سمیه مقصودعلی

مهمان «میزگرد‌ پوست، مو و زیبایی» این هفته «سلامت» نه اختلال تیروئید دارد، نه کاهش یا افزایش قندخون اما به نوعی اختلال ژنتیکی مبتلاست که هیپرهیدروزیس نام دارد؛ اختلالی که باعث شده او دچار تعریق مفرط شود. همان‌طور که می‌دانید، تعریق امری طبیعی است که دمای درونی بدن را تنظیم می‌کند اما اگر میزان تعریق بدن از حد طبیعی کمتر یا بیشتر شود، نشانه اختلالی در بدن است. کاهش تعریق در هوای گرم می‌تواند نشانه کم‌آبی و افزایش تعریق می‌تواند نشانه اختلال در سیستم غدد درون‌ریز باشد. افراد مبتلا به اختلال‌های تیروئیدی ممکن است در شرایط غیرمعمول مثلا وقتی ثابت در جایی نشسته‌اند یا در اتاقی خنک هستند و حتی استرس ندارند، عرق کنند. کاهش قندخون و رسیدن قندخون به زیر 70 میلی‌گرم هم می‌تواند باعث تعریق زیاد، نمناک و سرد شود که به‌خصوص در ناحیه گردن بیشتر است. در دوران بارداری و یائسگی نیز به‌دلیل تغییرهای هورمونی میزان حرارت بدن تغییر می‌کند و تعریق بیشتر می‌شود. «میزگرد‌ پوست، مو و زیبایی» این هفته را درباره هیپرهیدروزیس بخوانید.

آقای هوسمی که از کودکی دچار هیپرهیدروزیس (تعریق مفرط) بوده، می‌گوید:

با عمل سمپاتکتومی مشکل تعریقم حل شد

سلامت: مشکل تعریق کف دستتان از چه زمانی آغاز شد؟

از دوران ابتدایی! ابتدا خفیف بود و احساس می‌کردم گاهی دستم مرطوب است. با افزایش سن، این تعریق به مشکل بزرگی در زندگی‌ام تبدیل شد. با ورود به دوران دبیرستان بیماری تا حدی پیش رفت که دیگر نمی‌توانستم در مدرسه برای نوشتن مثل بقیه همکلاسی‌ها دستم را روی کاغذ بگذارم و بنویسم چون کاغذ خیس می‌شد. در 6 ماه گرم‌تر سال، تعریق افزایش می‌یافت. وقتی برای کنکور درس خواندم، متوجه آغاز تعریق پاهایم شدم. کم‌کم این مسئله در روابط اجتماعی‌ام تاثیر گذاشت؛ مثلا وقتی دست می‌دادم، طرف مقابلم احساس می‌کرد دستم خیس است. از سال 87 به بعد و بعد از مشکلات و تغییر و تحولات در زندگی و افزایش استرس این مشکل بیشتر شد و دچار تعریق کل اعضای بدنم شدم.

سلامت: چه راه‌های درمانی‌ای را امتحان کردید؟

نزدیک به 2 سال برای درمان امروز و فردا می‌کردم و نمی‌دانستم به کجا باید مراجعه کنم. چند بار آزمایش تیروئید انجام داده بودم ولی جواب همیشه منفی بود. سال 93 در اینترنت در مورد این بیماری جستجو کردم و متوجه 2 درمان موقت شدم که یکی بوتاکس و دومی استفاده از دستگاه الکتریکی‌ای بود که با استفاده از امواج، تعریق دست و پا را قطع می‌کرد. به‌دلایل موقتی بودن و پرهزینه بودن این روش‌ها دنبال روشی بدون عارضه و دائمی گشتم. تا اینکه برادرم در مورد عمل سمپاتکتومی برایم گفت و به متخصص مراجعه کردم و وقت عمل گرفتم.

سلامت: آیا از این عمل راضی بودید؟

این عمل فقط روی دست من تاثیر صددرصدی داشت و دیگر دستم تعریقی ندارد.

سلامت: عارضه‌ای هم داشت؟

تا همین الان، یعنی 5 ماه بعد از عمل، هیچ‌گونه عوارضی در بدنم احساس نمی‌کنم. فقط پزشکم گفتند که احتمال دارد تعریق در پشت گودی کمرم افزایش پیدا کند و این موضوع را به‌عنوان یکی از خطر‌های عمل پذیرفتم. بعد از انجام عمل، چند روز درد ناحیه گردن و کمر و چند روز درد از ناحیه قفسه‌سینه در سمت چپ داشتم. در این چند روز باید تقریبا نشسته می‌خوابیدم چون درد قفسه سینه اجازه قرار گرفتن در حالت درازکش را نمی‌داد. 10 روزی هم دچار تعریق جبرانی شدم.

