مهم‌ترین علل اختلال تعادل چیست؟
دکتر هوشنگ صابری، جراح مغز و اعصاب، دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی تهران
سرگیجه ناراحتی نسبتا رایجی بین مردم است و همه انسان‌ها ممکن است چند بار در طول زندگی آن را تجربه کنند. اغلب بیماران هم بدون مراجعه به پزشک و با استراحت یا خوردن آب و مقداری خوراکی بهبود می‌یابند اما سرگیجه همراه با زمین خوردن، کاهش حواس، تاری‌دید، تهوع و استفراغ کمی جدی‌تر است و شاید هم هشداری برای بیمار تا به دنبال یافتن علت و برطرف کردن آن باشد.
سرگیجه باعث اختلال تعادل در ایستادن می‌شود به‌طوری که فرد بی‌اختیار به این سو و آن سو می‌رود و گاهی هم در اثر زمین خوردن یا برخورد به جسمی سخت دچار آسیب جدی و حتی شکستگی استخوان می‌شود. چند عضو در بدن حفظ تعادل هنگام راه رفتن را تنظیم می‌کنند و در مراجعه بیمار با این شکایت باید تمام موارد مربوط به حفظ تعادل بررسی شود.
اختلال تعادل کاذب
علت اختلال تعادل کاذب معمولا اختلال‌های قلبی- عروقی است و منشاء عصبی ندارد. بیماران دچار اختلال تعادل کاذب معمولا به دنبال تغییر وضعیت از نشسته به ایستاده دچار افت فشار خون می‌شوند. افت فشار خون هم باعث سرگیجه و سیاهی رفتن چشم‌ها و زمین خوردن بیمار می‌شود.
اختلال‌های تعادلی کاذب که به دنبال مشکلات قلبی- عروقی ایجاد می‌شوند، با معاینه و گرفتن فشار خون بیمار در حالت نشسته و خوابیده قابل‌تشخیص است. این افراد ممکن است کم‌خون باشند، مایعات بدنشان کم شده باشد یا مشکل قلبی-عروقی داشته باشند که هر یک درمان خاص خود را دارد.
اختلال تعادل واقعی
اختلال تعادل در راه رفتن وقتی رخ میدهد که قدرت کشش عضلانی کافی نیست و فرد نمی‌تواند تعادل خود را هنگام راه رفتن حفظ کند. این اختلال منشاء عصبی دارد. اختلال در تعادل ممکن است همراه با سرگیجه و حرکات پرشی در چشم‌ها باشد. این افراد معمولا از نظر ظاهری کاملا هوشیار هستند ولی شایع‌ترین علامتشان این است که در یک راستا قدم برنمی‌دارند و به طرفین (چپ و راست) منحرف می‌شوند. اختلال تعادل در راه رفتن ممکن است با اختلال‌های حرکتی دست همراه شود به‌طوری که دست‌ها هم قدرت خود را از دست دهند یا لرزش پیدا کنند.
منشا اختلال تعادل واقعی چیست؟
علل اختلال تعادل واقعی بسیار متنوع است. ممکن است منشاء این اختلال تعادل در مغز، نخاع، راه‌های ارتباطی نخاع به مخچه، قشر پیشانی مغز یا گوش داخلی باشد:
• منشاء محیطی: شایع‌ترین سرگیجه و نداشتن تعادل در راه رفتن خوش‌خیم، به دنبال ضربه به سر ایجاد می‌شود. سرگیجه‌های ناشی از ضربه ممکن است بلافاصله یا چند روز بعد از حادثه ایجاد شود. گاهی هم التهاب در بخش حلزونی گوش وجود دارد که در آن عصب گوش درگیر است.
• منشاء مخچه‌ای: ضایعات مغزی که در مخچه یا مسیر مخچه به نخاع وجود دارد، اختلال تعادل ایجاد می‌کنند. در این مواقع احتمال التهاب در مخچه، تحلیل مخچه، تومور و خونریزی در مخچه مطرح می‌شود. البته ممکن است کمبود بعضی از ویتامین‌ها نیز اختلالی در مسیر مخچه به نخاع ایجاد کند که باعث سرگیجه و نداشتن تعادل هنگام راه رفتن شود.
• منشاء نخاعی: نوع دیگری از نداشتن تعادل در راه رفتن در اثر اختلال‌های نخاعی به‌وجود می‌آید. بیماری‌های ژنتیکی در نخاع، آسیب‌های نخاعی، فقر ویتامین B12 (باعث تحلیل رفتن بخش‌هایی از نخاع می‌شود که مسئول حفظ تعادل هستند. این افراد وقتی با چشم باز راه می‌روند، مشکلی ندارند ولی وقتی چشم‌ها را می‌بندند، به راحتی زمین می‌خورند) باعث اختلال در حفظ تعادل فرد می‌شود.
• منشاء در قشر پیشانی مغز: ضایعات دوطرفه در قشر پیشانی مغز هم می‌توانند اختلال در راه رفتن ایجاد کنند. این حالت را بیشتر در کهنسالانی که دچار سکته مغزی و متعاقب آن خونریزی در قشر پیشانی مغز شده‌اند، مشاهده می‌کنیم.
گاهی با وجود بررسی‌های فراوان علتی برای سرگیجه و نداشتن تعادل پیدا نمی‌کنیم. در این مواقع یافتن علت، باید با تحت‌نظر گرفتن بیمار باشد. درمان این بیماران مشکل‌تر و معمولا با توجه به علائم بیماری است.
سونوگرافی داپلر قدرت تشخیصی بالایی دارد
دکتر آرش محمدی‌توفیق، فوق‌تخصص جراحی عروق و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
داپلر نوعی از سونوگرافی است که جریان خون در عروق سرخرگی و سیاهرگی را بررسی می‌کند. با داپلر می‌توان قسمت‌هایی از رگ را که دچار تنگی شده، تشخیص داد. بهترین روش برای بررسی عروق، استفاده از آنژیوگرافی است ولی آنژیوگرافی یک روش تهاجمی است و ممکن است به رگ‌ها و کلیه‌ها آسیب برساند بنابراین حتی‌الامکان سعی می‌شود تا از روش‌های کم‌تهاجم‌تر تشخیصی استفاده کرد. گرچه داپلر به دقت آنژیوگرافی نیست ولی جواب آن قابل قبول است. وقتی فرد دچار سکته مغزی می‌شود، داخل رگی به نام کاروتید که در گردن قرار دارد، لخته بسته می‌شود. با داپلر می‌توان این رگ را به‌خوبی مشاهده کرد و برای درمان تصمیم گرفت. در دست‌ها و پاها نیز ممکن‌است تنگی عروق اتفاق بیفتد مثلا در بیماران مبتلا به دیابت احتمال آسیب به رگ‌ها بسیار زیاد است و با داپلر می‌توان میزان تنگی و محل آن را مشخص کرد.
