«میزگرد سلامت» درباره کاهش وزن خانم ساناز ریاحی در دوران بارداری و زایمان با حضور دکتر مریم کاشانیان متخصص زنان، دکتر مریم ابوالحسنی متخصص پزشکی ورزشی و دکتر سید ضیاءالدین مظهری متخصص تغذیه
مریم منصوری
ازدواج و بارداری از رایج‌ترین عوامل موثر در افزایش وزن خانم‌ها به شمار می‌رود. شاید تا به حال شرح‌حال خانم‌های بسیاری را شنیده باشید که پس از بارداری اضافه‌وزن پیدا کرده‌اند و هر یک به روشی سعی داشته‌اند آن را کاهش دهند. «میزگرد سلامت» این هفته هم مربوط به خانم ساناز ریاحی است که با چنین مشکلی دست به گریبان بوده؛ خانمی
33 ساله با 161 سانتی‌متر قد و اهل تهران که به طرز عجیبی در دوران بارداری اضافه‌وزن پیدا کرده است. با «میزگرد سلامت» این هفته همراه شوید.
خانم ریاحی که از ماه هشتم بارداری‌اش هفته‌ای 2 تا 3 کیلوگرم به وزنش اضافه شده، می‌گوید:
اضافه‌وزنم باعث شد زایمانم زودرس شود
: از چه زمانی دچار اضافه‌وزن شدید؟
من تا قبل از ازدواج 56 کیلوگرم بودم و اصلا اضافه‌وزن نداشتم، اما بعد از ازدواج وزنم بالا رفت و به 61 کیلوگرم رسید بنابراین پیاده‌روی روزانه و ورزش ایروبیک را در برنامه روزنامه‌ام قرار دادم و به کمک متخصص تغذیه مجددا به وزن 56 کیلوگرم رسیدم. 6 سال پس از ازدواج باردار شدم. ابتدای بارداری به‌دلیل حالت تهوع و استفراغی که به من دست داد تمایلی به خوردن نداشتم اما بعد از آن مقدار غذایی که می‌‌خوردم افزایش پیدا کرد و وزنم را بالا برد. به‌طوری که در اواخر بارداری 87 کیلوگرم وزن داشتم. یعنی حدود 31 کیلوگرم افزایش وزن.
: علت افزایش وزن ناگهانیتان در دوران باداری چه بود؟
در دوران بارداری به‌دلیل وجود جفت سرراهی خونریزی داشتم. به همین دلیل پزشکم گفت که باید ورزش ایروبیک و پیاده‌روی را کنار بگذارم و استراحت کنم تا وضعیتم بدتر نشود، بنابراین تحرکم بسیار کم و دریافت موادغذاییام افزایش یافت به‌طوری که از ماه 8 بارداری هفته‌ای 3-2 کیلوگرم وزن اضافه می‌کردم. همین مساله باعث شد به دستور پزشکم نان و برنج را از رژیم غذایی‌ام حذف کنم، اما اضافه‌وزن من همچنان ادامه داشت و آنقدر زیاد شد که حتی جان جنینم به خطر افتاد. بندناف دور گردنش پیچیده شده و میزان حرکاتش نیز کاهش پیدا کرده بود به‌طوری که گاهی حتی تکان‌هایش را حس نمی‌کردم. ضمن اینکه خودم نیز احساس خفگی و تنگی نفس داشتم. از طرفی پزشکم گفت اگر زودتر زایمان نکنم ممکن است جنین دچار ایست قلبی شود. به همین دلیل مجبور شدم 20 روز قبل از زمان مقرر زایمان کنم.
: نوزادتان چند کیلوگرم بود؟
4 کیلوگرم وزن داشت.
: به‌علت اضافه‌وزن بالا مشکل دیگری پیدا نکردید؟
خیر. البته متخصص زنان با افزایش ناگهانی وزنم به مشکلات کلیه و افزایش اوره در ادرارم شک کرد اما آزمایش‌ها هیچ مشکلی را نشان ندادند. خوشبختانه قندخون بالایی هم نداشتم و بعد از بررسی‌هایی که انجام دادند علت افزایش وزن زیادم را همان غذا خوردن زیاد و بی‌تحرکی ذکر کردند.
