هشداری که در نشست خبری روزجهانی مبارزه با دخانیات مطرح شد
مهدیه آقازمانی
سالانه حدود 65 میلیارد نخ سیگار در کشور مصرف می‌شود و سالانه 65 هزارنفر به‌علت استعمال دخانیات فوت می‌کنند. این درحالی است که کشور دارای جامع‌ترین قوانین در زمینه کنترل دخانیات است، قانونی که تاکنون بیشتر مفاد آن روی کاغذ مانده و هیچ سمبه پر زوری پیدا نشده تا آن را اجرایی کند. سالانه 10 هزار میلیارد تومان در کشور ما دود می‌شود و 20 هزار میلیارد تومان صرف مصرف سایر موادمخدر اعم از حشیش، تریاک، شیشه و... می‌شود که جمعا رقمی معادل 30 هزار میلیارد تومان از بودجه دولت می‌شود. این روزها علاوه بر مصرف سیگار، نگرانی از مصرف قلیان به‌خصوص بین دختران و زنان جوان از سوی مسئولان بهداشتی مطرح می‌شود. هر ساله در آستانه روز جهانی مبارزه با دخانیات در کشور ما وزارت بهداشت هفته ملی مبارزه با دخانیات را برگزار می‌کند. در اولین روز این هفته یعنی 4 خرداد ماه نشست خبری برای بررسی وضعیت دخانیات در کشور برگزار شد، نشستی که هر سال در حوالی همین تاریخ برگزار می‌شود ولی وضعیت استعمال مواد دخانی بدتر از سال قبل می‌شود.
دکتر علی‌اکبر سیاری، معاون بهداشت حرف‌هایش را با بیان این آمارهای نگران‌کننده آغاز کرد: «از هر 10 مرگ ناشی از بیماری‌های ریوی، 9 مرگ به‌دلیل استعمال دخانیات است، از 6 میلیون مرگ بر اثر استعمال دخانیات در دنیا، 600 هزار مرگ به‌دلیل دود دسته دوم دخانیات یا همان استنشاق تحمیلی دود سیگار است. همچنین مصرف دخانیات خطر مرگ ناشی از سکته‌های قلبی و مغزی را 2 تا 4 برابر افزایش می‌دهد.»
عدم افزایش قیمت سیگار
معاون بهداشت، با بیان اینکه 90 درصد افرادی که اعتیاد دارند، از سن زیر 18 سال شروع به استعمال دخانیات کرده‌اند، تاکید کرد: «افزایش قیمت سیگار می‌تواند باعث کاهش استعمال آن شود که در سال گذشته باوجود تلاش‌های انجام‌گرفته این امر عملی نشد. در صورتی که اگر طرح افزایش قیمت سیگار به‌عنوان قانون در کشور اجرا می‌شد، باعث می‌شد در سال 94، حدود 2 هزار میلیارد تومان و طی 5 سال 11 هزار میلیارد تومان به درآمد دولت از این طریق افزوده شود.»
به گفته دکتر سیاری، همچنین افرادی معتقد هستند که افزایش مالیات بر سیگار، باعث افزایش قاچاق سیگار و در نهایت دسترسی بهتر و آسان نوجوانان به سیگار می‌شود. وی ضمن اشاره به وجود قانون‌هایی که در دنیا برای کنترل قاچاق کالا وجود دارد، افزود: «در سال 2000 میلادی 21 درصد سیگار در انگلستان قاچاق بود که با سیاست‌های اتخاذشده برای کنترل قاچاق سیگار و افزایش قیمت آن در سال 2012 این عدد به 9 درصد کاهش یافت. از طرفی هرچه درآمد کشورها پایین‌تر باشد میزان تجارت غیرقانونی در آنها بیشتر است. کشور ما در گروه کشورهای با درآمد متوسط بالا قرار دارد. در کشورهای با درآمد بالا میانگین تجارت غیرقانونی سیگار 8/9 درصد، در کشورهای با درآمد متوسط 8/11 درصد و در کشورهای با درآمد پایین 8/16 و در کشور ما15 تا 20 درصد است.» به گفته دکتر سیاری در دود سیگار 4 هزار ماده سرطان‌زا وجود دارد و قلیان به مراتب از سیگار خطرناک‌تر است اما متاسفانه مصرف قلیان در زنان و نوجوانان ما رو به افزایش است.
خطر افزایش مصرف قلیان در دختران
دکتر خسرو صادق‌نیت، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در ادامه نشست هفته ملی مبارزه با دخانیات با ابراز نگرانی از شیوع شتابان مصرف قلیان در جامعه گفت: «از سال‌های 82 تا 86 مصرف قلیان در کشور بسیار بالا و نگران‌کننده شده به گونه‌ای که آمار مصرف قلیان در دختران 13 تا 15 ساله بیش از 2 برابر افزایش یافته و در پسران نیز حدود 2برابر رشد داشته است.»
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در ادامه توضیح داد: «شیوع مصرف مواد دخانی اعم از سیگار و قلیان در سال 82 بین پسران 16 درصد و در سال 86، 5/31 درصد شده اما در دختران از 7/8 درصد به 20 درصد رسیده است. این آمار نشان می‌دهد در دختران شتاب مصرف مواد دخانی بیشتر بوده است.»
