دکتر فرامرز امیری دبیر همایش سکته مغزی در گفت‌وگو با «سلامت»
سمیه شرافتی
پرنیان پناهی
دکتر فرامرز امیری، دبیر نخستین همایش اطلاع‌رسانی درباره سکته مغزی، با اشاره به اینکه این همایش در روز شانزدهم ماه جاری در فرهنگسرای ارسباران برگزار می‌شود، می‌گوید: «انجمن سکته مغزی ایران که اقدام به برپایی این همایش کرده، یک انجمن علمی و حمایتی در ارتباط با بیماری سکته مغزی است که از سال 86 شروع به فعالیت کرده است.»
او هدف از برگزاری این همایش را اطلاع‌رسانی درباره خدمات انجمن و بیماری سکته مغزی عنوان می‌کند: «مردم باید بیاموزند و بدانند که در خصوص سکته مغزی به چه نشانه‌های هشداردهنده‌ای باید توجه کنند.»
«در رابطه با سکته قلبی آنقدر اطلاع‌رسانی خوب بوده که حتی در نقاط دورافتاده کشورمان هم اگر فردی دچار سکته قلبی شود، اولین درخواست خودش و اطرافیانش از کادر درمانی، بستری شدن در بخش مراقبت‌های قلبی (CCU) است ولی متاسفانه در مورد سکته مغزی اطلاع‌رسانی کافی صورت نگرفته و در بیشتر موارد، زمان طلایی رساندن بیمار به مراکز درمانی که 3 تا 6 ساعت اول بعد از سکته مغزی است، از دست می‌رود و اطرافیان بیمار، انتقال او به مراکز درمانی را به روزهای آتی موکول میکنند.»
دکتر امیری ضمن بیان این نکته مهم و با تاکید بر اینکه بدنه جامعه، به‌خصوص افراد پرخطر، باید علایم اولیه این بیماری را بشناسند و به محض مواجهه با علایم این بیماری به مراکز درمانی مراجعه کنند، توضیح می‌دهد: «همایش سکته مغزی با حضور صاحب‌نظران، هنرمندان، پزشکان و بیماران مبتلا به سکته مغزی که در حال حاضر توانسته‌‌اند به زندگی برگردند و شرایط قابل‌قبولی داشته باشند، برگزار خواهد شد.»
کاهش سن سکته مغزی در کشور
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه سکته مغزی در کشور ما سومین علت مرگ‌ومیر است، می‌گوید: «شیوع سکته مغزی در افراد جامعه ما، حتی در جوانانمان، نیز قابل‌ملاحظه است و روزانه چیزی بین150 تا 200 مورد سکته مغزی در سطح شهر تهران اتفاق می‌افتد.» این در حالی است که سکته مغزی اصولا به عنوان بیماری سنین سالمندی شناخته می‌شود و بروز و ظهور بیشتری در میان افراد بالای 65 سال جامعه دارد؛ یعنی هرچه هرم سنی یک شهر یا کشور بیشتر به بالا میل کند و متوسط طول عمر بیشتر شود، شیوع سکته مغزی نیز افزایش خواهد یافت ولی متاسفانه در کشور ما شیوع سکته مغزی در افراد جوان نیز کم نیست.» دبیر همایش سکته مغزی با اشاره به اینکه زندگی شهری، سبک زندگی ناسالم، رواج سیگار و قلیان، مواجهه مفرط با عوامل استرس‌زا و استفاه از مواد غذایی ناسالم و نامناسب را باید از مهم‌ترین علل کاهش سن سکته مغزی در کشور دانست، می‌گوید: «بروز سکته مغزی به طرز عجیبی در کشور ما رو به افزایش است و خیلی از بیماران اقدامات پیشگیرانه از این بیماری را نمی‌دانند؛ مثلا در مورد اینکه قند مطلوب یا فشار خون طبیعی‌شان چه میزان باید باشد، حتی بسیاری از تحصیلکرده‌هایمان نیز اطلاعات کافی ندارند.»
