اوضاع هپاتیت در ایران و جهان؛ در آستانه روز جهانی این بیماری
پرنیان پناهی
روز 28 جولای، مصادف با
6 مرداد ماه، روز جهانی هپاتیت نام‌گذاری شده. هدف از این نام‌گذاری، مبارزه با این بیماری و پیشگیری از آن است. اتفاقا این مبارزه در کشور ما و کشورهای توسعه‌یافته مفید بوده و نتایج خوبی داشته است. گرچه آمار دقیقی درباره وضعیت هپاتیت و شاخص‌های آن در کشور وجود ندارد اما ایران توانسته در 2 دهه اخیر با طرح واکسیناسیون جمعیت در معرض خطر و آموزش به مردم، شیوع 7درصدی بیماری هپاتیت B در جمعیت کشور را به 2درصد و بروز هپاتیت C را به 5/0درصد برساند و از کشورهای همسایه مانند پاکستان، افغانستان، عراق و... پیشی بگیرد اما هنوز هم تا رسیدن به آمار ایده‌آل راه در پیش داریم.
ویروس‌ها، داروها، مصرف الکل، سموم و فعال شدن سیستم ایمنی علیه سلول‌های کبدی باعث بروز بیماری‌ای به نام «هپاتیت» یا «التهاب کبد» می‌شود. دکتر مسعود مردانی، متخصص بیماری‌های عفونی و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی با بیان این مطلب ادامه داد: «کبد بزرگ‌ترین غده و عضوی حیاتی در بدن انسان است که وظیفه دفع سموم، ساخت پروتئین‌هایی مانند آلبومین، تنظیم قند خون بدن، سوخت و ساز چربی و ساخت بعضی از هورمون‌ها را برعهده دارد. اگر عملکرد این عضو دچار اختلال شود، بسیاری از تنظیمات بدن به هم می‌خورد و در صورتی که خیلی زود جلوی پیشرفت بیماری گرفته نشود، شاید نتوان کار زیادی برای بیمار انجام داد.»
هپاتیت A شیوع زیادی دارد
این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: «شایع‌ترین انواع هپاتیت که در جامعه دیده می‌شود، از نوع ویروسی A، B، C و E هستند اما هپاتیتی که بیشتر مردم با آن درگیرند، از نوع A است. هپاتیت A در کشورهای جهان سوم و در حال توسعه شایع است به‌طوری که بسیاری از افراد تا سن بلوغ به آن مبتلا می‌شوند اما خوشبختانه این بیماری خودمحدودشونده است و مشکلی ایجاد نمی‌کند و 99 درصد حاملان ویروس، بهبود می‌یابند. فقط در مواقع نادر ممکن است بیماری باعث بروز عارضه‌ای به نام «هپاتیت برق‌آسا» شود که کشنده است.»
دکتر مردانی علت اصلی ابتلا به این ویروس را رعایت نکردن بهداشت دانست و تاکید کرد: «راه انتقال، راه مدفوعی-دهانی است و افرادی که به هر دلیلی دست‌هایشان با مدفوع آلوده می‌شود و با ویروس تماس پیدا می‌کند و دست‌ها را به خوبی با آب و صابون نمی‌شویند، ویروس را به دهان منتقل می‌کنند و بیمار می‌شوند. شاخص‌ترین علایم بیماری نیز بی‌اشتهایی، ضعف، بی‌حالی و زردی است.»
2 درصد از ایرانیان هپاتیت B دارند
دکتر مسعود مردانی در گفت‌وگو با «سلامت» به یکی از مهم‌ترین مسائل مهم بهداشتی-درمانی یعنی هپاتیت نوع B اشاره کرد و افزود: «2 درصد از جمعیت کشور ما به این ویروس آلوده هستند. با توجه به جمعیت 75 میلیون نفری کشور، حدود یک و نیم میلیون نفر به هپاتیت B مبتلا هستند که آمار قابل‌توجهی است. از این تعداد، عده‌ای از بیماران نیز اصلا از بیماری خود اطلاعی ندارند.