وی با بیان اینکه مصرف 2 تا 5 بسته سیگار معادل یک وعده قلیان است، تاکید کرد: «مشکل امروز ما این است که قلیان در خانواده‌ها مصرف می‌شود و قبح مصرف آن شکسته شده، مردم قلیان را به صورت دسته‌جمعی مصرف می‌کنند، در حالی که افرادی که در معرض دود آن قرار می‌گیرند به اندازه حجم دود 10 نخ سیگار دود وارد ریه آنها می‌شود. نگرانی دیگر ما دود دسته سوم است. این دود بر اشیاء و در و دیوار می‌نشیند و از راه پوست جذب می‌شود بنابراین سلامت کودکان ما را تهدید می‌کند.»
دکتر صادق‌نیت با بیان اینکه ما موظف هستیم طی 10 سال 30 درصد مصرف مواد دخانی را کاهش دهیم، ادامه داد: «اما اگر همین روند ادامه پیدا کند نه‌تنها کاهش مصرف نخواهیم داشت بلکه با رشد فزاینده روبرو می‌شویم و با آنکه جزو کشورهای پرمصرف‌کننده نیستیم اگر طی 3 تا 4 دهه آینده اقدام موثری انجام نشود جزو 3 کشور اول مصرف‌کننده مواد دخانی در دنیا خواهیم بود.»
صادق‌نیت گفت: «ساماندهی عرضه مواد دخانی از دغدغه‌های جدی است چون نوجوانان و حتی کودکان ما برای تهیه یک نخ سیگار کافی است تنها 3 تا 5 دقیقه زمان صرف کنند و خیلی اوقات تک‌فروشی سیگار به راحتی انجام می‌شود و در دکه با یک فندک سیگار را روشن می‌کنند.»
ردپای شیشه در قلیان
موضوع مهم دیگری که رئیس مرکز سلامت محیط و کار به آن اشاره کرد، موادی است که به توتون اضافه می‌شود: «مشخص شده 80 درصد موادی که به محتوای توتون قلیان اضافه می‌شود، شیمیایی است، در حالی که تولید‌کنندگان آن با ادعای طبیعی بودن و اسانس‌های میوه‌ای مردم را فریب می‌دهند. همچنین اخیرا افراد سودجو به سمت مصرف موادمخدر در ترکیب توتون قلیان رفته‌اند و ما در بیمارستان‌هایی که به مسمومیت رسیدگی می‌کنند در یکی- دو ماه اخیر مسمومیت با مواد محرک و مخدر را دیده‌ایم که مسمومیت با شیشه به دنبال مصرف قلیان ایجاد شده است.»
آخرین بررسی‌های وزارت بهداشت نشان می‌دهد مصرف روزانه سیگار در سال 90 و در جمعیت بالای 15 سال 5/10 درصد بوده است. کارشناس ارشد دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات در این باره توضیح داد: «22درصدمردان مصرف‌کننده روزانه سیگار بودند و این رقم در خانم‌ها زیر 1 درصد است، اما مصرف کلی سیگار 12 درصد در جمعیت 15 تا 64 سال و مصرف مواد دخانی از قلیان و پیپ تا چپق 9/14 درصد است و مصرف روزانه آن 5/12 درصد گزارش شده.» وی با بیان اینکه بین سال‌های 85 تا 90 روند ثابتی را درمورد مصرف سیگار داشته‌ایم، گفت: «این روند در گروه سنی 25 تا 35 سال افزایش داشته و در مورد قلیان مصرف روزانه 2 برابر شده است. این در حالی است که 5/3 درصد مصرف روزانه قلیان در گروه سنی 15 تا 64 سال است. 3/4 درصد مردان مصرف روزانه داشتند و این شاخص در زنان 3/2 درصد است.» کارشناس ارشد دبیرخانه کشوری ستاد ملی کنترل دخانیات گفت: «آخرین آمار ما در مورد جمعیت 13 تا 15 سال مربوط به سال 86 است که 3 درصد این جمعیت سیگار مصرف می‌کنند اما 26 درصد همین جمعیت، مصرف‌کننده سایر مواد دخانی مانند قلیان و حتی موادمخدر جویدنی هستند که این آمار نسبت به سال 82 بیش از 2 برابر شده است.»
اصل درآمد قهوه‌خانه‌ها قلیان است
دکتر شهنام عرشی، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ادامه از اقدامات انجام گرفته برای جلوگیری از عرضه قلیان در رستوران‌ها گفت: «برنامه‌مان این بود برخورد را از مراکزی شروع کنیم که آسیب‌پذیرترند اما از یک طرف ما پلمب می‌کنیم. حتی برخی اماکن را 20 بار بسته‌ایم اما چون با میلیون‌ها تومان درآمد روزانه در این مراکز مواجهیم مجدد باز شده‌اند.» عرشی گفت: «90 درصد درآمد این قهوه‌خانه‌ها از عرضه قلیان است و ما دنبال آن هستیم که اقدام جدی و موثری را در مراکز آسیب‌پذیر داشته باشیم نه اینکه ضربتی سراغ اماکنی پر رفت و آمد مثلا در دربند برویم.»
در این نشست دکتر شهرام رفیعی‌فر، سرپرست دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت نیز گفت: «4 گروه از بیماری غیرواگیر مهم یعنی بیماری‌های قلبی، بیماری‌های تنفسی، سرطان و دیابت در کشور رو به افزایش است و دخانیات عامل خطر مشترک این بیماری‌هاست.»
وی ادامه داد: «برنامه بلندمدتی را برای تربیت نسل آینده داریم که شیوه زندگی آنها را اصلاح می‌کند و اجرای نظام جامع آموزش سلامت در مدارس از این نوع برنامه‌هاست. در همین رابطه تفاهمنامه‌ای بین وزارت بهداشت و
آموزش و پرورش به امضا رسیده و امسال بسته‌های آموزشی آن در قالب برنامه خودمراقبتی آماده می‌شود.»
