پرسشی از دکتر آرش محمدی‌توفیق فوق‌تخصص جراحی عروق
پرنیان پناهی
بعضی از بیماران مانند خانم‌هایی که جراحی ماسکتومی (تخلیه پستان) شده‌اند، بعد از جراحی، دچار تورم دست می‌شوند. دکتر آرش محمدی توفیق، فوق‌تخصص جراحی عروق و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، می‌گوید: «علت تورم دست خارج کردن غدد لنفاوی و انسداد عروق لنفاوی دچار سلول‌های سرطانی است اما انسداد عروق لنفاوی فقط به دلیل جراحی نیست و بیماری‌های دیگری هم ممکن است باعث مسدود شدن عروق لنفاوی و تورم عضو شوند.»
سلامت: عروق لنفاوی چه نقشی در بدن ایفا می‌کنند؟
در بدن انسان غیر از عروق سیاهرگی و سرخرگی عروق لنفاوی نیز وجود دارد که داخل آن مایع سفید رنگی در جریان است. وظیفه عروق لنفاوی این است که آب میان‌بافتی و پروتئین‌ها را تخلیه و سپس وارد جریان خون کند. اگر عروق لنفاوی بسته شوند، آب میان بافتی و پروتئین‌ها تخلیه نمی‌شوند و در بافت تجمع می‌یابند.
سلامت: چرا رگ لنفاوی بسته می‌شود؟
این بیماری، لنف ادم (تورم عروق لنفاوی) نام دارد. تورم عروق لنفاوی 2 دلیل عمده دارد؛ نوع اولیه لنف ادم مادرزادی است و ممکن است در هر سنی بروز کند اما در بیماری لنف ادم ثانویه به دلیل دستکاری مانند جراحی عروق لنفاوی عروق مسدود می‌شود. عروق لنفاوی برش داده شده قابل‌ترمیم نیستند و رگ آسیب دیده برای همیشه بسته می‌شود. رادیوتراپی، ضربه یا وجود انگل داخل عروق نیز باعث انسداد عروق لنفاوی می‌شود.
سلامت: تورم عروق لنفاوی بیماری شایعی است؟
لنف ادم اولیه شایع‌تر از ثانویه است و خودش دو نوع دارد؛ نوع اولش اغلب قبل از 35 سالگی بروز می‌کند. این بیماران هیچ مشکلی ندارند ولی ناگهان دچار تورم در اندام تحتانی می‌شوند و با مراجعه به پزشک متوجه می‌شوند به بیماری لنف ادم مبتلا هستند. این بیماری پیشرونده است، از نوک انگشتان شروع می‌شود و به مناطق بالاتر پیش می‌رود. پیشرفت تورم به محلی بستگی دارد که رگ آسیب دیده است. افتراق این نوع تورم از تورم‌های دیگر آسان است. اندام گرفتار خیلی روشن و تقریبا سفید صدفی رنگ است اگر اندام گرفتار پا باشد، تورم را در قوزک و انگشتان پا هم مشاهده خواهیم کرد. همچنین هنگامی که قسمت داخلی ساق پای بیمار با انگشت دست فشار داده می‌شود، جای انگشت روی پوست بیمار نمی‌ماند.
سلامت: آیا درمانی برای آن وجود دارد؟
هنوز درمانی برای لنف ادم پیدا نشده است چون عروق لنفاوی از بین رفته‌اند. این بیماری خطری هم برای بیمار ندارد ولی اگر بیمار درمان‌های محافظتی را انجام ندهد، تورم پیش می‌رود. این حالت فیل پایی نام دارد که قدرت حرکت را از بیماران می‌گیرد. درمان محافظتی شامل بستن محکم اندام از نوک انگشت تا بالا با استفاده از باند کشی یا جوراب‌های مخصوص است تا بتوان آب میان بافتی اندام را تخلیه کرد و جلوی ادامه تورم را گرفت. باند کشی یا جوراب باید همیشه و تا آخر عمر پوشیده شود. جوراب‌هایی هم هستند که با یک پمپ باد کار می‌کنند. این پمپ‌ها را بیماران باید هفته‌ای 2 تا 3 بار استفاده کنند و هربار 2 تا 3 ساعت با پمپ، پا از سمت پایین به بالا دوشیده می‌شود. بعد از بهبود ورم از جوراب‌های فشاری استفاده می‌شود تا دیگر تورم برنگردد.
سلامت: ورم لنفاوی ثانویه چیست؟
ورم لنفاوی ثانویه در بیمارانی اتفاق می‌افتد که به دلیل دیگری مانند سرطان پستان عمل جراحی انجام داده‌اند. در این بیماران غدد لنفاوی زیربغل برداشته می‌شود. وقتی لنف زیر بغل مسدود می‌شود، مایع لنفاوی دیگر از آن ناحیه تخلیه نمی‌شود و تجمع پیدا می‌کند. ورم دست در این بیماران درمان قطعی ندارد و فقط می‌توان به بیمار جوراب‌های مخصوص دست پوشاند که باعث فشار به دست و جلوگیری از تورم می‌شود.
سلامت: تورم اولیه یا ثانویه چه عارضه‌ای برجای می‌گذارد؟
خطری که لنف ادم اولیه و ثانویه دارد، عفونت است. اگر عفونتی در دست یا پا ایجاد شود، خطر انتشار به کل بافت نرم وجود دارد که ممکن است خطرناک و حتی کشنده باشد.
سلامت: چه توصیه‌ای دارید؟
این بیماران حتما باید مداوم دست‌ها و پای خود را معاینه و با دیدن زخم روی پوست مصرف آنتی‌بیوتیک را آغاز کنند. حتی گاهی لازم است برای زخم‌های کوچک نیز بیماران را در بیمارستان بستری کرد.
تورم غدد لنفاوی؛ چرا و به چه علت؟
بزرگی غدد لنفاوی در هر جایی از بدن، علامت هشدار‌دهنده‌ای است. البته همیشه خطرناک نیست و نباید نگرانی ایجاد کند ولی چون غدد لنفاوی هنگام بیماری، عفونت بدن را داخل خود جمع می‌کنند و متورم می‌شوند، پس تورم غده لنفاوی نشانه‌ای است از اینکه در آن محوطه مشکلی وجود دارد. در اغلب موارد عفونت دندان، لوزه، گوش و... مطرح است. در مواجهه با این بیماران، ابتدا باید آنتی‌بیوتیک تجویز شود. بیماری‌های خوش‌خیمی (اغلب هم ویروسی‌اند) هم وجود دارند که باعث تورم غدد لنفاوی می‌شوند. مثلا بیماری‌های منتقله از حیواناتی مانند گربه و پرنده، انگل‌ها و... . این بیماری‌ها با آزمایش خون قابل تشخیص‌اند. آزمایش خون وقتی درخواست می‌شود که آنتی‌بیوتیک برای بیمار مفید نباشد. اگر جواب آزمایش خون قانع‌کننده نباشد، مرحله بعدی نمونه‌برداری است تا علت دقیق تورم مشخص شود. گاهی تورم غدد لنفاوی ممکن است به دلیل بیماری سرطان باشد که با نمونه‌برداری می‌توان سلول‌های خوش‌خیم را از بدخیم تشخیص داد.
