بسیاری از ناراحتی‌های دستگاه ادراری ریشه در مشکلات دستگاه عصبی دارند
دکتر محمد اربابی
روان‌پزشک و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران
دستگاه ادراری انسان، توسط سیستم عصبی هدایت می‌شود. این عضو ارتباط نزدیکی با سیستم اعصاب خودکار یا همان سمپاتیک و پاراسمپاتیک دارد. بنابراین خیلی از افرادی که دچار یکی از حالت‌های هیجانی می‌شوند یا بیماری جسمی دارند که مشکل روان‌پزشکی مانند افسردگی یا اضطراب ایجاد می‌کند، ممکن است عملکرد سیستم عصبی خودکار ادراری‌شان تغییر کند و علائم ادراری پیدا می‌کنند. اغلب بیماران هم به متخصص کلیه مراجعه می‌کنند ولی مشکل از جای دیگری است و نیاز به بررسی‌های روان‌شناختی دارند. سیستم کلیه و مجاری ادراری با عملکرد سیستم عصبی ارتباط نزدیکی دارند که می‌توان این ارتباط را در موارد زیر مشاهده کرد:
احساس دفع ادرار هنگام استرس
بعضی از افراد هنگام تنش و اضطراب دچار پرادراری یا تکرر ادرار می‌شوند. اضطراب و تنش‌های روانی، سیستم عصبی خودکار را فعال و باعث ایجاد احساس دفع ادرار در فرد می‌شود.
افسردگی ناشی از دیالیز
بسیاری از افرادی که مبتلا به نارسایی مزمن کلیه هستند در اثر واکنش به عواقب بیماری یا اثر مستقیم خود بیماری روی روان و مصرف داروها دچار افسردگی می‌شوند. افسردگی باعث می‌شود همکاری بیمار در درمان کاهش پیدا کند حتی ممکن است بیماران دیالیز را که یکی از درمان‌های حیاتی است، رها کنند. به همین دلیل شناختن علائم افسردگی در این بیماران بسیار اهمیت دارد زیرا نجات فرد، منوط به ادامه درمان است.
شب‌ادراری
شب‌ادراری یکی از مشکل‌هایی است که بیشتر در کودکان مشاهده می‌شود. مهم‌ترین عامل در بروز شب‌ادراری، عامل وراثتی است. یعنی پدر و مادری که در کودکی دچار شب ادراری بودند احتمال دارد کودکشان نیز دچار شب‌ادراری شود. شب‌ادراری ممکن است در بزرگسالان نیز دیده شود ولی در بزرگسالان باید به دنبال علت ثانویه مانند تشنج، مشکل‌های سیستم اعصاب مرکزی و مغزی-نخاعی و... بود. شب‌ادراری در کودکان را می‌توان با رفتاردرمانی کنترل کرد. اگر نیاز باشد، می‌توان از تشک‌های مخصوص زنگ‌دار استفاده کرد (این تشک‌ها به محض خیس شدن زنگ می‌زنند) دارو نیز کمک‌کننده است اما در بزرگسالانی که دچار تشنج یا مشکل در نخاع هستند درمان متناسب با بیماری مورد نظر، راه‌حل درمان شب‌ادراری است.
مثانه تحریک‌پذیر
بیمارانی که مثانه تحریک‌پذیر دارند با کمترین تحریک عصبی مثانه‌شان فعال شده و باید در اسرع‌وقت دفع ادرار داشته باشند. در بررسی‌های تکمیلی هیچ مشکل آناتومیکی (کالبدی) در دیواره و عضلات مثانه وجود ندارد و فقط سیستم عصبی بیش از حد تحریک‌پذیر شده است. اختلال‌های اضطرابی باعث تشدید علائم بیمار می‌شود و چنین بیمارانی لازم است همزمان تحت‌نظر روان‌پزشک هم باشند. همچنین داروهایی وجود دارد که به بیمار کمک می‌کند تا بهتر بتواند ادرارش را کنترل کند.
وسواس نظافت
افرادی که دچار اختلال وسواس اجباری از نوع تمیزی هستند با این تصور که ممکن است ترشح‌های ادراری به لباس زیر نشت کند، مدام خود را وارسی می‌کنند تا مانع از این کار شوند. این افراد معمولا به دلیل تکرر در رفتن به دستشویی به متخصص کلیه مراجعه می‌کنند در حالی که مشکل از کلیه‌ها نیست و فکرهای مزاحم وسواسی چنین شرایطی را برایشان ایجاد کرده است. آنها نیاز به درمان‌های روان‌پزشکی شامل روان‌درمانی و درمان دارویی دارند تا اختلال وسواس اجبار درمان شود.
ترس از بیماری‌های ادراری
چنین بیمارانی اغلب آقایان هستند. این مردان به دلیل ترس از بزرگی خوش‌خیم پروستات هنگام ادرار کردن احساس می‌کنند مشکلی دارند در حالی که واقعا مبتلا به مشکل عضوی در پروستات نشده‌اند. این حالت معمولا در سنین دهه 50 سالگی رخ می‌دهد و نوعی بیماری هراسی یا اضطراب در سلامت است که معمولا با آموزش و اطمینان‌بخشی برطرف می‌شود و در صورت بروز حالت‌های وسواس‌گونه و اختلال اضطرابی باید درمان‌های تخصصی و روان‌درمانی انجام شود.
اگر کودکتان شب‌ادراری دارد...
1. هرگز او را سرزنش نکنید، این کار باعث استرس و اضطراب و تشدید شب‌ادراری خواهد شد.
2. قبل از خواب مراقب خوراکی و آشامیدنی کودک باشید، چنین کودکانی باید قبل از خواب از خوردن نوشابه، مایعات زیاد و غذاهای محرک خودداری کنند.
3. قبل از خواب کودک را مجبور کنید دستشویی برود. همچنین تقریبا 3 ساعت بعد از خواب او را بیدار کند و دوباره به دستشویی بفرستید.
4. تخت زنگ‌دار تهیه کنید تا به محض خیس شدن، کودک با صدای زنگ آن از خواب بیدار شود.
5. به کودک آموزش دهید تا فواصل بین دو ادرار را کاهش دهد و هرگز ادرار خود را نگه ندارد.
6. حتما با یک متخصص اورولوژی و روان‌پزشک کودک دراین‌باره مشورت کنید.
