گفت‌وگو با دکتر مریم کاشانیان درباره یکی از احتمالات بارداری و زایمان
سمیه مقصودعلی
بعد از بارداری وقتی به متخصص زنان مراجعه می‌کنید، اولین سوالی که پرسیده می‌شود تاریخ اولین روز آخرین قاعدگی است. شاید از نظر بسیاری از خانم‌ها، مخصوصا آن گروه که تخمک‌گذاری‌های نامرتبی داشته‌اند یا در دوران شیردهی بوده‌اند، این تاریخ اهمیت زیادی نداشته باشد اما برای تعیین تاریخ زایمان مهم است. متخصص زنان و زایمان به کمک این تاریخ که البته باید سونوگرافی 3 ماهه نخست هم آن را تایید کند، تاریخ دقیق زایمان را مشخص می‌کند. برخی از خانم‌ها حوالی همین تاریخ زایمان می‌کنند اما در برخی با رسیدن به تاریخ مقرر، علائم زایمان ظاهر نمی‌شود. این نوع بارداری‌ها، اصطلاحا بارداری بعد از موعدند و در گروه بارداری‌های پرخطر. با دکتر مریم کاشانیان، متخصص زنان و زایمان و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران در این باره گفت‌وگو کرده‌ایم.
سلامت: چطور تاریخ زایمان محاسبه می‌شود؟
بارداری طبیعی بین 287 تا 290 روز یعنی حدودا 40 تا 41 هفته ادامه پیدا می‌کند و زمان آن از آغاز اولین روز آخرین قاعدگی محاسبه می‌شود. تاریخ زایمان را براساس تاریخ قاعدگی که خانم باردار اعلام می‌کند، محاسبه می‌کنند. البته این تاریخ باید با تاریخی که در سونوگرافی
3 ماهه نخست بارداری برای زایمان تعیین می‌شود، مطابقت داشته باشد.
سلامت: اگر علائم زایمان در این زمان ظاهر نشود، به چه معنی است؟
وقتی بارداری به این تاریخ می‌رسد و علائم زایمان و دردهای زایمانی شروع نمی‌شود، به آن «زایمان بعد از موعد» می‌گویند. البته از این اصطلاح زمانی استفاده می‌کنیم که خانم تاریخ دقیق اولین روز آخرین قاعدگی را بداند و این تاریخ با تاریخ سونوگرافی 3 ماهه اول تایید شده باشد. اگر خانمی تاریخ اولین روز آخرین قاعدگی را نداند یا این تاریخ با سونوگرافی 3 ماهه اول تایید شده نباشد، اصطلاح «بارداری با زمان نامشخص» را به کار می‌بریم و از زمانی که حدس زده می‌شود زایمان باید رخ دهد، بارداری تحت‌کنترل در می‌آید.
سلامت: زایمان بعد از موعد چقدر شایع است؟
تقریبا 10 درصد بارداری‌ها از موعد می‌گذرد و عواملی مانند نژاد، ژنتیک و ناهنجاری‌های جنینی در بروز آن نقش دارند. در برخی موارد نیز علت مشخصی برای زایمان بعد از موعد یافت نمی‌شود اما در بیشتر موارد اطلاع‌نداشتن از تاریخ اولین روز آخرین عادت ماهیانه باعث گذشت تاریخ زایمان از موعد مقرر می‌شود.
سلامت: در بارداری بعد از موعد، چه اقدام‌هایی انجام می‌شود؟
معمولا پزشک تا پایان هفته 41 و گاهی هفته 42 صبر می‌کند. البته در این میان اقدام‌های لازم برای بررسی سلامت جنین و اقدام‌هایی برای القای زایمان انجام خواهد شد. از تاریخی که به‌عنوان تاریخ زایمان به خانم داده شده تا 2 هفته بعد از آن برای زایمان فرصت است اما هر روزی که از این تاریخ می‌گذرد، احتمال بروز خطر را برای مادر و جنین بیشتر می‌کند. به همین دلیل باید مادر و جنین تحت نظر باشند و کنترل شوند.
