6 مهر، جهانی بیماری هاری است

دکتررضا پاکزاد
اپیدمیولوژیست

هاری، یک بیماری حاد ویروسی است که در حیوانات خونگرم بروز می‌کند و باعث التهاب مغزی حاد (آنسفالیت) می‌شود. عامل بیماری هاری یک ویروس از خانواده رابدوویروس و از جنس لیزاویروس است. یکی از ویژگی‌هایی که هاری را مهم کرده میزان کشندگی بالای آن است به‌طوری که بعد از بروز علائم بیماری تقریبا صددرصد موارد فوت می‌کنند. هر چند راه‌های متفاوتی برای انتقال بیماری از جمله استنشاق افشانه‌های حاوی ویروس و پیوند قرنیه و سایر بافت‌های آلوده وجود دارد اما مهم‌ترین راه انتقال آن به انسان گزش حیوانات آلوده است.

هاری معمولا دارای 4 مرحله است:

1) دوره نهفتگی که حدود 90-20 روز طول می‌کشد.

2) دوره مقدماتی که حدود 10-2 روز طول می‌کشد.

3) دوره نورولوژیک حاد که 7-2 روز طول می‌کشد.

4) دوره اغما که14-1 روز طول می‌کشد.

در دوره مقدماتی، شخص هارگزیده، به دنبال گذراندن دوره نهفتگی بیماری، دچار کسالت، تب، سردرد، خستگی و بی‌اشتهایی می‌شود و در 80-50 درصد موارد بی‌حسی و درد محل گزیدگی نیز وجود دارد. عصبانیت، بی‌خوابی و افسردگی نیز ممکن است عارض شود. گلودرد، سرفه، لرز، درد شکم، حالت تهوع و استفراغ و اسهال، سوزش و نعوظ دردناک آلت تناسلی مردان نیز وجود دارد. در دوره نورولوژیک حاد افزایش فعالیت، هذیان‌گویی، اختلال جهت‌یابی زمانی مکانی، حرکت‌های غیرمعقول، صرع و سختی گردن یا فلج تظاهر می‌کند و به‌طور متناوب، حالت بی‌قراری حمله به اطرافیان و گاز گرفتن آنها و سایر حرکت‌های غیرمعقول از بیمار سر می‌زند. یک ویژگی بارز این دوره، حالت ترس از آب (هیدروفوبی) است. ترشحات بزاقی فراوان، تعریق، اشک‌ریزش و تنفس سریع و عمیق و نامنظمی، ضربان قلب نیز ممکن است وجود داشته باشد. در دوره اغما که خلال 10 روز اول بعد از شروع علائم بالینی، به‌وجود می‌آید، ممکن است بیمار چند ساعت تا 4 روز پس از بروز علائم زنده بماند.

در ایران سالانه بالغ بر 17هزار مورد مرگ بر اثر هاری رخ می‌دهد. بیماری هاری در کشور ایران هنوز یکی از معضل‌های بهداشتی- اقتصادی است و تقریبا همه استان‌ها کم و بیش به این بیماری آلوده هستند. بیشترین موارد بیماری در حاشیه دریای خزر و نواحی شمال شرقی و جنوب غربی کشور مشاهده می‌شود. به‌طور کلی در یک دهه گذشته موارد حیوان‌گزیدگی افزایش یافته اما موارد هاری کاهش پیدا کرده است. از لحاظ توزیع فصلی بیماری می‌توان گفت در بعضی از مناطق حاره در فصل پاییز و زمستان به دنبال شیوع هاری سگ‌سانان، موارد هاری انسانی هم شیوع بیشتری پیدا می‌کند. قریب دوسوم تا سه‌چهارم موارد هاری، در جنس مذکر و بیشترین موارد بیماری، در سنین کمتر از 20 سالگی بروز می‌کند.

از مهم‌ترین مخازن بیماری می‌توان سگ و سگ‌سانان از جمله گرگ، روباه و شغال را نام برد. بیشترین موارد بیماری در انسان به‌علت گزش توسط سگ است.
بهترین راه کنترل هاری، مبارزه با بیماری در حیوانات است. به همین دلیل اتلاف حیوانات ولگرد و واکسیناسیون حیوانات خانگی می‌تواند در کنترل و مبارزه با بیماری موثر باشد. آغشته کردن گوشت با واکسن هاری و پخش کردن آن در طبیعت هم می‌تواند در کنترل بیماری در حیوانات وحشی مفید باشد.

دستورالعمل واکسیناسیون هاری

هفته نامه سلامت/540