پرسشی از دکتر فاطمه داوری‌تنها متخصص زنان و زایمان

ستاره محمد

کاندیدیاز واژینال یکی از شایع‌ترین عوامل خارش، سوزش و ترشحات تناسلی در خانم‌هاست. این بیماری گرچه خطرناک نیست و با دارو درمان می‌شود اما تکرار آن در فصول گرم سال می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد. حال شاید این سوال برایتان پیش آمده باشد که اصلا علت کاندیدیاز چیست و چرا هر چند وقت یکبار عود می‌کند؟ سوال مهم‌تر این است که چگونه می‌توان آن را برای همیشه ریشه‌کن کرد؟ در صفحه «زنان» این هفته دکتر فاطمه داوری تنها، جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد.

سلامت: کاندیدیاز چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟

کاندیدیاز واژینال یکی از عفونت‌های ناحیه تناسلی است که به‌دلیل رشد بی‌رویه قارچ‌ها ایجاد می‌شود. قارچ‌ها در حالت عادی جزو فلور طبیعی واژن محسوب می‌شوند و با سایر باکتری‌ها در تعادل هستند اما اگر عاملی این تعادل را به هم بزند، می‌تواند باعث بروز عفونت شود و علائمی چون خارش، ترشحات سفید رنگ و سوزش ایجاد کند. مهم‌ترین این عوامل نیز گرما و تعریق هستند؛ در واقع باقی ماندن هرگونه رطوبت در ناحیه تناسلی می‌تواند این بیماری را تشدید کند.

سلامت: چه کسانی مستعد این بیماری هستند؟

یکی از عوامل مستعدکننده کاندیدیاز، مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها و از بین رفتن باکتری‌های مفید بدن است. عامل دیگر، ضعف سیستم ایمنی و استفاده از داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی است. خانم‌های باردار، خانم‌هایی که از قرص‌های جلوگیری از بارداری استفاده می‌کنند، خانم‌هایی که مجبورند ساعت‌های طولانی در حالت نشسته قرار بگیرند، خانم‌هایی که شلوارهای غیرنخی و تنگ مثل شلوار جین می‌پوشند و همچنین خانم‌هایی که ورزشکار هستند و مجبورند ساعت‌های زیادی را در لباس‌های تنگ و نایلونی بگذرانند، همگی مستعد عفونت کاندیدیاز هستند.

سلامت: آیا این عفونت از راه جنسی هم منتقل می‌شود؟

برخلاف دیگر عفونت‌های واژینال، انتقال کاندیدیاز از راه جنسی به‌ندرت اتفاق می‌افتد. حتی سایش مخاط واژن طی این روابط نیز عاملی مستعدکننده برای رشد قارچ نیست. فقط لازم است بعد از رابطه زناشویی حتما ناحیه تناسلی با آب شسته و با دستمال خشک شود تا شرایط برای رشد قارچ ایجاد نشود.

سلامت: کاندیدیاز از چه راهی تشخیص داده می‌شود؟

شایع‌ترین راه تشخیص این بیماری، شکایت بیمار از علائم آن به‌خصوص خارش و ترشحات پنیری شکل و تکه‌تکه است. در معاینه نیز این علائم کاملا مشهود هستند.

سلامت: راه‌های درمان این بیماری کدامند؟

خانم‌هایی که امکان استفاده از داروهای واژینال دارند، باید یک هفته شب‌ها قبل از خواب از پمادهای ضدقارچ واژینال و موضعی استفاده کنند. این داروها با نام‌های مختلفی مانند کلوتریمازول، میکونازول و... به فروش می‌رسند. خانم‌های مجرد نیز می‌توانند از داروهای خوراکی ضدقارچ مثل فلوکونازول استفاده کنند. برای قارچ‌های مقاوم به درمان هم معمولا از ایتراکونازول یا کتوکونازول تحت نظر پزشک استفاده می‌شود.

سلامت: علت عود کاندیدیاز بعد از درمان چیست و چگونه می‌توان از آن پیشگیری کرد؟

فقط درمان دارویی در این بیماری موثر نیست بلکه عوامل مستعدکننده نیز باید حذف شوند؛ مثلا نباید ساعت‌های طولانی در حالت نشسته قرار بگیرید، به جای لباس‌های تنگ، نایلونی و سیلک، زیرپوش‌های نخی و شلوارهای گشاد بپوشید؛ محیطی که در آن قرار می‌گیرید باید تهویه مناسبی داشته باشد تا عرق نکنید، بعد از رفتن به دستشویی و حمام باید کاملا بدن خود را خشک کنید، اگر از قرص ضدبارداری استفاده می‌کنید، روش دیگری را برای جلوگیری از بارداری به کار ببرید، اگر دیابت دارید هم باید حتما بیماری‌تان کنترل شود. البته بعضی خانم‌ها با رعایت تمام ‌این نکته‌ها باز هم دچار عفونت‌های راجعه قارچی می‌شوند. اگر این عفونت‌ها بیشتر از 6 بار در سال تکرار شوند، فرد باید باید تحت درمان دارویی طولانی‌مدت (از 21 روز تا 6 ماه) قرار بگیرد. البته این عودها بیشتر برای افرادی اتفاق می‌افتد که از درمان‌های تضعیف‌کننده سیستم ایمنی از جمله شیمی‌درمانی استفاده می‌کنند.