سلامت: چه خطرهایی ممکن است جان مادر و جنین را تهدید کند؟
2 احتمال وجود دارد؛ اول اینکه جنین همچنان در حال رشد است ولی جفت دچار پیری می‌شود و نمی‌تواند جنین را تغذیه کند. در نتیجه اکسیژن کافی به جنین نمی‌رسد و ممکن است دچار زجر جنینی و حتی مرگ داخل رحمی شود. در این شرایط در عین صبر کردن برای فرارسیدن زمان زایمان، سلامت جنین باید مرتب بررسی شود. هر زمان تست‌ها نشان داد موضوعی سلامت جنین را تهدید می‌کند، باید به بارداری خاتمه داد. در غیر این صورت تا 2 هفته بعد از تاریخ تعیین شده امکان تامل وجود دارد. برخی مراکز به‌دلیل خطرهایی که ممکن است برای جنین وجود داشته باشد، حتی این مدت هم صبر نمی‌کنند و بعد از اتمام 41 هفته اقدام‌هایی را آغاز می‌کنند که به زایمان بینجامد. احتمال دوم این است که جفت می‌تواند با اتمام زمان زایمان همچنان جنین را تغذیه کند و در نتیجه جنین رشد خواهد کرد و وزنش اضافه می‌شود اما این موضوع نیز خطرناک است و زایمان مشکل‌تری را به مادر تحمیل می‌کند. در هر دو این شرایط به هر حال بارداری بعد از موعد پرخطر است و باید کنترل جدی وجود داشته باشد.
سلامت: برای کنترل سلامت جنین معمولا انجام چه بررسی‌هایی توصیه می‌شود؟
از جمله بررسی‌هایی که برای کنترل سلامت جنین انجام می‌شود، کنترل حرکات جنین به‌وسیله مادر است. زیرا کاهش اکسیژن باعث کاهش حرکات می‌شود. احتمال زجر جنینی بالا می‌رود. با کاهش اکسیژن، بدن جنین به شکل جبرانی جریان خون را متوجه ارگان‌های حیاتی می‌کند و خون کمتری به کلیه‌ها می‌رسد و میزان ادرار کم می‌شود و مایع آمنیوتیک دور جنین، به‌تدریج کم می‌شود و احتمال فشار روی بندناف و مسدود شدن جریان خون درون آن را بیشتر می‌کند. خون کمتر، به معنی اکسیژن‌رسانی کمتر به جنین است و این اتفاق جنین را در وضعیت غیرمطلوبی قرار می‌دهد و این چرخه معیوب مرتب تکرار می‌شود و در نهایت باعث مرگ جنین در رحم خواهد شد.
درمان: ختم حاملگی
سلامت: آیا وقتی تاریخ زایمان از موعد مقرر گذشت باید سزارین انجام شود؟
نه الزاما. همزمان با تست‌های سنجش سلامت جنین، اقدام‌هایی نیز برای آغاز دردهای زایمانی و باز شدن گردن رحم انجام می‌شود. مصرف برخی داروها به نرم شدن و باز شدن دهانه رحم و آغاز انقباض‌ها کمک می‌کند. اگر با گذشت زمان زایمان، رشد جنین ادامه داشته باشد و وزن او بالا رود، احتمال سزارین بیشتر می‌شود. در این بارداری‌ها احتمال گیر کردن شانه جنین و افزایش درد زایمان نیز بیشتر است و به هر حال باید این مسائل با مادر در میان گذاشته شود.
سلامت: در تمام خانم‌های باردار می‌توان بعد از گذشت زمان مقرر زایمان تا 2 هفته صبر کرد؟
نه، این کار فقط در مورد خانمی انجام می‌شود که هیچ مشکلی از نظر سلامت ندارد. باید حتی قبل از موعد به بارداری خانمی‌که فشار خون بالا دارد یا جنین در رحمش رشد نمی‌کند یا مبتلا به دیابت نوع یک و دو است، خاتمه داد.