راه‌های انتقال ویروس تقریبا مشابه با ویروس HIV است. مبتلایان ممکن است کودکانی باشند که از مادر ناقل ویروس هپاتیت B متولد شده‌اند یا بزرگسالانی که معتاد تزریقی‌اند و از سرنگ مشترک استفاده می‌کنند یا در اثر دریافت خون آلوده، هنگام تاتو و تماس با شریک جنسی آلوده، ویروس به بدنشان منتقل شده است اما در کشورهای جهان سوم مثل کشور ما، بیشترین راه انتقال از مادر مبتلا به هپاتیت B به نوزاد است. البته در حال حاضر این اتفاق بیشتر در روستاها می‌افتد. بیماری با نشانه‌های غیراختصاصی مثل آنفلوانزا، درد بدن، تب و خارش، بی‌اشتهایی، تب، استفراغ، تیرگی ادرار، کمرنگ شدن مدفوع و زردی ملتحمه چشم همراه است.»
ایمنی 96 درصدی با تزریق واکسن
دکتر مردانی توضیح داد: «از سال 1372 در طرح گسترش ایمن‌سازی از سوی وزارت بهداشت، واکسنی علیه هپاتیت B رایگان در اختیار مراکز بهداشتی-درمانی قرار داده شد که با این کار از موارد ابتلای جدید بیماری به میزان قابل‌توجهی کاسته شده است. این واکسن به تمام افراد در معرض خطر مانند کادر پزشکی، افرادی که همودیالیز می‌شوند، ناقلان HIV مثبت و افرادی که نقص سیستم ایمنی دارند، تزریق می‌شود. واکسن در 3 نوبت و به فاصله یک ماه بعد از نوبت اول و 6 ماه بعد از نوبت دوم تزریق می‌شود. تزریق واکسن ایمنی 96 درصدی نسبت به ویروس ایجاد می‌کند. تلاش این است تا بتوانیم در چند دهه آینده بیماری را ریشه‌کن کنیم، خوشبختانه نسل‌هایی که در دو دهه اخیر متولد شده‌اند، عاری از این ویروس هستند بقیه افراد هم اگر زود شناسایی شوند، می‌توان جلوی انتقال ویروس به دیگران را گرفت.»
هپاتیت C خطرناک ولی قابل‌کنترل است
این متخصص بیماری‌های عفونی درباره هپاتیت نوع C توضیح داد و گفت: «تاکنون برای این نوع از هپاتیت واکسنی شناخته نشده است ولی توانسته‌ایم میزان شیوع بیماری را به نیم‌درصد برسانیم. شیوع هپاتیت C کمتر از هپاتیت B است. وجود ویروس در بدن علامت چندانی ایجاد نمی‌کند و بیشتر افراد تصادفی و با آزمایش خون متوجه وجود ویروس در بدن می‌شوند. یکی از نشانه‌های این بیماری، افزایش آنزیم‌های کبدی است. در صورت علامت‌دار شدن عارضه، بیماران دچار خستگی‌مزمن، درد مفاصل، دل‌درد، خارش پوست، دردهای عضلانی درد ساق پا، تیرگی رنگ ادرار و زردی ملتحمه چشم می‌شوند. از وقتی ویروس وارد بدن انسان می‌شود تا بروز اولین علائم بیماری 2 تا 6 ماه طول می‌کشد.
راه انتقال هپاتیت C مانند هپاتیت B است ولی انتقال ویروس هپاتیت C از راه تماس جنسی در حریم خانواده شایع نیست و طبق آمار، انتقال از طریق زن به شوهر یا برعکس حدود یک‌صدم درصد است. به همین دلیل سازمان جهانی بهداشت در سال 2010 اعلام کرد که اگر مرد یا زنی به ویروس هپاتیت C مبتلا باشد و از حریم خانواده تخطی نکند، هنگام برقراری رابطه زناشویی به کاندوم هم نیاز ندارد. ویروس هپاتیت C حداقل 16 ساعت و حداکثر 4 روز در دمای معمولی اتاق زنده می‌ماند. بیماری هپاتیت C عمدتا مزمن و پیشرونده است ولی داروهای موثری در دسترس بیماران قرار گرفته است که تاثیر بسیار زیادی در جلوگیری از پیشرفت بیماری دارد و بیماری در 90 درصد از مبتلایان کنترل می‌شود.»