هدف از برگزاری همایش سکته مغزی
دکتر امیری، متخصص مغز و اعصاب، تصریح می‌کند: «همایش سکته مغزی قصد دارد پلی بین بیماران و انجمن سکته مغزی برقرار کند تا اطلاع‌رسانی در مورد این بیماری به شکلی صحیح و مطلوب و از مجاری موثق و مطمئن، بدون ایجاد واهمه در جامعه صورت بگیرد.» او ضمن تاکید بر این نکته که دستیابی به این هدف مستلزم همکاری مطلوب رسانه‌هاست، خاطرنشان می‌کند: «خدمات بعد از بیمارستان و توانبخشی بیماران سکته مغزی برای جلوگیری از سکته مجدد بسیار اهمیت دارد چون متاسفانه خیلی از بیماران به دلیل عدم دریافت مطلوب این خدمات، چند ماه بعد مجددا سکته میکنند. یکی از وظایف انجمن سکته مغزی همین است که بیماران را از این خطر مجدد آگاه کند.» به گفته دکتر امیری، انجمن سکته مغزی در طول سال‌های فعالیتش، کنگره‌های سراسری و بین‌المللی متعددی را برگزار کرده و میانجیگری‌های موثری نیز در خصوص ورود داروهای مناسب برای درمان بیماران داشته و در سیاست‌گذاری‌های وزارت بهداشت به منظور تامین درمان مطلوب برای بیماران نیز نقش داشته است، اما فعالیت‌های مردمگرایانه‌اش کمرنگ بوده و حالا با برگزاری این همایش و فعالیت‌های مشابه قصد دارد رویکرد مردمگرایانه‌اش را نیز پررنگ‌تر کند.»
حرف آخر
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در پایان می‌گوید: «این همایش ابتدا در تهران و در آینده نزدیک در شهرستان‌های مختلف برگزار خواهد شد. آخرین دستاوردهای علمی در خصوص سکته مغزی نیز در این همایش به بحث گذاشته می‌شود. شعار همایش ما «صدای سکته مغزی را بشنویم» است. سکته مغزی، بر خلاف سکته قلبی، بدون درد است ولی 3 علامت اصلی دارد: کج شدن صورت، ضعیف شدن دست و پا و اختلال تکلم. کلمه «صدا» که در ابتدای شعار همایش می‌بینید نیز از حروف اول مربوط به همین سه علامت اقتباس شده است؛ صورت، دست، اختلال تکلم.»
تازه‌ترین مداخلات درمانی در سکته مغزی
دکتر افشین برهان‌حقیقی
متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب و فلوشیپ نورولوژی عروقی - مداخله‌ای
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز
1. درمان دارویی به‌صورت وریدی یا شریانی طی 5/4 ساعت نخست پس از سکته مغزی: در سکته مغزی لخته‌ای، لخته پرتاب‌شده از قلب به سوی شریان‌های مغزی یا لخته‌ای که در محل شریان ایجاد شده است باعث انسداد جریان خون و ممانعت از دریافت موادمغذی و اکسیژن توسط بافت‌ها می‌شود. اگر بتوانیم به کمک داروی مناسب این لخته‌ها را از بین ببریم، جریان خون دوباره به بافت‌های نیمه‌جان برمی‌گردد و از مرگ سلول‌های مغزی جلوگیری می‌شود. خوشبختانه این دارو در ایران موجود است و اگر بیماران در این زمان طلایی به مراکز مجهز بیمارستان برسند، بازگشایی عروق مغزی امکان‌پذیر است. این دارو باعث تجزیه لخته می‌شود.
2. بیرون کشیدن لخته طی 6 ساعت اول: اگر بیمار طی 6 ساعت اول، به بیمارستان مجهز به دستگاه آنژیوگرافی برسد، می‌توان لخته را با استفاده از یک دستگاه خاص از درون رگ‌های مغزی بیرون کشید.
3. برداشتن بخشی از جمجمه از طریق جراحی: وقتی سکته مغزی خیلی بزرگ و احتمال فتق مغزی و فوت بیمار زیاد باشد، می‌توان جمجمه را از فضای بسته به باز تبدیل کرد. این جراحی الزاما باعث بهبود وضعیت بعد از سکته مغزی نمی‌شود ولی از مرگ بیمار جلوگیری می‌کند.
