برخی از بیماران با آسیب دیسک کمری برای بهبود به عمل جراحی نیاز دارند. اگرچه خوشبختانه این تعداد زیاد نیست ولی دردهای شدید مقاوم به درمان طبی، طی یک دوره یک تا یک و نیم ماهه یا ضعف پیشرونده در اندام تحتانی از علل مهم جراحی دیسک کمری است. برنامه‌های توانبخشی مانند ورزش‌درمانی به دنبال جراحی در این افراد به بازگشت آنها به فعالیت‌های اولیه زندگی کمک می‌کند ولی در رابطه با ورزش معمولا سوالات متعددی در ذهن اکثر بیماران است. برای پاسخ به این پرسش‌ها با دکتر کامران آزما، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش، گفت‌وگو کرده‌ایم.
: ورزش‌درمانی بعد از جراحی دیسک تا چه حد در بهبود سریع‌تر بیماران نقش دارد؟
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد انجام اقدامات توانبخشی به دنبال جراحی دیسک کمر نسبت به آگاهی دادن به تنهایی، به برگشت سریع‌تر بیمار به فعالیت‌های روزمره زندگی کمک می‌کند. همچنین انجام ورزش منجر به بهبود سریع‌تر درد و ناتوانی می‌شود. شواهدی هم هرچند ضعیف در کاهش درد و بهبود عملکرد در کوتاه‌مدت دیده شده است.
: معمولا چه کسی ورزش را توصیه و تجویز می‌کند؟
ورزش و فیزیوتراپی معمولا از طرف جراح مربوطه به بیمار توصیه می‌شود. البته در تمام دنیا بین جراحان دیدگاه‌های متفاوتی درخصوص اقدامات توانبخشی به دنبال جراحی‌های دیسک وجود دارد. بعضی از پزشکان اقدامات فیزیوتراپی و توانبخشی را برای بیماران خود ضروری می‌دانند که خودشان 2 گروه هستند؛ تعدادی تقریبا همه بیماران خود را بعد از جراحی و ترخیص کاندید اقدامات فیزیوتراپی و توانبخشی می‌کنند و تعدادی هم این کار را صرفا برای بیمارانی مناسب می‌دانند که با گذشت
6 تا 8 هفته از جراحی علائم هنوز پابرجا مانده باشد. تعداد کمی از جراحان نیز اعتقادی به این اقدامات ندارند! ولی بهتر است متخصص توانبخشی یا فیزیوتراپیست نوع ورزش را تجویز کند.
: انجام چه نوع ورزشی‌هایی بعد از عمل جراحی دیسک توصیه می‌شود؟
طیف وسیعی از ورزش‌ها برای این بیماران توصیه شده است. با این حال مهم‌ترین انتخاب، فعالیت ورزشی‌ای است که برای بیمار امن و قابل‌تحمل باشد و بتواند به صورت منظم آن را انجام دهد. در این بیماران برای 1 تا 3 ماه اول حدود
15 دقیقه در روز انجام ورزش‌های کششی و تقویتی عضلات کمر توصیه می‌شود. برای مثال یکی از ورزش‌های پیشنهادی بعد از جراحی، زانو زدن و قرار گرفتن فرد در حالت چهار دست و پا و سپس مستقیم کردن دست و پا، مقابل هم است که البته باید این تمرینات حداقل 2 تا 3 هفته بعد از عمل جراحی انجام شود. برای پیشگیری از ایجاد جوشگاه زیاد و چسبندگی در محل جراحی هم که یکی از علل مهم برگشت درد است، انجام چند نوبت ورزش‌های کششی کمر برای 6 تا 12 هفته اول توصیه می‌شود. باید دقت کرد ورزش ابتدا به آهستگی شروع شود و بدون درد باشد. ورزش‌های هوازی سبک مانند پیاده‌روی، شنا و دوچرخه‌سواری نیز از جمله ورزش‌های هوازی پیشنهادی است که بیماران در سرعت بخشیدن و رسیدن به سطح طبیعی آن نباید عجله کنند.
: فعالیت ورزشی‌ای که با شدت بالا انجام شود نتیجه‌دهی مطلوبی دارد یا در شدت کم؟ در ضمن انجام ورزش تحت‌نظر تراپیست با ورزش‌های در منزل تفاوت دارد یا نه؟
انجام ورزش با شدت‌های بالاتر کمی بیشتر تاثیر دارد ولی انجام ورزش تحت‌نظر تراپیست یا در خانه تفاوتی در نتیجه ایجاد نمی‌کند.
: لطفا در خصوص زمان مناسب شروع تمرین‌ها توضیح دهید.
در حال حاضر در بیشتر مواقع این برنامه‌ها 4 تا 6 هفته بعد از جراحی شروع می‌شوند. اگرچه بعضی از حرکات ورزشی بعد از ترخیص از بیمارستان تجویز می‌شوند ولی هنوز شواهد قطعی از اینکه انجام ورزش‌های زودرس، نسبت به 4 یا 6 هفته بعد از جراحی، در نتیجه تاثیر بیشتری داشته باشد، وجود ندارد. در مجموع می‌توان گفت بهترین زمان شروع ورزش بعد از جراحی دیسک کمر، به نوع جراحی انجام‌شده و نظر جراح بستگی دارد و مدت زمان و طول مناسب برنامه‌های ورزشی هم در بیشتر موارد 6 تا 12 هفته است ولی گاهی برنامه‌های ورزشی 12-6 ماه هم لازم می‌شود.
: ورزش‌های تجویزی هم عوارض دارند که بیمار ناچار به عمل مجدد شود؟
اگرچه حدود 10 درصد افراد طی یک سال به دنبال جراحی برگشت علائم و درد را تجربه می‌کنند و اکثر آنها هم نیاز به عمل دوباره دارند ولی هیچ شواهدی که نشان دهد ورزش منجر به برگشت علائم می‌شود و در نتیجه نیاز به جراحی مجدد را افزایش می‌دهد، وجود ندارد. در ضمن بیماران توجه داشته باشند شروع حرکت‌های ورزشی ممکن است همراه با مختصر ناراحتی باشد که این مساله نگران‌کننده است ولی اگر با افزایش درد همراه باشد، بهتر است از شدت فعالیت‌ها کاسته شود و حتما این مورد با پزشک در میان گذاشته شود.
به هر حال، اگر فعالیت‌های ورزشی براساس مدت و شدت پیشنهادی انجام شوند، فرد دچار مشکل نخواهد شد.
: و حرف آخر؟
توصیه می‌شود افرادی که تحت جراحی‌های باز دیسک قرار گرفته‌اند، مراقبت‌های لازم را داشته باشند و حتما از انجام بعضی حرکات مانند خم شدن و حرکات پیچشی و بلند کردن وزنه بیش از 5/2 کیلوگرم در 3 یا 4 ماه اول پرهیز کنند.
مرضیه نوروزی
