«پلانتار فاشیاتیس» یکی از شایع‌ترین علل درد پاشنه است که فرد را از فعالیت‌های روزمره و زندگی عادی دور نگه می‌دارد. راه‌رفتن با این درد به‌گونه‌ای است که فرد احساس می‌کند با هر قدم، خنجر یا میله‌ای داغ در پاشنه‌اش فرو میرود. حتما تصور شما این است که عامل درد پاشنه وجود یک زائده استخوانی خار مانند در کف پاست. اگرچه این زائده در پای بعضی از افراد دیده می‌شود اما نتایج تحقیقات نشان داده‌اند که درد پاشنه با آن ارتباطی ندارد بلکه به‌دلیل التهاب در بافت فاشیای کف پا و زخم شدن آن در ناحیه اتصال به استخوان پاشنه ایجاد می‌شود، بنابراین به‌کار بردن اصطلاح خار پاشنه برای این التهاب نادرست است. «پلانتار فاشیاتیس» علل و راه‌های درمان متعددی دارد. بعضی از افراد با درمان‌های غیرجراحی، فیزیوتراپی و دارودرمانی و بعضی دیگر با جراحی بهبود می‌یابند. برای آشنایی بیشتر با این مشکل، «موضوع ویژه» این هفته را به گفت‌وگو با دکتر رامین اسپندار، متخصص ارتوپدی، فلوشیپ فوق‌تخصصی جراحی پا و مچ پا و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران، اختصاص داده‌ایم.
: پلانتار فاشیاتیس چیست و به چه علت ایجاد می‌شود؟
«پلانتار فاشیاتیس» (التهاب فاشیای کف پا) یکی از شایع‌ترین علل درد پاشنه است. فاشیای کف پا نسجی است که از استخوان پاشنه شروع می‌شود و تا نوک انگشتان ادامه دارد. این بافت نقش بسیار مهمی در حفظ شکل و عملکرد پا ایفا می‌کند؛ به‌خصوص زمانی که وزن روی پا قرار می‌گیرد. فاشیای کف پا به‌علل مختلف می‌تواند در محل اتصال به استخوان پاشنه دچار ورم و التهاب شود. از شایع‌ترین علل این التهاب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیماری‌های روماتیسمی (در این موارد معمولا التهاب در هر دو پا ایجاد می‌شود)
- پوشیدن کفش نامناسب
- خواباندن پشت کفش
- استفاده از صندل یا دمپایی کوتاه‌تر از اندازه کف پا (طوری که پاشنه پا از انتهای دمپایی بیرون بزند)
- ایستادن‌ها یا راه‌رفتن طولانی‌مدت
- اضافه وزن
- اختلالات آناتومیک کف پا (مثل صافی یا قوس زیاد کف پا)
- ضربه
- فعالیت بدنی جدید یا افزایش فعالیت بدنی نسبت به قبل
- سفتی عضلات پشت ساق یا سفتی تاندون آشیل (از عوامل سفتی عضلات پشت ساق می‌توان به اختلالات آناتومیک و نداشتن ورزش کافی و از عوامل سفتی تاندون آشیل می‌توان به صافی شدید کف پا اشاره کرد.)
- راه‌رفتن روی زمین سخت یا ناهموار
- بالارفتن سن (این التهاب معمولا در کودکان و نوجوانان مشاهده نمی‌شود.)
: این بیماری چه علائمی دارد ؟
التهاب در فاشیای کف پا با علائمی مثل درد و سوزش در ناحیه پاشنه همراه است. حتی بعضی از بیماران احساس می‌کنند میله داغ در پایشان فرو میرود. این درد صبح‌ها بعد از بیدار شدن از خواب یا در چند قدم اول بعد از مدتی نشستن و استراحت، بیشتر است، اما بعد از کمی راه‌رفتن معمولا کاهش می‌یابد.
: چگونه می‌توان آن را تشخیص داد؟
بهترین راه تشخیص التهاب فاشیای کف پا، معاینه است. رادیوگرافی ساده نیز به تشخیص این بیماری کمک می‌کند. تصویربرداری امآرآی هم محل اتصال فاشیا به استخوان و ناحیه ملتهب را به خوبی نشان می‌دهد.
: اصطلاح خار پاشنه به چه علت به این بیماری نسبت داده می‌شود؟
با مشاهده رادیوگرافی، بسیاری از افراد به اشتباه گمان می‌کنند علت درد پاشنه پا، وجود یک برجستگی استخوانی در ناحیه پاشنه است، اما مطالعات نشان داده‌اند خیلی از افراد مبتلا به التهاب فاشیای کف پا بدون این برجستگی هستند. از طرف دیگر بسیاری از افراد دارای این برجستگی استخوانی در ناحیه پاشنه، التهاب فاشیا ندارند و هیچ دردی احساس نمی‌کنند، بنابراین به‌کار بردن اصطلاح خار پاشنه برای التهاب فاشیای کف پا نادرست است.