4. کنترل بیمار در واحدهای ویژه مراقبت سکته مغزی و پایش علائم حیاتی: تاکید بر این است که تمامی بیمارستان‌ها در شهرهای بزرگ به واحد مراقبت‌های سکته مغزی مجهز شوند. این واحدها امکانات رسیدگی به بیماران دچار سکته مغزی را دارند و مشابه آی‌سی‌یو هستند ولی بیمارانی را که تنفس خودبه‌خودی ندارند نمی‌توان در این واحد بستری کرد. اثبات شده که وجود چنین واحدهایی نقش بسزایی در کاهش مرگ و میر و معلولیت‌های ناشی از سکته مغزی دارد. یکی از مهم‌ترین مطالبات متخصصان مغز و اعصاب تجهیز بیمارستان‌ها به این واحدهاست.
5. درمان سریع عوارض سکته مغزی مانند عفونت‌ها، لخته شدن وریدهای اندام‌ها و اختلال آب و املاح: در بسیاری از مواقع سکته مغزی منجر به مرگ بیمار نمی‌شود ولی عوارض سکته مغزی مانند عفونت‌ها، ایجاد لخته در اندام‌های تحتانی و اختلالات شیمیایی خون باعث مرگ بیمار می‌شود. بنابراین بعد از درمان سکته مغزی باید از عوارض آن نیز پیشگیری کرد.
درمان سکته مغزی هرچه سریعتر، بهتر
دکتر مسعود مهرپور
متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب و فلوشیپ نورولوژی عروقی - مداخله‌ای
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران
هنگام مواجهه با بیمار دچار سکته مغزی، دقایق طلایی است و سرعت عمل در اقدامات اولیه، بیمار را تا حد زیادی از خطر معلولیت نجات می‌دهد. هدف اصلی این است تا مانع از بین رفتن سلول‌های مغزی شویم. اگر سلول‌های مغزی آسیب ببینند دیگر قادر به بازسازی نیستند و بخشی از مغز از بین می‌رود و دیگر نمی‌تواند مانند گذشته عملکرد خود را ایفا کند.
بیماران را باید بلافاصله به یک مرکز درمانی ارجاع داد. ابتدا از داروهای ضدلخته وریدی استفاده میکنند تا بتوانند لخته ایجادشده را از بین ببرند. اگر این روش درمانی جواب نداد یا بیمار شرایطی داشت که امکان استفاده از دارو وجود نداشت (درمان دارویی برای بیمارانی که از قبل داروهای رقیق‌کننده مثل وارفارین استفاده کرده باشند یا بیش از 6 ساعت از سکته مغزی گذشته باشد، تاثیری ندارد) مرحله بعدی آغاز می‌شود؛ یعنی باید از طریق روشی به نام آمبولکتومی لخته از مغز خارج شود. آمبولکتومی به معنای برداشتن لخته است. این وسیله مجهز به ساکشن(مکنده) ظریفی است که وارد عروق می‌شود. وقتی وسیله وارد مغز می‌شود در همان حین داروهای ضدلخته نیز تزریق می‌شود تا بتوان لخته را حل کرد. روش آمبولکتومی مغزی تقریبا مشابه آنژیوگرافی قلبی است و کاتتر از طریق رگی در کشاله ران وارد رگ‌های کاروتید گردنی شده و به سوی مغز هدایت می‌شود. درصد موفقیت این روش به سرعت عمل اقدامات اولیه بستگی دارد. هرچه بیمار را سریعتر به یک مرکز درمانی مجهز برسانند، احتمال موفقیت در درمان بیشتر خواهد بود. البته شدت سکته مغزی، وجود بیماری‌های زمینه‌ای از قبل مانند بیماری دیابت و بیماری‌های عروقی که جداره رگ‌ها در این بیماری‌ها تضعیف شده است را هم باید در نظر گرفت. طبیعی است که چنین مشکلاتی درصد موفقیت را پایین می‌آورد ولی در بیماران جوانی که مشکلات قلبی دارند و لخته از قلب وارد مغز شده است، رگ‌ها سالم هستند و درمان موفقیت‌آمیزتر است. به‌طورکلی می‌توان گفت درصد موفقیت آمبولکتومی تقریبا 60 تا 70 درصد است.