سلامت: مشکلتان بعد از عمل عود نکرد؟

نه، غیر از کف دستانم که تعریق آن طبیعی شده، سایر اعضای بدنم شرایط قبل را دارد. به این نتیجه رسیدم شرایط روانی خیلی در تعریق تاثیر دارد و سعی می‌کنم مسائل را مدیریت کنم.

نظر دکتر محمدرضا قاسمی درباره بیماری و درمان سوژه «میزگرد پوست، مو و زیبایی»

هیپرهیدروزیس چگونه آغاز و تشدید می‌شود؟

سلامت: تعریق بعد از سن بلوغ آغاز می‌شود؟

ببینید، انواع مختلفی از غدد عرق روی پوست وجود دارند. این غدد به 2 گروه عمده غدد اکراین و آپواکراین تقسیم می‌شود که از لحاظ ساختار، نحوه فعالیت و توزیع در بدن با هم متفاوتند. عمده‌ترین نوع غدد عرقی، غدد اکراین هستند که حدود 4-5/1 میلیون از آنها در سطح پوست وجود دارد. این غدد جز در نواحی‌ای مثل کانال گوش یا خط لب یا برخی مناطق تناسلی در بقیه مناطق بدن پخش‌اند و به‌خصوص در کف پا یا دست بیشترین تراکم را دارند. این غدد در ماه 3 جنینی ابتدا در کف دست و پا ظاهر می‌شوند و در ماه 5 جنینی در تمام بدن وجود دارند و از بدو تولد فعال هستند. غدد آپواکراین با رسیدن به سن بلوغ فعال می‌شوند.

سلامت: عرقی که از غدد اکراین ترشح می‌شود، شامل چه ترکیب‌هایی است و در چه شرایطی ترشح می‌شود؟

غدد عرق از مرکز تعریق در هیپوتالاموس قدامی فرمان می‌گیرند. وقتی این مرکز با افزایش حرارت بدن یا محرک‌های عصبی و محیطی تحریک شود، غدد اکراین شروع به فعالیت می‌کنند. عرق در حالت عادی در فرد سالم 99 درصد آب و یک درصد نمک طعام دارد، اما کیفیت و کمیت ترشح عرق به تحریکات جنسی، هیجانی و محیطی هم بستگی دارد. عرق برای بدن فواید بسیاری دارد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به تنظیم درجه حرارت بدن اشاره کرد. علاوه بر این، در ثبات الکترولیتی بدن هم نقش دارد. تعریق، لایه شاخی روی پوست را مرطوب نگه‌می‌دارد که به حفظ مهارت‌های ظریف لامسه هم کمک می‌کند.

سلامت: چه مقدار تعریق طبیعی است و از کجا به بعد غیرطبیعی و نشانه اختلال است؟

یک فرد بالغ متوسط حدود نیم‌لیتر عرق اکراین در ساعت تولید می‌کند ولی بدن افراد ورزشکار و کسانی که در شرایط تحریکی قرار گرفته‌اند 4-3 لیتر عرق در ساعت تولید می‌کند. تعریق بیش از حد یا هیپرهیدروزیس نوعی اختلال است و طبق مطالعه‌های انجام‌شده در کشورهای مختلف به‌خصوص آمریکا، در جوامع پیشرفته، 3 درصد جمعیت به این اختلال مبتلا هستند. میزان تعریق برحسب نوع هیپرهیدروزیس متفاوت است.

سلامت: پس تعریق بیش از حد یک نوع نیست!

هیپرهیدروزیس انواع اولیه و ثانویه دارد. نوع اولیه به معنی افزایش تعریق در ناحیه‌ای از بدن به‌خصوص کف دست، کف پا، ناحیه زیر بغل، صورت و پیشانی است بدون اینکه فرد دچار اختلال و بیماری خاصی باشد. این نوع از‌ هایپرهیدروزیس می‌تواند برای بیمار استرس‌زا باشد و باعث انزوای اجتماعی او شود. هیپرهیدروزیس ثانویه وقتی رخ می‌دهد که افزایش فعالیت غدد اکراین با اختلال زمینه‌ای مثل بیماری‌های عصبی، عفونت‌ها، سرطان‌ها و بیماری‌های غددی مثل دیابت یا یائسگی همراه ‌شود. این نوع از هیپرهیدروزیس ممکن است به یک ناحیه از بدن یا تمام بدن مربوط باشد. نوع دیگری از تقسیم‌بندی نیز برحسب منشاء عصبی ایجادکننده این اختلال وجود دارد. مثلا هیپرهیدروز کورتیکال، بصل‌النخاعی، نخاعی و...