سلامت: آیا استفاده از محلول‌های شستشوی مخصوص بانوان از ایجاد کاندیدیاز جلوگیری می‌کند؟

این ژل‌ها pH واژن را تغییر می‌دهند، بنابراین مصرف آنها جز در موارد خاص توصیه نمی‌شود. در ناحیه واژن حدود 50 نوع ارگانیسم شامل باکتری‌ها و قارچ‌ها وجود دارند که وجود بعضی از آنها برای حفظ فلور طبیعی دستگاه تناسلی ضروری است اما محلول‌های شستشودهنده باعث از بین رفتن باکتری‌های مفید می‌شوند و متعاقب آن قارچ‌ها فرصت رشد پیدا می‌کنند. حتی محلول‌های شستشو دهنده‌ای که مطابق با pH واژن هستند نیز ممکن است باعث تحریک پوست شوند و خارش ایجاد کنند. به این ترتیب فرد گمان می‌کند دچار عفونت شده و به پزشک مراجعه می‌کند. پزشک نیز علائم او را به حساب عفونت قارچی می‌گذارد و داروهایی تجویز می‌کند که pH طبیعی واژن را به هم می‌زنند. در حالی که علت اصلی خارش، محلول شستشودهنده بوده است بنابراین برای شستشوی ناحیه تناسلی بهتر است فقط از آب استفاده کرد.

سلامت: آیا لازم است که بعد از درمان لباس زیر خود را دور بیندازیم؟

قارچ معمولا با شستشو از بین می‌رود اما اگر عفونت طولانی‌مدت بوده است، توصیه می‌شود تمام لباس زیرها دور انداخته و از زیرپوش‌های جدید استفاده شود. علاوه بر این، لباس زیر حتما باید بعد از شستشو در معرض آفتاب قرار بگیرد. شستشو با آب داغ و اتو کشیدن زیرپوش بعد از خشک شدن نیز می‌تواند مفید واقع شود.

1 + 5 نکته مهم درباره کاندیدیاز

1. عامل عفونت کاندیدیاز نوعی قارچ به نام «کاندیدا» است که به غیر از واژن روی پوست سایر نقاط بدن، مخاط دهان و محیط زندگی انسان‌ها یافت می‌شود. به همین دلیل است که این عفونت را نمی‌توان با کشت تشخیص داد. در واقع وجود این قارچ در بدن طبیعی است و فقط رشد بی‌رویه آن مشکل‌ساز می‌شود.

2. آقایان نیز به‌ندرت ممکن است به کاندیدیاز مبتلا شوند. این عفونت می‌تواند باعث علائمی چون سوزش، خارش، پوسته‌ریزی و ترشحات سفید رنگ از دستگاه تناسلی آقایان شود.

3. فقط بیماران دیابتی در معرض خطر این عفونت نیستند بلکه افراد سالم نیز با زیاده‌روی در مصرف مواد‌قندی می‌توانند به کاندیدیاز مبتلا شوند. در واقع این قارچ‌ها به مواد‌قندی بسیار علاقه‌مند هستند!

4. این بیماری فقط مختص خانم‌های متاهل نیست بلکه دختران مجرد نیز ممکن است به آن مبتلا شوند.

5. رابطه زناشویی در زمان ابتلا به کاندیدیاز ممنوع نیست اما ممکن است با ایجاد خراشیدگی و زخم، علائم آن را تشدید کند.

6. هیچ‌وقت نمی‌توان این قارچ را کامل از بدن ریشه‌کن کرد.

اگر مستعد عفونت قارچی هستید...

1. احتمال بروز کاندیدیاز در نیمه دوم چرخه قاعدگی بیشتر است، زیرا در این زمان pH واژن اسیدی می‌شود و شرایط برای رشد قارچ فراهم می‌شود بنابراین کسانی که مرتب دچار کاندیدیاز می‌شوند، می‌توانند قبل از شروع نیمه دوم چرخه ماهیانه‌شان از یک قرص ضد قارچ به همراه 1 تا 2 شب پماد ضدقارچ استفاده کنند.

2. برای کاهش رشد قارچ‌ها می‌توانید هفته‌ای یک بار از دوش واژینال جوش‌شیرین استفاده کنید. برای این منظور به اندازه نوک قاشق جوش‌شیرین را در نیم‌لیتر آب جوشیده ولرم حل کنید و داخل دوش واژینال بریزید. این دوش‌ها را می‌توانید از داروخانه تهیه کنید.

3. باکتری‌های پروبیوتیک به پیشگیری از عفونت قارچی کمک می‌کنند. این باکتری‌ها به‌صورت مکمل خوراکی و شیاف‌های واژینال در داروخانه‌ موجود هستند و در بعضی محصولات لبنی مثل ماست، دوغ، پنیر و ... نیز یافت می‌شوند.

4. در نشستن‌های طولانی‌مدت، بهتر است از نوارهای بهداشتی روزانه استفاده کنید. این نوارهای نازک رطوبت بدن را جذب و از ایجاد قارچ پیشگیری می‌کنند. فقط یادتان باشد که آنها را هر چند ساعت یک‌بار و با هر بار رفتن به دستشویی تعویض کنید.

5. استفاده از تامپون‌های واژینال و اسپری‌های ضدعرق در ناحیه تناسلی احتمال بروز کاندیدیاز را افزایش می‌دهد.

هفته نامه سلامت/531