: التهاب فاشیای کف پا با چه بیماری‌های دیگری ممکن است اشتباه گرفته شود؟
التهاب فاشیای کف پا در خیلی از موارد ممکن است با «نشانگان تونل تارسال» اشتباه گرفته شود. در این نشانگان، کل عصب اصلی کف پا در ناحیه پشت قوزک تحت فشار قرار می‌گیرد اما در التهاب فاشیای کف پا ممکن است فقط بعضی از شاخه‌های این عصب تحت‌فشار باشند. هر دوی این بیماری‌ها دردهای مبهم در ناحیه مچ و کف پا ایجاد می‌کنند اما مشخصه التهاب فاشیای کف پا، درد پاشنه بعد از بیدار شدن و استراحت کردن است. این 2 بیماری درمان‌های متفاوتی دارند. اگر درمان نشانگان تونل تارس برای التهاب فاشیای کف پا انجام شود یا برعکس، بیمار نتیجه نمی‌گیرد، بنابراین تشخیص آنها از یکدیگر اهمیت بالایی دارد. تصویربرداری امآرآی و نوار عصب و عضله می‌توانند در این زمینه کمک‌کننده باشند.
: درمان‌های غیرجراحی التهاب فاشیای کف پا کدامند؟
اولین نکته در درمان، تشخیص صحیح بیماری و دومین نکته، علت‌یابی و حذف عوامل بیماری است. مثلا اگر علت التهاب فاشیای کف پا، کوتاه بودن یا سفتی عضلات ساق پا یا صافی کف پا باشد، باید ابتدا به درمان و رفع این موارد بپردازیم. یکی از راه‌های کاهش التهاب فاشیای کف پا، انجام حرکت‌های کششی است. برای این منظور فرد باید کف پای خود را به سمت بالا بکشد، طوری که از محل اتصال فاشیا به استخوان پاشنه احساس درد کند. راه دیگر، استفاده از بطری آب یخ‌زده است. فرد باید روزی 2 تا 3 بار کف پای خود را روی این بطری بگذارد و آن را روی زمین جلو و عقب ببرد. با این کار کف پا ماساژ داده می‌شود. سرمای بطری نیز التهاب را کاهش می‌دهد. با استفاده از سنگ پا یا وسایل مشابه هم می‌توان ناحیه دردناک کف پا را مرتب ماساژ داد. کفی مناسب نیز می‌تواند در درمان این افراد موثر باشد. کفی بهتر است به‌طور اختصاصی برای هر بیمار ساخته شود اما در شروع درمان می‌توان از کفی‌های آماده (موجود در داروخانه‌ها) نیز استفاده کرد. روش‌های فیزیوتراپی مثل «شاک‌ویوتراپی» هم برای کاهش التهاب فاشیای کف پا موثر هستند.
:آیا درد پاشنه بر اثر این بیماری با تزریق کورتون برای همیشه بهبود می‌یابد؟
برای کاهش التهاب فاشیای کف پا می‌توان از داروهای ضدالتهاب استفاده کرد. مهم‌ترین این داروها، کورتون است. برای تزریق کورتون، بیمار باید با دقت انتخاب شود زیرا تزریق نابجا یا نادرست بعد از مدتی باعث عود علائم می‌شود. لازم به ذکر است که کورتون نباید به‌طور مکرر تزریق شود زیرا می‌تواند عوارض موضعی (مثل آتروفی در پوست) ایجاد کند.
: خیلی از افراد می‌ترسند که با تزریق کورتون دچار پوکی‌استخوان شوند. آیا این موضوع حقیقت دارد؟
اگر کورتون فرمولاسیون موضعی داشته باشد و با صلاحدید پزشک تزریق شود، حتی در چند نوبت تزریق (با فاصله) نیز چنین عارضه‌ای ایجاد نمی‌کند، اما اگر کورتون جذب سیستمیک داشته باشد (مثل کورتون‌های خوراکی یا کورتون‌هایی که به‌صورت عضلانی تزریق می‌شوند) می‌تواند در استفاده طولانی‌مدت با عوارضی چون پوکی‌استخوان همراه شود.
: در چه صورتی فرد برای رفع درد پاشنه به جراحی نیاز پیدا می‌کند؟
اگر التهاب فاشیای کف پا به هیچ‌یک از درمان‌ها پاسخ ندهد، آخرین اقدام برای رفع آن جراحی است. این جراحی از چند بخش تشکیل می‌شود؛ از جمله جدا کردن فاشیا از محل اتصال به استخوان پاشنه و آزاد کردن اعصابی که در این ناحیه قرار دارند. در بعضی از موارد، علت عدم پاسخگویی به درمان، گیر کردن عصب‌های این ناحیه در نسوج فاشیایی است بنابراین با آزاد کردن این اعصاب می‌توان درد و ناراحتی را برطرف کرد. بعد از جراحی، پای بیماری باید مدتی در آتل قرار گیرد تا ناحیه بهبود پیدا کند. در این دوران، فرد به‌تدریج و با کمک عصا می‌تواند روی پای خود وزن بگذارد و راه برود. بعد از بهبود نیز باید تا مدتی از کفی استفاده کند. جراحی فاشیای کف پا مانند هر جراحی دیگری می‌تواند با عوارضی چون عفونت و عدم پاسخ‌دهی مناسب به درمان همراه باشد، اما اگر تمام مراحل جراحی به درستی انجام شود، بیمار از آن نتیجه خواهد گرفت.
ستاره محمد