اقدامات پیش‌بیمارستانی سکته مغزی
دکتر حسن نوری‌ساری
متخصص طب اورژانس
رئیس اداره اورژانس پیش بیمارستانی
در طرح تحول سلامت سال 1394 طرح جدیدی ارائه شد تا به کمک آن بتوان با سرعت بیشتر بیماران دچار سکته مغزی را درمان کرد و عوارض را کاهش داد. دیر رساندن بیماران به مراکز درمانی تخصصی تبعات زیادی دارد. معلولیت بدترین عارضه است که هزینه زیادی را بر دوش خانواده و جامعه تحمیل می‌کند. بسیاری از بیماران دچار سکته مغزی اگر در یک ساعت اول به مرکز درمانی ارجاع داده شوند و درمان بلافاصله شروع شود، تقریبا در بیش از 50 درصد مواقع دچار عوارض ناتوان‌کننده ناشی از سکته مغزی نخواهند شد. با این اقدام درصد معلولیت در سطح کشور را به میزان زیادی کاهش داده‌ایم. سکته مغزی از مهم‌ترین علل معلولیت در کشور ماست.
گرچه همواره هدف پزشکان این است تا از بیماری جلوگیری کنند ولی هدف اصلی ما این است تا بتوانیم با این درمان سریع جلوی معلولیت‌ها و درمان‌های پرهزینه آتی را بگیریم. بخشی از طرح تحول سلامت به اقدامات پیش بیمارستانی سکته مغزی اختصاص داده شد. در کمیته پیش بیمارستانی سکته مغزی دو کار عمده انجام می‌شود؛ بخشی از کمیته به آموزش عمومی درباره سکته مغزی می‌پردازد و بخشی دیگر در حال آموزش نیروی‌های پیش بیمارستانی برای شناخت علائم سکته مغزی و انتقال فوری بیماران به بیمارستان است تا بیماران را سریعتر به متخصصان بسپارند و آنها نیز بتوانند درمان را در مکانی مجهز به تجهیزات پزشکی ادامه دهند. در بخش پیش بیمارستانی برای آموزش تکنیسین‌های فوریت‌های پزشکی برنامه‌ای مدون در نظر گرفته شده تا وقتی بر بالین بیمار رسیدند و سکته مغزی را تشخیص دادند بیمار را به نزدیک‌ترین مرکز درمانی انتقال دهند و در همان حین تا رسیدن بیمار به مرکز درمانی اقدامات اولیه را انجام دهند.
نشانه‌های سکته مغزی راجدی بگیرید
دکتر فرهاد عصارزاد‌گان
متخصص مغز و اعصاب
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
درد علامت هشدار‌دهنده خوبی برای بیمار است اما سکته مغزی برخلاف سکته قلبی بدون درد است. گاهی مردم بی‌حسی دست یا پا را به خواب رفتگی عضو تعبیر میکنند و زمان طلایی را برای درمان از دست می‌دهند. در سکته مغزی سلول‌ها می‌میرند و امکان بازیابی و احیای آنها وجود ندارد بنابراین خیلی مهم است که مردم علائم سکته مغزی را بشناسند. نشانه‌های سکته مغزی زیاد هستند ولی 3 علامت وجود دارد که برجسته‌تر از بقیه است. این 3 علامت عبارتند از: اختلال در تکلم(بیمار احساس می‌کند زبانش سنگین شده و خوب نمی‌تواند صحبت کند)، تغییر شکل صورت و دهان و سنگینی دست و پا (غالبا یکطرفه). وقتی این علائم در شخصی ظاهر شد، اطرافیان باید به سرعت با 115 تماس بگیرند. در مجمع جهانی سکته مغزی، برای اینکه بر اهمیت شتاب و تعجیل در رساندن بیمار به اورژانس توجه بیشتری نشان دهند و آگاهی‌رسانی به مردم بیشتر شود و در عین حال علائم را هم برای بیماران آسان‌تر توضیح دهند از لغتی به نام fast یا همان سریع استفاده کردند. F حرف اول face یا صورت است. A حرف اول arm یا دست، S حرف اول speech به معنای تکلم و T هم به معنای time یا زمان است. در این لغت به مهم‌ترین موارد در سکته مغزی طوری اشاره شده تا فهم آن نیز برای همگان آسان باشد. مسئولیت اصلی برای شناسایی علائم سکته مغزی و اقدام به موقع مردم برعهده رسانه‌های شنیداری، دیداری و نوشتاری است تا اطلاعات را توسط پزشکان به مردم انتقال دهند و آنها را آگاه کنند. متخصصان نیز باید آموزش‌های لازم را به همه پزشکان عمومی بدهند.
