سردرد؛ شاه‌علامت تومور مغزی
دکتر هوشنگ صابری، جراح مغز و اعصاب و دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی تهران
مغز انسان در یک محفظه استخوانی به نام جمجمه قرار دارد. وقتی توده یا توموری در آن شکل می‌گیرد از هر سو به بافت اطراف مغز فشار می‌آورد و علائمی ایجاد می‌کند. تومورهای مغزی، به‌خصوص تومورهای بدخیم، لجام‌گسیخته‌اند و با سرعت تکثیر می‌شوند و به همین دلیل، درمان به‌موقع در این بیماری ضرورت دارد برای اینکه از پیشرفت آن جلوگیری به عمل آید.
علایم هشداردهنده تومور مغزی
اولین علامت تومور مغزی سردرد است؛ البته سردردی که با مصرف مسکن‌ها تسکین نمی‌یابد. هر توموری الگوی سردرد خاصی دارد. بیشتر بیماران مبتلا به تومور مغزی در طول روز شکایت زیادی از سردرد ندارند. سردرد ناشی از تومور، معمولا شبانه است که صبح‌ها و هنگام برخاستن از خواب به بیشترین میزان خود می‌رسد. بعضی از بیماران هم سردرد حمله‌ای یا ضربانی دارند. علائم فقط به سردرد محدود نمی‌شود. بیماران ممکن است دچار استفراغ و اختلال در دید هم باشند. اگر فشار داخل مغزی بالا برود تورم عصب ته‌چشم نیز دیده می‌شود. تومورها علائم اختصاصی هم دارند. این علائم با توجه به محل قرارگیری تومور است؛ مثلا اگر تومور در ناحیه پل مخچه قرار داشته باشد؛ بیمار اشکال شنوایی پیدا می‌کند. اگر در مخچه ایجاد شده باشد باعث اختلال در تعادل و در صورتی که در نیمکره مغزی باشد، باعث بی‌حسی در یک طرف بدن می‌شود. تشنج نیز در بعضی از بیماران دیده می‌شود. تومورهای مغزی که در مخچه ایجاد می‌شوند با حجم کمتر عارضه بیشتری ایجاد می‌کنند و بیمار هم به علت علائم ناشی از تومور خیلی زودتر به پزشک مراجعه می‌کند ولی تومورهایی که در ناحیه مخ ایجاد می‌شوند، معمولا حجیم‌ترند و وقتی عارضه ایجاد می‌کنند که فشار داخل مغز بالا می‌رود. البته بعضی از تومورها هیچ علامتی ندارند و اتفاقی و در یک تصویربرداری کشف می‌شوند.
کدام تومور باید جراحی می‌شود؟
راهکارهای تشخیص تومور عمدتا استفاده از سی‌تی‌اسکن و امآرآی است. بعد از اینکه محل تومور کاملا مشخص شد جراح تصمیم می‌گیرد که آیا می‌توان تومور را خارج کرد و اگر امکان جراحی وجود دارد، چگونه تومور خارج شود که کمترین عارضه را برای بیمار داشته باشد. بعضی از تومورها در مناطق داخلی مغز تشکیل می‌شوند و امکان دسترسی به آنها وجود ندارد. این تومورها قابل‌برداشتن نیستند و فقط می‌توان با شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی، بیماری را کنترل کرد. بعضی دیگر نیز در مکان حساسی قرار دارند و باید خیلی با احتیاط برداشته شوند چون احتمال آسیب به نسج مغز و عوارض بعد از عمل وجود دارد.
البته جراحی هم عارضه دارد. شایع‌ترین عارضه بعد از جراحی، سردرد و تشنج است که سردرد با داروهای استروئیدی و تشنج هم با داروهای ضدتشنج کنترل می‌شود. احتمال خونریزی در محل عمل هم وجود دارد. گاهی بافت مغزی، هنگام خروج تومور آسیب می‌بیند. عارضه ایجاد شده در بیمار ممکن است به شکل کجی صورت، اختلال در بینایی، اختلال در بلع، افتادگی پلک و اشکال در حرکت و تعادل و... باشد.