: بعد از زایمان وزنتان چقدر شد؟
بعد از زایمان وزنم به 75 کیلوگرم کاهش یافت اما با توجه به اینکه شیر خودم را به نوزادم می‌دادم اطرافیان دائم به من می‌گفتند که باید برای افزایش شیرت بیشتر بخوری و نباید رژیم بگیری چون در آن صورت شیرت کم خواهد شد. تا 6 ماه به این روند ادامه دادم و وزنم به 83 کیلوگرم رسید تا جایی که ادامه این وضعیت برایم سخت و غیرقابل تحمل شد.
: برای کاهش‌وزنتان به متخصص تغذیه مراجعه کردید؟
بله، من هیچگاه سرخود رژیم نگرفتم زیرا اولین واکنش بدنم به رژیمهای غیراصولی ریزش موهایم بود. به همین دلیل نزد متخصص تغذیه رفتم تا رژیمی که می‌گیرم تاثیری در کاهش میزان شیرم نداشته باشد. خوشبختانه با رژیمی که گرفتم طی 14 ماه 22 کیلوگرم وزن کم کردم و هیچ آسیبی به پوست، مو و شیردهی‌ام وارد نشد. ضمن اینکه متخصص تغذیه‌ام خیلی حساس بودند که با کاهش‌وزن، پوستم دچار چروک و افتادگی نشود و معتقد بودند با کاهش‌وزن تدریجی پوست هم آرام جمع می‌شود. من دوستانی داشتم که چون در مدت کوتاهی وزنشان را کاهش داده بودند دچار شلی و افتادگی پوست شدند به نحوی که در نهایت مجبور شدند با جراحی پلاستیک آن را برطرف کنند.
: کنار کاهش‌وزنتان آیا فعالیت بدنی را هم شروع کردید؟
متخصص تغذیه به من گفتند حتما روزی 45 دقیقه پیاده‌روی داشته باشم و اگر این کار به‌دلیل حضور بچه سخت بود، روزی یک ساعت در منزل حرکات موزون انجام دهم تا به کاهش‌وزنم کمک کند بنابراین 6 ماه بعد از زایمان ابتدا پیاده‌روی و بعد ورزش ایروبیک را دوباره شروع کردم.
نگاه متخصص تغذیه
توصیه‌ها و هشدارهای دکتر سیدضیاءالدین مظهری به سوژه «میزگرد تغذیه»
بهترین رژیم غذایی در دوران شیردهی
: خانم ریاحی اولین بار بعد از به دنیا آوردن فرزندشان در دوران شیردهی به شما مراجعه کردند؟
نه، اولین بار آبان سال 90، در 30 سالگی و در حالی که 5 سال از ازدواجشان میگذشت به مطب من مراجعه کردند تا چند کیلوگرم اضافه وزنشان کاهش یابد. وزن این خانم در آن زمان 60 کیلو و 800 گرم بود. ابتدا یک برنامه کاهش وزن 3 ماهه برایشان تدوین شد و وزن پس از طی این مدت به 56 کیلوگرم (یعنی وزن ایدهآل) رسید. آخرین مراجعه‌شان هم در بهمن‌ماه سال 90 بود تا اینکه بهمن‌ماه سال 92، با وزن 83 کیلوگرم همراه یک کودک 7 ماهه دوباره برای کاهش وزن مراجعه کردند.
: کاهش وزن در دوران شیردهی شیر مادر را کاهش می‌دهد؟
رژیمی که در دوران شیردهی تنظیم می‌شود، باید به گونهای باشد که باوجود کاستن وزن مادر، تغییری در میزان شیرش ایجاد نکند. به همین دلیل هیچ مادر شیردهی نباید در این دوران خودسرانه رژیم کاهش وزن بگیرد. با یک برنامه حساب‌شده توانستیم از بهمن 92 تا اسفند با 6 برنامه غذایی که متناسب با وضعیتشان بود، دبواره وزنشان را بدون اینکه سطح شیر کاهش پیدا کند، به 61 کیلوگرم برسانیم. ضمن اینکه در دوره بارداری و شیردهی دچار کمبود شدید ویتامین D شده بودند که با توصیه مصرف غذاهای حاوی ویتامین D و تجویز مکمل ویتامین D، مشکلشان حل شد.
