از سگ و گربه تا پرنده و جونده

دکتر حمید عمادی

متخصص بیماری‌های عفونی

عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران

فرهنگ نگهداری از حیوانات خانگی در کشور ما رو به گسترش است. این در حالی است که اگر در کشورهای غربی چنین فرهنگی جا افتاده و تثبیت شده است، پیشاپیش اهمیت دادن به بهداشت حیوانات خانگی نیز جدی گرفته شده؛ یعنی همه حیوانات خانگی در کشورهای غربی مرتب در کلینیک‌های حیوانات ویزیت می‌شوند، داروهایی برای تمیز کردن بزاق این حیوانات داده می‌شود و آنها به وسیله مراکزی تمیز می‌شوند به آنها واکسن تزریق می‌شود و... اما متاسفانه در کشور ما اغلب حیوانات خانگی را افراد غیرمسئول می‌فروشند که فقط قصدشان به دست آوردن سود بیشتر است و نظارتی هم روی کار آنها نیست. این حیوانات آلودگی‌هایی دارند که ممکن است به راحتی به انسان منتقل شود. «در خانه» این هفته به همین سوژه می‌پردازد.

بیماری گربه: یکی از بیماری‌های شایعی که از طریق حیوان خانگی مثل گربه به انسان‌ها منتقل می‌شود، توکسوپلاسموز است. این بیماری با بزرگ شدن غدد لنفاوی و تب بروز می‌کند. انگل توکسوپلاسما در بدن انسان مشکل چندانی ایجاد نمی‌کند ولی اگر در دوران بارداری بروز کند، باعث ناهنجاری‌های جنینی خواهد شد. این انگل هیچ‌وقت از بدن خارج نمی‌شود و در افرادی که به دلایلی دچار نقص سیستم ایمنی می‌شوند، فعالیت خود را از سر می‌گیرد و ممکن است حتی باعث ایجاد توده‌ای در مغز شود. 90 درصد از مردم کشور ما در 30 سالگی انگل توکسوپلاسموز دارند. گربه بیماری دیگری به نام خراش گربه نیز ایجاد می‌کند که در اثر چنگ زدن باعث عفونت منطقه و بزرگی غدد لنفاوی می‌شود.

بیماری پرندگان: نگهداری از پرنده نیز برای انسان‌ها مشکل‌ساز است. بیماری پرندگان، بیماری طوطی نام دارد ولی الزاما به این معنا نیست که فقط طوطی این بیماری را ایجاد کند. افرادی که با پرنده در تماس‌اند ممکن است در اثر ورود میکروب ناشی از پرنده دچار تب و تظاهرات بالینی مثل سرفه، بالا رفتن آنزیم‌های کبدی و... ‌شوند. یکی از بیماری‌های مشکل‌سازی که پرندگان ایجاد می‌کنند، بیماری آنفلوانزای پرندگان است.

بیماری ماهی: ماهی‌ها نیز به ندرت می‌توانند بعضی از عفونت‌های انگلی را به انسان منتقل کنند. در آب ماهی ممکن است بیماری‌های انگلی روده‌ای ناشی ار دفع مدفوع حیوان وجود داشته باشد که با ورود به بدن انسان باعث اسهال و استفراغ شود.

بیماری سگ: کیست هیداتیک از سگ به انسان منتقل می‌شود. این انگل در مدفوع سگ وجود دارد و می‌تواند از طریق سبزی آلوده یا تماس با مدفوع به بدن انسان منتقل می‌شود. بیشترین مکان آلودگی در بدن به ترتیب کبد و ریه‌هاست. البته در مغز و استخوان نیز ممکن است این کیست‌‌ها دیده شوند.

بیماری جوندگان: بیماری دیگری که از حیوانات کوچک خانگی مانند همستر، سنجاب و جوندگانی مانند آنها منتقل می‌شود، در اثر گازگرفتگی این حیوانات کوچک خانگی است. اتفاقا نام بیماری نیز تب ناشی از گازگرفتگی موش است؛ البته الزاما به این معنا نیست که حتما موش باید انسان را گاز بگیرد. گازگرفتگی ممکن است به وسیله سگ یا هر جونده‌ای باشد. به‌طور کلی وقتی بزاق حیوانی با پوست انسان که در اثر زخم دچار منفذ است تماس پیدا می‌کند، می‌تواند بیماری‌ ایجاد کند.

