کودکان در یکی دو سال اول زندگی، مهارت کلامی ندارند و نمی‌توانند دل‌درد خود را برای مادر توضیح دهند و درد را با علایمی مانند بی‌قراری، گریه و... نشان می‌دهند. حتی وقتی بزرگ‌تر هم می‌شوند، گاهی نوع دل‌درد آنقدر پیچیده می‌شود که خود مادر هم احساس می‌کند این دل‌درد با دلدردهای قبلی تفاوت دارد. بنابراین دل‌درد کودک که مشکل شایعی هم محسوب می‌شود، پیچیدگی‌هایی دارد که مادران باید اطلاعاتی در مورد آن داشته باشند و بدانند چه زمانی لازم است، کودک را به پزشک ارجاع دهند و چه زمانی می‌توانند خوددرمانی کنند. دکتر شیوا رفعتی، متخصص بیماری‌های کودکان و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شاهد، در «درمانگاه» این هفته در این باره بیشتر توضیح داده است.
: دلدردهای کودکان از چه نوعی است؟
دل‌درد از شکایت‌های بسیار شایع بین کودکان است و علل بسیاری دارد. علل ممکن است کم‌خطر باشد و در اثر پرخوری، نفخ و یبوست ایجاد شده باشند یا عللی که اورژانسی هستند و نیاز به جراحی دارند.
دل‌درد برای کودکان ناراحت‌کننده است و معمولا هم مادران بلافاصله دست‌به‌کار می‌شوند و با روش‌های خانگی و سنتی مانند دادن عرق نعناع، نبات، زیره، آب‌نمک، خاکشیر، گرم کردن شکم کودک، زدن روغن زیتون به شکم، چرب کردن اطراف مقعد و.... سعی می‌کنند دل‌درد کودک را تسکین دهند ولی باید توجه داشت گاهی انجام چنین درمانهایی ممکن است باعث تاخیر در ارجاع کودک به پزشک شود، به‌خصوص وقتی که درمان اورژانسی و جراحی لازم است.
: پس مادران باید تا حدودی بتوانند تفاوت بین دل‌درد معمولی و اورژانسی را تشخیص دهند؟
چند علامت هشداردهنده هستند که شناخت آنها برای خانواده‌ها بسیار کمک‌کننده است. در بررسی انواع دل‌درد باید به طول مدت آن توجه داشت. هر چه طول مدت دل‌درد بیشتر باشد، احتمال اینکه یک مشکل جدی وجود داشته باشد، بیشتر است. دلدردهای ناگهانی که بیش از 4 ساعت طول بکشند، اهمیت بیشتری دارند. نکته دیگر سن کودک است. در کودکان شیرخوار 1 تا 3 ماهه کولیک (قولنج یا نفخ شکم) شایع‌تر است. کولیک خطری ندارد و چنین کودکانی در طول روز هیچ مشکلی ندارند ولی شب‌ها معمولا 3-2 ساعت پاهای خود را روی شکم جمع و با شدت زیادی گریه می‌کنند. البته حالتی شبیه به سکسکه هم دارند اما در همین سن هم علل خطرناکی مثل پیچ خوردن و سوراخ شدن روده دیده می‌شود. کودکان بین 3 ماه تا 3 سال ممکن است دچار فرورفتن قسمتی از روده در قسمت دیگری از آن شوند که با دل‌درد شدید و استفراغ و خون در مدفوع همراه باشد. در سنین بالاتر باید به عفونت روده، مسمومیت غذایی و در کودکان پسر به فتق و پیچ‌خوردگی بیضه توجه داشت. در کودکان دبستانی آپاندیسیت بسیار مهم است. درد آپاندیسیت معمولا از بالای ناف شروع می‌شود و به زیر شکم و سمت راست گسترش می‌یابد. شکم کودک بسیار حساس است و اجازه معاینه نمی‌دهد. معمولا تهوع، استفراغ و بی‌اشتهایی نیز وجود دارد. ضربه به شکم حین بازی هم باعث دل‌درد می‌شود. در کودکان چاق احتمال سنگ کیسه صفرا نیز وجود دارد که می‌تواند باعث دل‌درد شود.
موضوع بعدی شدت دل‌درد است. اگر دل‌درد پیشرونده و شدید باشد، حتما والدین باید کودک را به پزشک ارجاع دهند.
به محل دل‌درد نیز باید توجه کرد. دل‌دردهایی که در محل خاصی باشد، می‌تواند نشان‌دهنده درگیری عضوی خاص باشد.
