
کارشناس علوم تربیتی و عضو هیات‌علمی دانشگاه تربیت‌مدرس
کنترل از راه دور
یکی از مهم‌ترین وظایف والدین این است که برخورد درست با دیگران را به فرزندشان آموزش دهند چون کودک آنها به مرور زمان وارد اجتماع می‌شود و باید با دیگران تعامل داشته باشد، بنابراین بهتر است از همان ابتدا او را با این مهارت آشنا کنند. من معتقدم نباید کودک را حساس بار آورد چون وقتی وارد اجتماع شد و خیلی چیزها بر وفق مرادش نبود قطعا دچار مشکل خواهد شد. به همین دلیل گاهی بد نیست بگذاریم خود کودک بعضی چیزها را تجربه کند. مثلا اگر در یک رابطه دوستانه در مدرسه آسیب دید باید تا حدی به او کمک کرد و کمی هم اجازه داد خودش از خودش دفاع کند. نباید به‌عنوان پدر یا مادر دائم از این هراس داشته باشیم که فرزندمان با چه کسی نشست یا برخاست دارد. می‌توانیم روابط را کنترل کنیم اما نباید دخالت کنیم چون در این صورت اعتماد به‌نفس کودک از بین می‌رود و نمی‌تواند در آینده در این اجتماع زندگی کند. پیشنهاد می‌کنم به‌طور غیرمستقیم مراقب رابطه‌های دوستانه کودکانتان در مدرسه باشید اما دخالتی در این مورد نکنید و اگر مساله‌ای هم شما را ناراحت می‌کند، یا با اولیای مدرسه در میان بگذارید یا از یک مشاور کمک بگیرید.