نگاه ایمونولوژیست

دکتر کتایون بیداد

عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران

افزایش حیوان خانگی،افزایش آلرژی

در خیلی از جوامع انسان‌ها بیشتر از قبل به نگهداری از حیوانات خانگی روی آورده‌اند. نگهداری از سگ، گربه، همستر، پرندگان، ماهی و حتی گاهی هم خزندگان خطرناک جزو علایق و دلبستگی‌های برخی افراد شده است تا جایی که بعضی از این حیوانات سر از آشپزخانه یا رختخواب انسان‌ها درمی‌آورند و ارتباط فوق‌العاده نزدیکی بین آنها شکل می‌گیرد.

امروزه بسیاری از افراد در آپارتمان‌های کوچک زندگی می‌کنند. با محدود شدن مساحت محل زندگی، نگهداری از حیوانات بزرگ کمی دشوار شده به همین دلیل افراد بیشتر تمایل دارند از حیوانات کوچک‌تر نگهداری کنند. یکی از خطرهایی که ممکن است نگهداری از حیوانات خانگی داشته باشد، احتمال افزایش ابتلا به حساسیت است. البته بعضی از مطالعات این موضوع را تایید نمی‌کند و نشان داده‌اند که حیوانات خانگی حتی نقش محافظت‌کننده‌ای در برابر آلرژی دارند.

اما در سال‌های اخیر با رواج نگهداری از حیوانات خانگی جدید، به فهرست حیوانات خانگی حساسیت‌زا افزوده شده‌ است. قبلا سگ و گربه مهم‌ترین حیوانات خانگی حساسیت‌زا در انسان بودند در حالی که امروزه حشرات، جوندگان (موش‌ها، همسترها، خوکچه هندی و...)، ماهی‌ها، پرندگان، دوزیستان (لاک‌پشت و...) و بسیاری از حیوانات دیگر نیز به این فهرست افزوده شده‌اند. البته علائم ابتلا به آلرژی در حیوانات خانگی جدید نیز مشابه حساسیت به سگ و گربه و شامل علائم تنفسی، پوستی، شوک آنافیلاکسی و... است.

منبع مواد حساسیت‌زا، ترشحات غدد و بزاق حیوانات است. مواد حساسیت‌زا با دفع پوسته‌های سطح بدن حیوانات در هوا پخش و با ورود به راه‌های تنفسی، باعث ایجاد علائم حساسیت در بینی، راه‌های هوایی و چشم‌ها می‌شوند. حتی زمانی که مواد حساسیت‌زا آرام روی زمین یا سطح وسایل می‎نشینند، امکان پخش آنها در فضا با جریان یافتن هوا در خانه مثلا زمان باز و بسته کردن درها و پنجره‌ها وجود دارد. این موضوع باعث می‌شود حتی با خروج حیوان از خانه، عامل حساسیت‌زا در منزل یا روی لباس و وسایل باقی بماند.

محققانی که می‌گویند حیوانات خانگی نقش محافظت‌کننده از انسان در برابر حساسیت‌ دارند، معتقدند احتمالا ورود ترکیب‌های باکتریایی مثل اندوتوکسین‌ها به بدن انسان که از حیوانات خانگی ترشح می‌شوند، در کم کردن خطر ابتلا به حساسیت نقش دارند. البته نوع حیوان خانگی، مدت تماس با آن و وضعیت محیط زندگی نوزاد یا کودک در ایجاد شدن یا نشدن حساسیت موثر است. مطالعاتی که در محیط‌های روستایی و مزارع انجام شده‌، نشان داده‌اند که مواجهه با حیوانات از ابتدای زندگی در کم کردن احتمال ابتلا به حساسیت موثر است اما متاسفانه نتایج این مطالعات را نمی‌توان به محیط‌های شهری و صنعتی تعمیم داد زیرا عوامل متفاوتی در زندگی روستایی مانند عادت‌های غذایی و شیوه زندگی در شکل‌گیری سیستم ایمنی نقش دارند.

مطالعات دیگری نیز تاثیر نگهداری حیوانات خانگی در دوره بارداری و پیش از تولد را بر بروز آسم و حساسیت بررسی کرده و نشان داده‌اند که در مناطق شهری، نگهداری حیوانات خانگی به‌خصوص سگ، شانس ابتلا به بیماری‌های آلرژیک را در خانواده‌های بدون سابقه ابتلا به آلرژی‌ کم می‌کند اما در خانواده‌های با سابقه آلرژی، به مطالعات بیشتری نیاز است.

هنوز هم پرهیز از نگهداری حیوانات خانگی بهترین راه ‌حل جلوگیری از ابتلا به آلرژی به‌خصوص در خانواده‌هایی است که احتمال بروز حساسیت در آنها زیاد است.

هفته نامه سلامت/523