: معمولا چه غذاهایی را در رژیم کاهش وزن مادر شیرده قرار میدهید؟
مادر شیرده نسبت به دوره بارداری به انرژی بیشتری نیاز دارد به همین دلیل فقط در دوران شیردهی است که توصیه می‌کنیم مادر 4 واحد شیر و لبنیات مصرف کند. قسمت اعظم ترکیب‌های موجود در شیر مادر می‌تواند با مصرف شیر و لبنیات کمچرب تامین شود. مساله دیگری که در این دوران وجود دارد این است که در اثر شیردهی قندخون مادر افت می‌کند و دچار گرسنگی کاذب می‌شود. در نتیجه حس شدید ویارگونهای به مصرف شیرینی پیدا می‌کند و این یکی از دلایل افزایش وزن در این دوران است. به همین دلیل توصیه می‌کنیم قبل از شیردهی مقدار مشخصی از دانهها و مغزها مثل نخودچی یا بادام بخورند تا تمایلی به خوردن شیرینی نداشته باشند.
همچنین استفاده از سبزی‌های رنگی و میوههای مختلف را در چارچوب واحدی که تعیین شده، توصیه می‌کنیم. این میزان معمولا حدود 300 تا 500 گرم میوه و 500 تا 800 گرم سبزی پخته یا خام است. همچنین خانم‌های شیرده باید بر مبنای نیازشان به‌خصوص اگر کم‌خونی داشته باشند، از انواع گوشت قرمز، گوشت سفید و آبزیان سالم که سرشار از امگا3، ید، سلنیوم و ترکیب‌های معدنی بسیار باارزش هستند، استفاده کنند. یکی از خصوصیات مهم رژیم دوران شیردهی استفاده از مواد شیرافزا مثل کاهو و انواع مغزها به‌خصوص کنجد و... است.
: چرا بسیاری از خانم‌های شیرده دچار اضافه وزن و چاقی می‌شوند؟
در دوران شیردهی نیاز مادر به انرژی و پروتئین بسیار بیشتر از دوران بارداری است زیرا سنتز و تولید شیر به انرژی زیادی نیاز دارد. قسمتی از انرژی ساخت شیر از ذخایر مادر و قسمت دیگر آن باید از راه تغذیه تامین شود. میزان کالری مورد نیاز در دوران شیردهی برای تولید شیر 750 کیلوکالری است که 500 کیلوکالری آن باید از ذخایر بدن مادر و غذایی که می‌خورد تامین شود و 250 کیلوکالری آن از متابولیزه شدن چربی‌ها، اما بسیاری از خانم‌ها به اشتباه بیش از نیازشان انرژی دریافت می‌کنند.
: خانم‌هایی که به دلایل پزشکی مجبورند در دوران بارداری ورزش و پیاده‌روی را کنار بگذارند، چه باید بکنند تا دچار اضافه وزن زیاد نشوند؟
ما برنامه‌های خاصی داریم که در موارد تهدید به سقط یا لکه‌بینی به مادران باردار توصیه می‌کنیم. اول اینکه مادران باردار باید از مصرف منابع غذایی حاوی کالری صرف خودداری کنند؛ یعنی منابعی را که نسبت کالری موجود در 100 گرم آنها موادمغذی پایینی دارد، حذف و به جای آن موادی را جایگزین کنند که با همین میزان کالری مقدار بیشتری از 50 ریزمغذی موجود را داشته باشد. در ضمن به این خانم‌ها توصیه می‌کنیم با منقبض و منبسط‌کردن عضلاتی که فشاری به کانون رحم وارد نمی‌‌کند، مثل دست‌ها، رانها، باسن، ساق پاها و عضلات سینه به نوعی ورزش کنند تا با این کار مقداری انرژی به مصرف برسد.