سلامت: آقای هوسمی به کدام نوع از هیپرهیدروزیس مبتلا هستند؟

ایشان از ابتدای کودکی به هیپرهیدروزیس اولیه منطقه‌ای بدون علل زمینه‌ای یا هیپرهیدروز کورتیکال که شایع‌ترین نوع هیپرهیدروزیس در تمام نژادها و جنس‌هاست، مبتلا بوده‌اند ولی بعد تمام بدنشان درگیر شده است.

سلامت: دلیل ابتلا به این اختلال روشن است؟

80-60 درصد بیماران سابقه خانوادگی این اختلال را دارند و آن را به ارث برده‌اند.

سلامت: چگونه برای یک فرد تشخیص قطعی‌هایپرهیدروزیس گذاشته می‌شود؟

برای تشخیص ملاک‌هایی وجود دارد:

• وجود تعریق منطقه‌ای قابل‌مشاهده

• تداوم این مشکل برای حداقل 6 ماه

• وجود نداشتن بیماری زمینه‌ای و علل ثانویه

مجموعه‌ای از ویژگی‌ها که فرد باید حداقل 2 مورد آن را داشته باشد؛ عبارتند از: شرح حال مثبت خانوادگی، شروع بیماری در سنین زیر 25 سال، وجود مشکل در طول روز، وجود حداقل یک حمله در هفته، تعریق دو طرفه و قرینه، تداخل داشتن با فعالیت‌های روزانه.

سلامت: آیا این اختلال همیشه از کف دست‌ها شروع می‌شود؟

هایپرهیدروزیس اولیه به 3 گروه تقسیم می‌شود؛ افزایش تعریق کف دست و پا، افزایش تعریق زیر بغل و افزایش تعریق نواحی صورت. ‌هایپرهیدروزیس کف دست و پا شایع‌تر است و 60-50 درصد بیماران به این نوع اختلال مبتلا هستند. این مشکل معمولا از کودکی شروع می‌شود و تاثیر شدیدی بر کیفیت و شرایط زندگی دارد و باعث گوشه‌گیری فرد می‌شود. نوع دوم از نظر شیوع در رده دوم قرار دارد و 50-30 درصد بیماران به آن مبتلا هستند. این نوع در حین بلوغ یا بعد از آن شروع می‌شود و علامت آن تعریق شدید در ناحیه زیر بغل مخصوصا زیر بغل سمت راست است. تعریق زیاد زیر بغل بدون بو است اما به حدی شدید است که لباس فرد را خیس می‌کند. گاهی تعریق شدید دست و پا و زیر بغل با هم همراه می‌شوند اما یکی از این نوع‌ها غلبه بیشتری دارد. در آقای هوسمی بعد از سن بلوغ هر 2 نوع با هم همراه شده‌اند.

سلامت: چه مسائلی باعث افزایش تعریق می‌شود؟

هایپرهیدروزیس اولیه هم در سرما و هم در گرما وجود دارد اما در آب و هوای گرم شدید‌تر است. در ضمن اختلالی مزمن است و با افزایش سن و تغییرات هورمون‌ها نوسان ندارد. البته فقط در حالت بیداری مشکل‌زاست و در حالت خواب غدد اکراین فعالیت ندارند. محرک‌های جنسی، هیجانی و محیطی می‌تواند تعریق را در این افراد تشدید کند.

سلامت: میزان تعریق در تمام این بیماران یکسان است؟

تعریق کف می‌تواند خفیف، متوسط و شدید باشد. در نوع خفیف، کف دست و پا مرطوب است اما قطره عرق دیده نمی‌شود. در حالت متوسط، علاوه بر مرطوب‌ بودن کف دست و پا، هرچه به سمت انگشتان بروید حجم تعریق بیشتر می‌شود و قطره‌های عرق مشخص است. در حالت شدید از کف دست و پا عرق می‌چکد. مشکل آقای هوسمی نیز به مرور به نوع 3 شده تبدیل است.

سلامت: برای زیر بغل چطور؟

هیپرهیدروزیس زیر بغل بر اساس میزان خیسی لباس سنجیده می‌شود. در حالت طبیعی، کمتر از 5 سانتی‌متر از زیر بغل فرد به دنبال فعالیت دچار خیسی می‌شود. در حال خفیف حجم خیس شدن حدود 10-5 سانتی‌متر است. در حالت متوسط حدود 20-10 سانتی‌متر و درحالت شدید بالای 20 سانتی‌متر.