دکتر بابک زمانی
متخصص مغز و اعصاب
عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران
رئیس انجمن سکته مغزی ایران
شانزدهم مرداد، چشم‌به‌راه شماییم
در اولین نگاه به‌نظر می‌رسد که دولت مدرن با تمام مختصات خود وظیفه دارد و می‌تواند تمام نیازهای کشور را ارزیابی و برآورده سازد. اما تنها در یک جامعه خیالی آرمانی چنین موضوعی صادق است در عمل هیچ‌گاه این‌گونه نیست. برنامهریزی متمرکز دولتی نیاز به شنیدن صداهایی دارد که نیازمندی‌های جامعه را به اطلاع او برسانند و با پیگیری‌هایشان آن درخواست‌ها را به نتیجه برسانند. البته این واقعیت را هم باید پذیرفت که چشمان بینای دولتی که توان دیدن تمام زوایای جامعه را دارد، خود یکی از مهم‌ترین نشانه‌های پیشرفته بودن جامعه است.
در کشور ما تجارب بسیار ارزنده‌ای از فعالیت انجمن‌های پزشکی وجود داشته است. انجمن ام‌اس با برنامهریزی دقیق و استفاده مناسب از امکانات توانست امکانات و امتیازات بسیاری را برای مبتلایان به ام‌اس فراهم آورد اما لزوم فعالیت اجتماعی سازمان غیردولتی سکته مغزی بارها بیش از سایر بیماری‌هاست، چرا که به جرأت می‌توان گفت درمان سکته مغزی در کشور ما بیشترین فاصله را در تمام طب با همین درمان در دنیا دارد.
شکاف رو به افزایشی که بین درمان سکته مغزی کشور ما با سایر کشورها وجود دارد، خود نتیجه بسیاری مسایل فرهنگی است که تنها یک نهاد غیردولتی می‌تواند اصلاح تدریجی آنها را به سامان برساند.
در دنیا تمام نهادهای غیردولتی‌ای که به کار سکته مغزی می‌پردازند، شامل اتحادیه (association) متخصصان سکته مغزی و انجمن (society) حمایت از بیماران سکته مغزی همه در یک مجموعه واحد به نام سازمان (organization) سکته مغزی جمع شده‌اند؛ به این معنا که فعالیت علمی و تحقیقاتی سوای فعالیت‌های درمانی معنا ندارد، یعنی روند اطلاع‌رسانی عمومی و روند حمایت از بیماران هم خود یک فعالیت علمی و تحقیقاتی است و به‌علاوه هماهنگی همه این فعالیت‌ها با یکدیگر به تسریع درمان سکته مغزی می‌انجامد.
در کشور ما هم به دنبال تحولات یادشده، انجمن علمی سکته مغزی تصمیم گرفت نقش یک سازمان مردم‌نهاد حمایت از بیماران را هم برعهده بگیرد.
در این راه دشوار، انجمن سکته مغزی ایران چشم‌انتظار یاری تمام کسانی است که نه تنها خواهان درمان بهتر سکته مغزی هستند، بلکه مشتاقند یک شکاف بزرگ ملی را، هرچه باشد، پر کنند.
روز 16 مرداد در اولین همایش مردمی، انجمن سکته مغزی ایران چشم‌به‌راه تمام این دوستان است.