نگاه متخصص زنان و زایمان
از اضافه وزن تا زایمان زودرس
دکتر مریم کاشانیان
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
مهم‌ترین مشکلی که خانم ریاحی در دوران بارداری داشته‌اند خونریزی بوده است. خونریزی در ابتدای بارداری مشکلی است که ممکن است حدود
35 درصد خانم‌ها شاهد آن باشند. خونریزی دوران بارداری علت‌های مختلفی دارد. مطالعات شناخته شده در دنیا کاملا این قضیه را اثبات کرده و نشان می‌دهد که70 تا80 درصد موارد خونریزیها در دوران بارداری خودبه‌خود و بدون اینکه به درمان خاصی نیاز داشته باشند قطع و از بین می‌روند. منتهی چون خانم‌های باردار تحت برخی درمان‌ها قرار می‌گیرند، تصور می‌کنند که خونریزی‌شان به‌دلیل درمانی که انجام داده‌اند بهبود پیدا کرده است. در حالی که اگر درمان هم نمی‌کردند خوب می‌شدند.
گاهی هم اضافه‌وزن به شکل غیرطبیعی و بیش از حد رخ می‌دهد. مانند ایشان که وزنشان از 56 کیلوگرم قبل از بارداری به 87 کیلوگرم در اواخر بارداری رسیده است و این بسیار زیاد است. بخش عمده‌ای از این افزایش وزن به‌دلیل کنار گذاشتن ورزش و خوردن بیش از حد خوراکی های پرکالری است. بهترین کار در این شرایط این است که خانم‌های باردار تحت‌نظر متخصص تغذیه قرار بگیرند تا هم دچار اضافه‌وزن نشوند و هم از همه گروه‌های غذایی به اندازه کافی و مورد نیاز بدنشان استفاده کنند.
نکته دیگری که خانم ریاحی به آن اشاره کرده‌اند پیچیده شدن بندناف دور گردن جنین بود. تصور بسیاری از مردم این است که وقتی بندناف دور گردن جنین پیچیده می‌شود ممکن است او را خفه کند. در حالی که بندناف با حرکت جنین دور او پیچیده می‌شود و این حالت هیچ خطری برای جنین به دنبال ندارد زیرا جنین با دهان یا بینی نفس نمی‌کشد که بندناف بخواهد راه هوایی را مسدود و باعث خفه شدن او شود. جنین در مایع آمینوتیک غوطه‌ور است و اکسیژن خود را با بندناف از خون مادر می‌گیرد.
اما این نکته را فراموش نکنید که اضافه‌وزن زیاد دوران بارداری، هم در خانم‌های چاقی که باردار می‌شوند و هم در خانم‌هایی که اضافه‌وزن زیادی در این دوران دارند، می‌تواند خطراتی را برای خود و جنینشان به همراه داشته باشد. مهم‌ترین خطراتی که خانم‌های چاقی که بدون کاهش‌وزن و رسیدن به اندام مطلوب بارداری می‌شوند تهدید می‌کند، افزایش میزان ابتلا به دیابت بارداری، فشارخون دوران بارداری، جنین درشت و به دنبال آن مشکلات زایمانی است. اضافه‌وزن بیش از حد دوران بارداری هم می‌تواند خطر زایمان زودرس، جنین درشت و مشکلات زایمانی و خطر پاره شدن کیسه آب پیش از زمان مقرر را افزایش دهد. با این حال هیچ خانمی نباید نگران باشد و استرس بگیرد. بهترین راهکار برای حل این مشکل تبعیت از یک رژیم غذایی مناسب زیرنظر متخصص تغذیه است.
نگاه متخصص پزشکی ورزشی
بهترین و بدترین ورزش‌ها در دوران بارداری
دکتر مریم ابوالحسنی
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
یکی از مشکلات خانم ریاحی در دوران بارداری جفت سرراهی بوده است که باعث شده ایشان ورزش ایروبیک را کنار بگذارند و حتی پیاده‌روی ساده هم نداشته باشند. همین امر باعث افزایش وزنشان شده است، به‌طور کلی از نظر پزشکی ورزشی تمام خانم‌هایی که در دوران بارداری دارای مشکلاتی همچون خونریزی، تیرویید پرکار کنترل نشده، بیماری قلبی یا بیماری ریوی علامت‌دار، جفت سرراهی، کم‌خونی شدید، چاقی یا لاغری بسیار شدید، سابقه زایمان زودرس، سابقه سقط‌های مکرر و علائم زایمان زودرس هستند نباید در این دوران ورزش کنند یا حتی یک پیاده‌روی ساده انجام بدهند مگر با اجازه پزشک و با در نظر گرفتن برخی شرایط که در آن صورت هم باید به شکل کاملا کنترل شده‌ای ورزش‌های سبک و هوازی دوران بارداری را انجام دهند. ضمن اینکه مادر باردار باید به برخی علائم هنگام ورزش کردن توجه داشته باشد. مثلا اگر مادر دچار سردرد ناخواسته، سبکی سر، آبریزش از واژن، لکه‌بینی یا خونریزی، گرفتگی عضلانی به‌خصوص در ساق پا، تورم ساق پا و خستگی غیرقابل توجیه شد باید بلافاصله ورزش را قطع و سریعا با پزشکش تماس بگیرد. در این شرایط ادامه برنامه ورزشی بستگی به نظر پزشک متخصص زنان خواهد داشت.
