پزشک هوایی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی آجا، مدیر بهداشت و درمان هوانیروز

بدن انسان مطابق با شرایط زمین طراحی شده است و دور شدن از سطح آن می‌تواند برای سلامت مخاطره‌آمیز باشد. البته این نگرانی با پیشرفت‌های امروزی برطرف شده و مسافران هوایی می‌توانند با خیال راحت به مقصد برسند. با این حال هنوز هم گاهی شاهد وخیم شدن حال برخی مسافران و فرود اضطراری دنبال آن هستیم؛ واقعه‌ای که هم جان فرد را به خطر می‌اندازد و هم باعث اتلاف وقت و هزینه سایر مسافران و شرکت هواپیمایی می‌شود. در چنین شرایطی معمولا مسافر مقصر است چرا که از دیدگاه آیین‌نامه‌ها و مقررات سازمان بین‌المللی هوانوردی این وظیفه مسافر است که هنگام تهیه بلیت، شرکت هواپیمایی را از نوع بیماری و شرایط جسمانی خود مطلع کند تا در صورت لزوم برای او شرایط ویژه فراهم یا به کل از سفر منع شود. «درمانگاه» این هفته به بررسی دانستنی‌ها و مراقبت‌های سلامت در سفرهای هوایی می‌پردازد.

اگر دچار تهوع می‌شوید...

افرادی که حین سفر دچار بیماری مسافرت (حالت تهوع، سرگیجه، استفراغ، بی‌اشتهایی و...) می‌شوند، بهتر است ساعتی قبل از شروع مسافرت و حین مسافرت از خوردن و آشامیدن زیاد بپرهیزند و با پزشک خود در مورد مصرف داروهای مخصوص این وضعیت مانند قرص «دیمن هیدرینات» مشورت کنند. علاوه بر دارو، این مسافران باید از هوای سرد تهویه‌شده به‌طور مستقیم در صورت ایجاد این حالت استفاده کنند و برای کم شدن احساس عدم تعادل و سرگیجه به خط افق خیره شوند. توجه داشته باشید که کودکان زیر 8 سال و اشخاصی که دچار مسمومیت هستند نباید از «دیمن هیدرینات» به‌دلیل آثار آرامبخش آن استفاده کنند.

اگر دچار گرفتگی گوش می‌شوید...

تغییرات فشار داخل هواپیما هنگام بلند شدن و فرود آمدن ممکن است باعث ایجاد گوش‌درد به‌دلیل خنثی نشدن فشار منفی داخل گوش میانی شود به‌خصوص اگر فرد دچار عفونت‌های دستگاه فوقانی تنفس باشد. در این صورت مسافر احساس پری یا بسته شدن گوش پیدا می‌کند. برای جلوگیری از این حالت، بیماران با عفونت دستگاه فوقانی تنفس باید نیم ساعت قبل از نشستن پرواز از قرص‌های آنتی‌هیستامین استفاده کنند. جویدن آدامس، مکیدن شکلات و به دهان گرفتن پستانک توسط نوزادان یا کودکان نیز باعث به‌کارگیری عضلات بلع و جلوگیری از گوش‌درد هنگام سفر می‌شود. زمان بلند شدن هواپیما نیز می‌توان با انجام مانور «والسالوا» از گرفتگی گوش جلوگیری کرد. برای این کار باید ابتدا یک نفس عمیق بکشید و هوا را در ریه‌ها ذخیره کنید. سپس دهان را ببندید، با انگشتان خود سوراخ‌های بینی را بگیرید و سعی کنید هوا را از بینی بیرون بدهید (درست مانند حالتی که هنگام پاک کردن بینی انجام می‌دهیم). به این ترتیب هوا وارد گوش میانی می‌شود و فشار آن به‌طور مساوی خارج خواهد شد. البته انجام این مانور هنگام سرماخوردگی توصیه نمی‌شود.

اگر دچار درد ساق پا می‌شوید...

در مسافرت‌های طولانی به‌علت محدودیت در حرکت اندام‌ها و کندی جریان خون، امکان ورم ساق و اطراف قوزک پا وجود دارد. این حالت در بیماران قلبی و خانم‌هایی که از قرص ضدبارداری استفاده می‌کنند خطر ایجاد لخته خون و ترومبوفلبیت را بالا می‌برد، بنابراین توصیه می‌شود مسافران در مواقعی که اجازه دارند، داخل هواپیما حرکت کنند و راه بروند یا حین نشستن عضلات خود را منقبض و منبسط کنند تا گردش خون در اندام‌ها افزایش پیدا کند. استفاده از جوراب‌های مخصوص طبی هم مفید است.

اگر بی‌خواب می‌شوید...

در مسافرت‌های هوایی به‌علت خشکی هوا و افزایش تنفس به دنبال استرس، تبخیر آب بدن بیشتر و فرد دچار کم‌آبی می‌شود، بنابراین حتما باید در طول سفر به اندازه کافی آب بنوشید و از مصرف نوشیدنی‌های مدر و کافئین‌دار مثل قهوه و چای اجتناب کنید. کافئین علاوه‌ بر ایجاد کم‌آبی می‌تواند باعث افزایش تحریک‌پذیری، استرس و بی‌خوابی شود.

