ژل‌ها و صابون‌های آنتی‌باکتریال در گفت‌وگو با دکتر محمدعلی نیلفروش‌زاده متخصص پوست

 سمیه مقصودعلی

استفاده از آب و صابون در حالت عادی برای رفع آلودگی کافی است اما در برخی شرایط، مثلا وقتی سرما می‌خورید یا آنفلوانزا شایع می‌شود یا در طول سفر در مواقعی که آب در دسترس نیست، استفاده از ژل‌های ضدعفونی‌کننده مناسب‌تر از آب و صابون است. این روزها خیلی از افراد، مخصوصا مادرهای جوان در کیفشان پنبه‌های الکلی یا ژل‌های آنتی‌باکتریال دارند و به صورت مرتب دست کودکانشان را با این محصولات ضدعفونی می‌کنند تا مبادا فرزند دلبندشان به بیماری‌های عفونی و میکروبی مختلف مبتلا شود اما پژوهش‌های جدید محققان اثبات کرده مصرف بیش از حد این مواد غیر از مشکلاتی که برای سلامت پوست و مو ایجاد می‌کند، زمینه‌ساز ابتلا به آلرژی هم هست. با دکتر محمدعلی نیلفروش‌زاده، رئیس انجمن متخصصان پوست و موی ایران در رابطه با مزایا و معایب استفاده از این ژل‌ها گفت‌وگو کرده‌ایم.

سلامت: ژل‌های آنتی‌باکتریال حاوی چه ترکیباتی هستند؟

ژل آنتی‌باکتریال مایعی حاوی الکل است که به سرعت باکتری‌های روی پوست را از بین می‌برد اما مصرف آن به‌دلیل الکلی که دارد چندان توصیه نمی‌شود چون پوست را خشک می‌کند. در عوض صابون‌های آنتی‌باکتریال ترکیبی از اسیدهای چرب، روغن‌ها و مواد ضدعفونی‌‌کننده هستند و برعکس ژل‌ها گرچه باعث از بین رفتن باکتری‌ها می‌شوند اما پوست را تحریک نمی‌کنند. صابون‌های آنتی‌‌باکتریال موادی مثل تریکلوسان دارند که ترکیب آلی محلول در آب و باکتری‌زداست اما صابون‌های معمولی تنها باعث جدا شدن باکتری از پوست و دفع شدن آن می‌شوند.

سلامت: یعنی استفاده از صابون‌های آنتی‌باکتریال بر صابون معمولی ارجحیت دارد؟

ببینید، بهترین تاثیر محصولات آنتی‌باکتریال این است که باکتری‌ها را می‌کشند. مثلا ژل‌ها ویروس‌ها را به شیوه قابل‌اعتمادی از بین می‌برند و تا 60 درصد احتمال ابتلا به بیماری‌های گوارشی را کم می‌کنند اما در مورد اینکه در درازمدت چه تاثیری می‌گذارند اختلاف‌نظرهای بسیاری وجود دارد. وقتی فردی دچار بریدگی یا زخم می‌شود استفاده از صابون‌های آنتی‌باکتریال جلوی عفونت را می‌گیرد و از گسترش بیماری‌هایی مثل سرماخوردگی، آنفلوانزا و سالمونلا جلوگیری می‌کند. این موضوع در افراد دچار ضعف سیستم ایمنی یا مبتلا به سرطان بسیار مهم است گرچه هنوز کاملا ثابت‌شده نیست. در مطالعه‌ دیگری که در مرکز مطالعات آمریکایی انجام شده به اثبات رسید استفاده از صابون‌های آنتی‌باکتریال مزیتی در کاهش میزان ابتلا به سرماخوردگی ندارد. حتی با مصرف طولانی‌مدت این محصولات، مخصوصا اگر الکل داشته باشند ارگانیسم‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک ایجاد می‌شود. در افرادی که ناخن بلند یا زیورآلات دارند، ژل‌ها آلودگی را به اندازه شستشوی با آب و صابون رفع نمی‌کنند. در ضمن در کودکان مصرف بالای ژل باعث مسمومیت با الکل می‌شود زیرا کودکان زیاد دست را به دهان می‌برند و دیده شده یک قاشق چایخوری از ژل به راحتی طفل نوپا را مسموم می‌کند. ژل‌ها قابل‌‌اشتعال هم هستند بنابراین افراد مصرف‌کننده باید مراقب باشند بعد از استفاده از آنها دستشان را نزدیک شعله نبرند.