علائم همراه با دل‌درد در کودکان نیز هشداردهنده است. اگر دل‌درد با دفع خون در مدفوع، تب بالا، استفراغ و... همراه باشد حتما باید کودک را سریع به مرکز درمانی رساند.
: بسیاری از مادران سعی می‌کنند با روش‌های سنتی درد کودک را تسکین دهند. آیا واقعا این درمان‌ها مفیدند؟
درمان‌های سنتی برای همه دل‌دردها مفید نیستند. گاهی هم ممکن است مشکل مهمی وجود داشته باشد و باعث تاخیر در اقدامات پزشکی شود. مثلا ممکن است کودک دچار آپاندیسیت شود و مادر برای تسکین درد، حوله گرمی روی شکم کودک بگذارد. این کار گاهی به ضرر بیمار است. پس همیشه باید به علائم هشداردهنده‌ای که گفته شد، دقت کرد ولی در مواقعی که کودک در اثر پرخوری و تند خوردن دل‌درد گرفته، نفخ دارد، آروغ می‌زند و... می‌توان از عرق نعناع استفاده کرد. استفاده از داروهای گیاهی برای برطرف کردن دل‌درد باید به صورت موقتی و محدود باشد و به‌طور مداوم اصلا توصیه نمی‌شود. به کودکان زیر 3-4 ماه که دچار قولنج هستند، می‌توان عرق نعناع داد، مشروط بر اینکه کودک وزن‌گیری خوبی داشته باشد و بی‌حال و تب‌دار نباشد. باید توجه داشت دادن عرق نعناع به مقدار زیاد می‌تواند موجب تشدید ریفلاکس و استفراغ در کودک شود. دادن عرق نعناع بعد از 4-3 ماهگی باید بسیار با احتیاط باشد چون بعد از این سن ممکن است کودک دچار بیماری‌هایی مانند پیچ‌خوردگی روده و انسداد روده شود که عرق نعناع، خاکشیر و... برای آن خطرناک است.
: در فصل زمستان کودکان بیشتر از شکم‌درد شکایت می‌کنند. علت چیست و چگونه باید جلوی آن را گرفت؟
کودکانی که در اثر سرماخوردگی یا هر علت دیگری دچار سرفه‌های شدید شوند، ممکن است به دنبال آن دچار دل‌درد یا دردهای عضلانی در شکم شوند اما دل‌دردهایی که در زمستان برای کودکان اتفاق می‌افتد، به طورعمده به‌دلیل حساس بودن شکم کودک به سرما و کافی نبودن لباس او است. مادران باید دقت کنند که شکم کودک همیشه پوشیده باشد. برای این کار بهتر است زیرپوش‌های نخی بلند تهیه کنند که دورتادور شکم را بپوشاند یا شال پشمی دور شکم کودک بپیچانند. دادن عرق نعناع برای کودکانی که در اثر سرما دچار اسهال شده‌اند، مفید است. اگر با این اقدامات وضعیت کودک رو به بهبود نباشد باید به پزشک مراجعه کنند.
سرما باعث تکرر دفع ادرار هم می‌شود. رفتن مکرر به دستشویی و استفاده از آب سرد باعث دل‌درد می‌شود. مادران باید به فرزند خود توصیه کنند حتما با آب ولرم خود را بشوید. در این مواقع نیز با گرم نگه داشتن دور شکم کودک می‌توان جلوی ادامه وضعیت را گرفت. ورزش کودک در هوای سرد نیز ممکن است باعث دل‌درد شود. تعریق از یک سو و فشار به عضلات شکم از سویی دیگر، از علل مهم در شکم‌دردهای زمستانی هستند. در فصل زمستان عفونت‌های ویروسی وجود دارند که باعث اسهال و استفراغ می‌شوند و ممکن است با تب هم توام شوند. در واقع این ویروس‌ها روی دستگاه گوارش تاثیر می‌گذارند. البته در فصل زمستان هم باید به موارد اورژانسی علائم هشداردهنده توجه داشت. کودکانی که عادت به خوردن صبحانه ندارند نیز ممکن است در مدرسه دچار دل‌درد شوند. مادران حتما باید به این نکته توجه داشته باشند و خوراکی مفید و پرکالری در اختیار دانش‌آموز بگذارند. یبوست نیز در کودکان شایع است و باعث دل‌درد می‌شود. برای رفع یبوست باید مواد خوراکی فیبردار به کودک داد.
پرنیان پناهی