نکته قابل‌ذکر این است که هیچ مادر بارداری نباید در این دوران به منظور کاهش‌وزن ورزش کند. هدف از ورزش در دوران بارداری ایجاد تعادل در افزایش وزن مادر است تا به این منظور سلامت مادر و جنین در کنار هم حفظ شود. درستتر آن است که همه خانم‌ها قبل از باردار شدن وزنشان را کنترل کنند و در صورت داشتن اضافه‌وزن با رژیم غذایی و ورزش آن را کاهش دهند و بعد باردار شوند. همچنین انجام برخی ورزش‌ها مثل ورزش‌های رزمی یا ورزشهایی که احتمال برخورد وسیله ورزشی از جمله توپ به بدن مادر وجود دارد یا امکان زمین افتادن، بهم خوردن تعادل و... وجود دارد مثل والیبال، بسکتبال، تنیس، بدمینتون و... ممنوع است، اما ورزشهایی مثل دویدن سبک، پیاده‌روی، شنا، دوچرخه‌سواری مشکلی ندارند و مادر می‌تواند آنها را انجام دهد. خانم ریاحی قبل از بارداری ورزش ایروبیک کار می‌کرده‌اند. برخی حرکات ایروبیک همراه با پرش و حرکت‌های تند است. هر چند ایشان به‌دلیل جفت سرراهی از انجام ورزش منع شده‌اند اما خانم‌هایی که مشکلی در این زمینه ندارند هم باید از حرکت‌های تند و پرشی، حرکت‌های چرخشی در ناحیه کمر و تنه، خم شدن بیش از حد به سمت جلو یا عقب بپرهیزند و به جای آن ایروبیک سبک که در حد حرکات ریتمیک و موزون است را انجام بدهند.
خانم‌هایی که از قبل ورزش نمی‌کرده‌اند و تصمیم دارند در دوران بارداری ورزش کنند می‌توانند از 3 ماهه دوم ورزشهایی مثل پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، شنا، کوه‌پیمایی سبک را شروع کنند، اما برای اینکه زود خسته نشوند باید روزهای اول از 15 دقیقه شروع کنند و سپس زمان آن را طی روزهای آینده به آرامی افزایش دهند و در نهایت به 30 دقیقه در روز برسانند. شدت ورزش در بارداری برای این دسته از خانم‌ها هم نباید طوری باشد که تعداد ضربان قلب را از 140 ضربه در دقیقه بالاتر ببرد. ضمن اینکه گرمای بدن مادر نباید بیش از حد بالا برود زیرا باعث آسیب به جنین خواهد شد بنابراین رفتن به سونا و ورزشهایی که در مکان‌های گرم انجام می‌شوند توصیه نمی‌شوند. در 3 ماهه سوم نیز شدت ورزش باید کم شود زیرا احتمال آسیب به جنین و زایمان زودرس وجود دارد.
شروع ورزش بعد از تولد نوزاد نیز به روش زایمان بستگی دارد. اگر خانمی زایمان طبیعی داشته باشد می‌تواند بعد از رفع علائم و کنترل خونریزی، ورزش را شروع کند ولی خانم‌هایی که سزارین می‌کنند باید حدود 10-8 هفته پس از زایمان صبر کنند تا شرایط بدنشان بعد از جراحی پایدار شود.