سلامت: چه زمانی و در چه شرایطی از محصولات آنتی‌باکتریال استفاده کنیم؟

بهترین محصول برای شستشوی دست استفاده از آب و صابون‌ در زمان کافی و با دقت بالاست که حداقل 20 ثانیه طول بکشد. بسیاری از کارشناسان می‌گویند افراد سالم نباید محصولات آنتی‌باکتریال استفاده کنند و باید محدود به مکان‌هایی شود که عفونت در آن زیاد است مثل بیمارستان‌ها یا خانواده‌هایی که در آن بیماران با عفونت باکتریال زندگی می‌کنند. استفاده از ژل‌ها هم باید به زمان‌‌هایی که شستشوی دست با صابون و آب امکان‌پذیر نیست محدود شود. فراموش نکنیم ژل‌ها برخلاف صابون آنتی‌باکتریال، باکتری‌ها را از بین می‌برند اما چرک و آلودگی‌ روی دست را از بین نمی‌برند.

سلامت: در مورد شیوه استفاده از ژل‌های آنتی‌باکتریال هم توضیح می‌دهید؟

هنگام استفاده از ژل‌های آنتی‌باکتریال باید جواهرات را از دست درآورد و چند قطره به اندازه‌ای که کاملا دست مرطوب شود کف دست ریخت و دست‌ها را به هم مالید و
20 تا 25 ثانیه ماساژ داد تا ژل تبخیر شود و اگر چرک قابل‌‌مشاهده‌ای وجود داشته باشد استفاده از آب و صابون ضروری است. استفاده طولانی‌مدت از این ژل‌ها باعث مقاومت آنتی‌بیوتیکی می‌شود و نباید آن را جایگزین صابون‌های معمولی کرد. شیوه استفاده از صابون‌های آنتی‌باکتریال مشابه صابون‌های معمولی است. بهتر است هنگام شستشوی دست چه با صابون‌های معمولی چه آنتی‌باکتریال آب گرم استفاده نکنید چون آب گرم با حل چربی روی پوست باعث خشکی بیشتر می‌شود. صابونی که استفاده می‌کنید حتما باید کف کند و ماساژ دست با صابون باید حداقل 20 ثانیه طول بکشد.

وسواس، ممنوع!

اوایل دهه 1990 گروهی از محققان متوجه شدند هرچه کودکی خواهر و برادرهای بیشتری داشته باشد در بزرگسالی کمتر به بیماری‌های عفونی گرفتار خواهد شد. گروه دیگری از محققان سوئیسی نیز در تحقیقات اخیر خود به این نتیجه رسیده‌اند که کودکان روستایی در مقایسه با کودکان شهری بیشتر در معرض آلودگی‌های باکتریایی‌ هستند اما میزان ابتلا به آلرژی در آنها به مراتب کمتر است. به‌نظر می‌رسد هرچه بیشتر در فضایی استریل زندگی کنیم، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌ها قرار می‌گیریم. گرچه باکتری‌ها حاوی موادی هستند که می‌تواند باعث ابتلا به بیماری‌های عفونی شود اما مواجهه با آنها از کودکی باعث ایجاد نوعی مقاومت طبیعی در بدن می‌شود.

نگاه متخصص پوست

دکتر مجتبی امیری

عضو هیات علمی بیمارستان بقیه‌ا...(عج)

صابون آنتی‌باکتریال از ژل آنتی‌باکتریال بهتر است

بهترین روش شستشوی دست‌ها استفاده از آب و صابون است. صابون‌ها (چه مایع، چه جامد، چه پن) باید متناسب با جنس پوست انتخاب شوند. صابون‌هایی با قدرت پاک‌کنندگی بالا متناسب با پوست‌های چرب و انواعی با قدرت پاک‌کنندگی کمتر متناسب با پوست‌های خشک و حساس هستند. برای مواقع اضطراری می‌توان از محصولات آنتی‌باکتریال و ضدعفونی‌کننده که در داروخانه‌ها موجود است هم استفاده کرد. صابون‌های آنتی‌باکتریال بهتر از ژل‌ها هستند. استفاده از ژل در کسانی که پوست‌های چربی دارند یا گهگاهی از این محصولات استفاده می‌کنند ایرادی ندارد اما مصرف مرتب آن مخصوصا در کودکانی که زمینه اگزما و آلرژی دارند یا افرادی که پوست خشکی دارند می‌تواند با عارضه همراه شود. پایه الکلی این ژل‌ها پوست را خشک‌تر می‌کند و زمینه‌ساز بروز سایر بیماری‌هاست. در افرادی که پوست خشک و اگزمایی دارند و افراد مبتلا به پسوریازیس و لیکن‌پلان یا زگیل که پوست خشک است جز در شرایط اضطراری نباید از این محصولات استفاده کرد.

هفته نامه سلامت/537