دانستنی‌های واسکولیت
دکتر آرش محمدی توفیق
فوق‌تخصص جراحی عروق، عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی
واسکولیت بیماری عروقی است با علت ناشناخته که در آن عروق بدن (شریان یا ورید) دچار التهاب می‌شوند. در بیماری واسکولیت، سیستم ایمنی بدن به اشتباه عروق خود را بیگانه تلقی می‌کند و به آن حمله‌ور می‌شود تا آن را نابود کند. علت بیماری در بیش از 90 درصد مواقع وجود اختلال در سیستم ایمنی است اما ویروس‌ها و عناصر خارجی هم ممکن است باعث بیماری واسکولیت شوند. بیماری به صورت حاد (ناگهانی) و مزمن (طول کشیده) بروز می‌کند و درگیری شریان‌ها معمولا شدیدتر از ورید‌هاست. واسکولیت در خانم‌ها شایع‌تر است و اغلب در 20 تا 50 سالگی رخ می‌دهد.
تقسیم‌بندی واسکولیت براساس نوع عروق است
واسکولیت انواع مختلفی دارد و تقسیم‌بندی آن براساس نوع عروق درگیر است. عروق در بدن 3 نوع است؛ بزرگ، متوسط و کوچک. عروق بزرگ همان عروق مرکزی مانند آئورت و شاخه‌های آن هستند، عروق متوسط در اندام‌ها مانند ران و بازوها و عروق کوچک در کف دست و پا و در انگشتان قرار دارند.
در این تقسیم‌بندی چند بیماری شناخته شده وجود دارد؛ در دسته واسکولیت عروق بزرگ بیماری تاکایسو، بهجت و آرتریت سلول‌های بزرگ، در دسته واسکولیت عروق متوسط بیماری پن، کاوازاکی و برگر و در دسته واسکولیت عروق کوچک نشانگان رینود را مشاهده می‌کنیم. هر یک از این بیماری‌ها علائم و تظاهرات خاصی دارند و در سنین مختلف رخ می‌دهند.
2 نوع عارضه التهاب عروق
وقتی عروق ملتهب می‌شوند، احتمال ضعیف شدن دیواره رگ و از بین رفتن آن وجود دارد. آسیب به عروق به دو شکل است
1- گشادی عروق: گاهی آسیب باعث گشاد شدن رگ و بروز بیماری به نام آنوریسم می‌شود. اگر آنوریسم پاره شود، خونریزی داخلی و خطرناکی ایجاد می‌کند. در این مواقع احتمال مرگ بیمار وجود دارد.
2- بسته شدن عروق: گاهی هم در اثر التهاب رگ بسته و خونرسانی به اعضا مختل می‌شود. اختلال در خونرسانی باعث سیاه شدن و قطع عضو می‌شود. در کشور ما بیماری واسکولیت شایع است ولی این دو نوع بیشتر از بقیه انواع واسکولیت دیده می‌شود.
واسکولیت رینود
نشانگان رینود در زنان شایع‌تر از مردان است. در واسکولیت رینود عروق ریز انگشتان درگیر هستند. تظاهر اصلی بیماری رینود در مبتلایان، سفیدی انگشتان است. سفیدی انگشتان وقتی است که دست در معرض سرما قرار می‌گیرد. این عارضه علاوه بر سفیدی با درد نیز همراه است. بعد از گرم شدن دست، خون دوباره به دست بازگشته و سفیدی و درد برطرف می‌شود. اگر نشانگان رینود شدید باشد باعث بسته شدن رگ و قطع کامل خونرسانی به بافت می‌شود و حتی ممکن است باعث قطع انگشتان هم شود. بیماری را می‌توان با آزمایش خون تشخیص داد. اگر در آزمایش مشکلی دیده نشود، روش بعدی تشخیصی استفاده از آنژیوگرافی است. درمان دارویی و عمل جراحی است. در عمل جراحی عصب سمپاتیک اندام درگیر قطع می‌شود تا خونرسانی بهتر انجام شود.
واسکولیت برگر
بیماری برگر در ایران شیوع بالایی دارد. واسکولیت برگر نیز بیماری التهابی است که شریان‌ها و ورید‌ها را درگیر می‌کند. گاهی شدت التهاب به حدی است که عصب پیام‌رسان به عروق نیز گرفتار می‌شود. درگیری عصب درد زیادی ایجاد می‌کند. تقریبا همه بیماران هنگام حمله بیماری، از شدت درد پاها را بغل و ناله می‌کنند. علت بیماری برگر کاملا شناخته شده است. بیماری ارتباط مستقیمی با دود سیگار دارد. انواع دیگری از برگر هم وجود دارد که با دود حشیش و... مرتبط هستند. بیماران به محض اینکه در تماس با دود سیگار قرار می‌گیرند، علائمشان شعله‌ور می‌شود و با فاصله گرفتن از دود سیگار بیماری فروکش می‌کند. بیماران معمولا مردان جوان و سیگاری هستند.
اندام‌های گرفتار معمولا اندام‌های تحتانی‌اند ولی اندام‌های فوقانی هم درگیر می‌شوند. تغییر رنگ (رنگ ارغوانی) و درد بیمار در ناحیه پاست و از نوک انگشتان و پنجه شروع می‌شود. اغلب بیماران هم نمی‌دانند بیماری با سیگار مرتبط است و به سیگار کشیدن ادامه می‌دهند تا اینکه انگشت کاملا سیاه می‌شود. وقتی در این مرحله به پزشک مراجعه می‌کنند تنها راه قطع عضو است. کنترل بیماری برگر آسان است. بیماران باید از دود سیگار دوری کنند حتی در کنار یک فرد سیگاری هم ننشینند. وقتی سیگار کنار گذاشته شود، در مدت زمان کوتاهی تمام علائم فروکش می‌کند. درمان دارویی و جراحی (قطع عصب سمپاتیک) هم برای بیماران مفید است. اگر سیگار ترک نشود، شاهد قطع عضو در اندام‌ها خواهیم بود.
واسکولیت درمان قطعی ندارد
درمان قطعی برای واسکولیت وجود ندارد. تنها راه درمانی تجویز کورتون با دوز بالا، استفاده از داوهای قوی ضدایمنی و قطع عصب سمپاتیک است. اگر هم در تشخیص، آنوریسم و خونریزی ناشی از آن قطعی شود، باید با عمل جراحی رگ مصدوم را درمان کرد.