داروهایی که یکی از عوارض جانبی‌شان تعریق است

عارضه جانبی برخی از داروها تعریق بیش از حد است، اما این بدان معنا نیست که هرکسی از این داروها استفاده کند، حتما به هایپرهیدروزیس مبتلا خواهد شد. در واقع همه این داروها ممکن است در مصرف‌کنندگانشان تعریق ایجاد کنند اما شدت این تعریق می‌تواند در افراد مختلف متفاوت باشد:

استامینوفن و ترامادول (اولتراست): ضددرد؛ آسیکلوویر: ضدویروس؛ آتورواستاتین: پایین‌آورنده کلسترول؛ باسیتراسین: آنتی‌بیوتیک؛ باکلوفن: شل‌کننده عضلات اسکلتی؛ بتامتازون: سرکوب‌کننده سیستم ایمنی؛ بوپروپیون: ضد افسردگی؛ کلسیتونین: پایین‌‌آورنده کلسیم؛ سیپروفلوکساسین: آنتی‌بیوتیک؛ کلوزاپین: ضد روانپریشی؛ دیفنوکسیلات: ضداسهال؛ دیگوکسین: مصرف در بی‌نظمی‌های ریتم قلب؛ فلووکسامین: ضدافسردگی؛ فلوکستین: ضدافسردگی؛ هالوپریدول: ضدروانپریشی؛ هیدرالازین: کاهنده فشار خون؛ ایمی پیرامین: ضدافسردگی؛ ایندومتاسین: مسکن و ضدالتهاب؛ لووتیروکسین: مصرف در کم‌کاری تیروئید؛ لوزارتان: درمان پرفشاری خون؛ مدروکسی پروژسترون: نوعی هورمون جنسی زنانه؛ میزوپروستول: درمان زخم معده؛ نالوکسان: ضدمخدر؛ اولانزاپین: مصرف در روانپریشی؛ امپرازول: ضد اسید معده؛ پاپاورین: بهبود کاهش خونرسانی مغزی و قلبی؛ پاروکستین: ضدافسردگی؛ پردنیزولون: کورتون؛ سرترالین: ضدافسردگی؛ تاموکسیفن: درمان بیماری‌های پستان؛ ترامادول: ضددرد؛ ونلافکسین: ضد افسردگی و اضطراب؛ وازوپرسین: ضدادرار؛ وراپامیل: کنترل فشار خون و زولپیدم: خواب‌آور.

منبع:

The Official Drug Reference of the American Pharmacists Association

سوالی از متخصص پوست

دکتر امیرهوشنگ احسانی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران

تعریق مفرط درمان دارد؟

علت هایپرهیدروزیس (تعریق مفرط)، افزایش فعالیت اعصاب سمپاتیک است که معمولا ارثی است. کسانی که دچار تعریق بیش از حد هستند، ابتدا باید از نظر مسائل داخلی از جمله پرکاری تیروئید، بیماری‌های بصل‌النخاعی، آسیب‌های نخاعی و مغزی و مشکلات عصبی بررسی شوند. روش‌های مختلفی برای درمان تعریق بیش از حد یا هایپرهیدروزیس وجود دارد. برای درمان نوع ثانویه باید بیماری زمینه‌ای درمان شود، اما در مورد نوع اولیه ابتدا از نمک فلزاتی مثل کلرایدآلومینیوم به صورت موضعی استفاده می‌شود. نمک به مسدودشدن غدد عرق کمک می‌کند و به‌تدریج سلول‌های عرق کوچک و تعریق کم می‌شود. برای بیمارانی که به این روش پاسخ نمی‌دهند، داروهای خوراکی تجویز می‌شود. در روش یونتوفورزیس، دستان فرد را 20 دقیقه در آب با جریان ضعیف الکتریکی قرار می‌دهند. روش دیگر که خیلی موثر و جدید است، استفاده از بوتاکس است که از سوی سازمان غذا و دارو تایید شده و به مدت 4 تا 6 ماه تعریق را کنترل می‌کند. اگر بیمار به این روش پاسخ ندهد، قدم آخر جراحی و برداشتن پوست ناحیه یا تخریب غدد عرق ناحیه از طریق لیپوساکشن یا سمپاتکتومی است. در این روش، اعصاب سمپاتیک ناحیه درگیر تخریب می‌شود و ایراد آن این است که امکان تعریق در ناحیه‌ای دیگر از بدن یا تعریق جبرانی وجود دارد. موفقیت عمل سمپاتکتومی مخصوصا در ناحیه دست‌ها بسیار بالاست و احتمال عود مجدد تعریق در نواحی‌ای که عمل موفق بوده، بسیار کم است.

منبع