اگر دچار تنگی نفس می‌شوید ...

استرس ناشی از پرواز بسیار شایع است و می‌تواند باعث تند نفس زدن و اختلال در سیستم ریوی و اکسیژن‌رسانی شود. در این حالت توصیه می‌شود فرد در هوای دم خود مجددا دم و بازدم انجام دهد یعنی کیسه‌ای در اختیار او قرار می‌گیرد که باید چند بار در آن نفس بکشد. این کار باعث می‌شود دی‌اکسیدکربن خون بالا برود و حالت تنگی نفس برطرف شود. باید توجه داشته باشید که تنگی نفس در این حالت ارتباطی با سیستم اکسیژن‌رسانی هواپیما ندارد و براثر استرس دچار این حالت می‌شوید. برای کاهش ترس از مسافرت با هواپیما نیز می‌توان از قرص‌های آرامبخش با دستور پزشک معالج استفاده کرد.

توصیه‌های طبی پرواز

• حداقل 13 ساعت قبل از پرواز از افراط در مصرف نوشابه و مواد غذایی نفاخ مانند لوبیا، پیاز، خیار و میوه‌های خام خودداری کنید. 2 وعده غذای قبل از مسافرت نیز بهتر است سبک و زودهضم باشد.

• از پوشیدن لباس‌های تنگ برای سفر خودداری کنید و لباس راحت و مناسب بپوشید.

• عینک اضافی و شماره عینک خود را همراه داشته باشید.

• مقداری دارو تحت نظر پزشک خود همراه داشته باشید. (مانند داروهای مسکن، سرماخوردگی، آنتی‌بیوتیک، داروهای مخصوص معده، داروی ضداسهال، داروی آرامبخش، داروی ضدتهوع و سرگیجه و...)

• بیماران قلبی، دیابتی‌ها، مبتلایان به فشارخون بالا و... لازم است داروهای مخصوص خود و فهرست آنها را در کیف دستی قرار دهند و داخل هواپیما ببرند تا در صورت لزوم از آنها استفاده کنند.

• اثرگذاری بعضی از داروها و اسپری‌های دارویی در اختلاف فشار سفر هوایی کاهش می‌یابد، بنابراین بیماران باید در این مورد با پزشک خود مشورت داشته باشند.

• درمورد ایدز، هپاتیت و سایر بیماری‌های شایع منطقه مقصد و واکسیناسیون‌های لازم با پزشک خود مشورت کنید.

موارد منع طبی پرواز

در حال حاضر تمامی شرکت‌های هوایی دارای مراکز پزشکی هوایی هستند و مسافران می‌توانند برای مشاوره قبل از پرواز به آنها مراجعه کنند. دریافت مجوز پرواز از پزشکان هوایی برای تعدادی از مسافران ضرورت دارد. از مهم‌ترین موارد منع طبی پرواز و مواردی که به مشورت‌های طبی نیاز دارد، می‌توان به این‌ فهرست اشاره کرد:

• بعد از عمل جراحی

• کسانی که شکستگی عضو یا اعضا و گچ‌گرفتگی دارند.

• بیماران اعصاب و روان که برای دیگران مزاحمت ایجاد می‌کنند.

• بیمارانی که همراه نیاز دارند.

• بیماران قلبی- عروقی مانند کسانی که دچار سکته قلبی و مغزی شده‌اند یا فشارخون غیرقابل‌کنترل دارند.

• بیماران ریوی به‌خصوص کسانی که دچار تنگی نفس و آسم هستند.

• افراد دارای بیماری مسافرت (حالت تهوع و سرگیجه در اثر تکان خوردن وسیله نقلیه)

• خانم‌های باردار (تا قبل از هفته 32 بارداری اجازه پرواز دارند.)

• نوزادان در هفته اول زندگی (ترجیحا تا 4 هفتگی نوزادان را سوار هواپیما نکنید.)

• مبتلایان به بیماری‌های گوش و حلق و بینی مانند سینوزیت‌های شدید، گوش‌درد و... (کسانی که عمل جراحی بینی یا گوش داشته‌اند نیز بهتر است در 2 هفته اول بعد از عمل سوار هواپیما نشوند.)

• افراد مبتلا به بیماری‌های واگیر و عفونی

• افراد مبتلا به بیماری‌های خونی مانند کم‌خونی و سرطان‌های خون

• افراد مبتلا به بیماری‌های پوستی به‌خصوص عفونت‌های پوستی غیر قابل‌تحمل

• افراد مبتلا به بیماری‌های گوارشی مانند زخم‌های خونریزی‌دهنده معده و اثنی‌عشر

• افراد مبتلا به فتق‌های بزرگ شکمی و انسداد روده

• بیماران ناتوان با کهولت سن و ضعف مزاج

• افرادی که اخیرا اهدای خون داشته‌اند. (به‌دلیل کاهش ظرفیت اکسیژن‌رسانی خون بهتر است تا 72 ساعت سوار هواپیما نشوند.)

• بیماران با ضربه‌های مغزی و شکستگی جمجمه

• بیماران بیهوش یا در حالت اغما
• بیمارانی که معلولیت دارند و به‌صورت خوابیده سفر می‌کنند.