تومورهای مغزی 4 درجه دارند
دکتر علیرضا یاراحمدی، متخصص مغز و اعصاب
وقتی وجود تومور در مغز تایید شد، قدم بعدی درجه‌بندی تومور است. تومورها معمولا به 4 درجه تقسیم می‌شوند. درجه 1 و 2 اغلب خوش‌خیم‌اند و درجه 3 و 4 معمولا بدخیم. پیشرفت تومور می‌تواند آن را از نوع خوش‌خیم در مرحله 1 و 2 به مرحله بدخیم 3 و 4 تبدیل کند. البته قرار گرفتن تومور در مرحله 1 یا 2 به این معنا نیست که هیچ خطری متوجه بیمار نیست و با درمان برطرف می‌شود چون مواردی وجود دارند که درمان را با مشکل روبرو می‌کند. مثلا گاهی تومور خوش‌خیم و درجه 1 است اما در محلی مثل ساقه مغز قرار دارد که مشکلات ثانویه ایجاد می‌کند. ساقه مغز محل کنترل فعالیت‌های حیاتی بدن مثل تنفس و ضربان قلب و کنترل فشار خون است. بعضی از تومورها هم از ابتدا خوش‌خیم‌اند ولی رشد سریعی دارند. اگر چنین توموری در بطن مغز قرار گرفته باشد، می‌تواند محل خروجی آب تولید شده در بطن را ببندد و باعث افزایش فشار داخل مغز و مرگ بیمار شود. در مواردی هم تومور در محلی قرار دارد که عملا نمی‌توان کاری برای بیمار انجام داد و خارج کردن تومور مساوی است با عوارض یا ناتوانی‌های شدید. تومورهای بدخیم هم از نامشان پیداست که مشکل‌ساز هستند ولی گاهی ممکن است در جای مناسبی قرار گرفته باشند و جراح نیز به راحتی به آن دسترسی داشته باشد. با این حال از آنجا که سرعت زیادی در دست‌اندازی آنها وجود دارد و با جریان لنف به نقطه دیگری از مغز یا بدن می‌روند، ممکن است از جای دیگری سردرآورند. با توجه به سی‌تی‌اسکن و امآرآی نمی‌توان به دقت نوع تومور را تعیین کرد. به همین دلیل برای تشخیص نوع تومور حتما باید نمونه‌برداری
انجام شود.
انواع تومور مغزی
شیوع تومورهای مغزی در جامعه حدود یک در 10 هزار نفر جمعیت است. این تومورها به دو دسته کلی اولیه و ثانویه تقسیم می‌شوند. در ادامه، با این دسته‌بندی و سایر دسته‌بندی‌های این بیماری آشنا خواهید شد.
اولیه یا ثانویه؟
برخی از تومورهای مغزی اولیه‌اند و برخی دیگر، ثانویه. تومورهای اولیه از بافت مغز به‌وجود می‌آیند و معمولا ریشه ژنتیکی دارند. تومورهای ثانویه منشاء مغزی ندارند و در اثر دست‌اندازی سلول‌های سرطانی پستان، ریه، کبد یا اعضای دیگر بدن به مغز ایجاد می‌شوند. حدود 50 درصد از تومورهای مغزی، نوع ثانویه هستند. تومورهایی که در اثر دست‌اندازی ایجاد شده‌اند، معمولا بدخیم هستند و باید جراحی، شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی شوند.
بدخیم یا خوش‌خیم؟
تومورها در 2 ناحیه از مغز تشکیل می‌شوند؛ بیرون مغز و داخل مغز. تومورهای داخل یا خارج مغز ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم باشند ولی آنهایی که داخل مغز تشکیل می‌شوند، بیشتر تمایل به بدخیمی دارند؛ مثل گلیوما. تومورهای خارج مغزی مثل مننژیوما و نورینوما تومورهای نسبتا خوش‌خیمی هستند و احتمال عود کمتری هم دارند.
توارثی یا اکتسابی؟
بعضی از تومورها مثل مننژیوما و گلیوما تک‌گیر هستند یعنی ارتباطی به ارث ندارند و اگر در خانواده یک نفر به این نوع از تومور مبتلا بود، خطری بستگان بیمار را تهدید نمی‌کند اما تومورهایی مثل نوروفیبروماتوزیس زیربنای ژنتیکی دارند چون اختلالی در کروموزوم 5 وجود دارد و این اختلالات کروموزومی قابل‌انتقال در خانواده هستند. خوشبختانه این موارد چندان شایع نیستند ولی با ابتلای یک نفر در خانواده، بستگان بیمار هم به بررسی نیاز خواهند داشت.
ترشحی یا غیرترشحی؟
تومورهایی که در غده هیپوفیز تشکیل می‌شوند، فعالیت ترشحی دارند؛ مثلا ممکن‌است باعث ترشح هورمون رشد شوند و بیماری‌ای به نام آکرومگالی ایجاد کنند که در آن استخوان‌های صورت، دست‌ها و پاها رشد می‌کند. بیماری دیگر که می‌توان در همین زمینه مطرح کرد، کوشینگ نام دارد. در این بیماری نیز به‌دلیل وجود تومور در هیپوفیز، هورمون کورتیزول ترشح می‌شود و بیمار صورت گرد یا قرص ماهی و پشت کوهانی پیدا می‌کند. تومور دیگری که در خانم‌ها بسیار شایع و مربوط به هیپوفیز است، باعث ترشح هورمون پرولاکتین، اختلال در عادت ماهیانه و ترشح شیر از پستان بدون باروری می‌شود.
